دانشجوی دکتری تاریخ تطبیقی تحلیلی هنر اسلامی دانشگاه شاهد
چکیده
توسل به پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) از امتیازهای خاص فرهنگ تشیع به‌شمار می‌رود که ریشه در آیات و روایت‌ها دارد. از آنجایی که هر یک از امامان(ع) مظهر یکی از اسمای حسنای الهی هستند، در حین توسل به ایشان، بایستی به نوع مظهریت و تجلی ویژة آنها توجه کرد.
از‌این‌رو، هنرمندان صفوی، بازنمایی توسل به امام رضا(ع) را که دارای ارزش معنوی و نمایانگر سنت مضمونی است، در قالب باور اعتقادی به تصویر کشیده‌اند.
هدف مقالة حاضر، بررسی جلوه‌های بصری نگارة «نجات مردم دریا توسط امام رضا(ع)» به شیوة آیکونولوژی به‌عنوان یکی از رویکردهای جدید در زمینة روش‌های کیفی در حیطة هنر است. این روش پویا و همه‌جانبه‌نگر، در نیل بهمعنا و محتوای آثار هنری به‌ویژه نگارگری ایرانی که فراتر از زیبایی بصری دارای نظام پیچیده و گسترده‌ای از ظرایف ارزش‌های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و روان‌شناسی بوده، شایان توجه است. زیرا فرایند تفسیر اثر هنری طی سه مرحلة راهبردی توصیف، تحلیل و تفسیر، پژوهش‌ها را به‌صورت نظام‌مند توسعه می‌دهد.
نوشتار پیش رو، ضمن مطالعة تاریخچة آیکونولوژی و ویژگی‌های مکتب نگارگری قزوین، به بررسی آیکونوگرافیک نگارة یادشده می‌پردازد. روش، آیکونولوژی و گردآوری داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای و اسنادی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد نگارگری دورة صفویه بازتاب تحول بنیان‌های فکری هنرمندان آن دوره بوده که متأثر از شرایط و اوضاع اجتماعی خاص آنها است. بنابراین روش تأویلی مانند آیکونوگرافی موجب بازشناسی و معرفی ارزش‌های نمادین در این آثار می‌شود
)