نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان،ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان وبلوچستان، ایران، زاهدان

3 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران، زاهدان

چکیده

سلوک رفتاری و گفتاری امام رضا (ع) می‌تواند به عنوان الگویی در تعاملات مورد توجه قرار گیرد. در این دوران  «زیدیه» از انقلابی‌ترین فرقه‌های شیعی محسوب می‌شد که چندان مورد تأیید و حمایت امام عصرش نبود. تعاملات امام رضا (ع) با فرقه زیدیه به عنوان یک دوست منحرف، الگوی رفتاری سازماندهی شده‌ای را به دست می‌دهد که راهگشای مسائل نو ظهور خواهد بود.
این مقاله به روش توصیفی تحلیلی، به شناسایی رویکردهای اجتماعی گفتمان امام رضا (ع) در مواجهه با سران فرقه زیدیه می‌پردازد. امام رضا (ع) در گفتمان‌های اجتماعی مربوط به عامه و دانشمندان، با طرح مباحث توحید، امامت و ولایت و پاسخ به پرسش‌ها و شبهه‌ها، رهنمودهای رفتاری ارزشمندی از خود به جای گذاشته‌اند. این گفتمان‌ها به طور غیر مستقیم، متأثر از عنصر سوم گفتمان(مأمون عباسی- قدرت) نیز است. محورهای اساسی خلق گفتمان امام رضا (ع) با سران فرقه زیدیه(دوست منحرف)، در مقابل دشمن مشترک (مأمون)، با هدف روشنگری و هدایت صورت پذیرفته است؛ اما محورهای اساسی در خلق گفتمان رضوی با مأمون با هدف تبیین و سازش‌ناپذیری است که گاهی با تقیه در اظهار نظر همراه است. در هر کدام از این رویکردها به دال‌های مرکزی می‌رسیم که نقش مهمی در تحلیل گفتمان امام رضا (ع) با زیدیه دارد.

کلیدواژه‌ها

ـ ابن اثیر، عزالدین. (1370).  الکامل فی التاریخ. ترجمه: حمید رضا آژیر. تهران: اساطیر.
ـ ابن خلدون، عبد الرحمن. (1961ق). مقدمه ابن خلدون. ترجمه: محمد پروین گنابادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ ابن شهر آشوب، محمد بن علی. (1379ق). مناقب آل ابی طالب، تصحیح: رسول محلاتی. قم: انتشارات علامه.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــــ. (1376ق)، مناقب آل ابیطالب. نجف: المطبعة الحیدریة.
ـ ابن مهنا، احمد بن علی. (1362). عمده المطالب فی انساب آل ابی طالب. قم: رضی.
ـ ابن بابویه، ابوجعفر محمد بن علی. (1378). عیون اخبار الرضاg . ترجمه: محمد تقی نجفی. تهران: نور.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1363). عیون اخبار الرضاg . قم: جهان.
ـ ادیب، عادل. (1388). زندگانی تحلیلی پیشوایان ما: ائمه دوازدهگانهb. ترجمه: اسدالله مبشری.- [ویرایش ‎۲].- تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ اربلی، ابو الحسن علی بن عیسی. (1405ق).  کشف الغمه فی معرفه الائمه. ترجمه: هاشم رسولی. تبریز: مکتبة بنی هاشم. ‎
ـ اصفهانی، ابوالفرج . (بی تا). مقاتل الطالبیین. به کوشش احمد صقر. بیروت: دارالمعرفه.
ـ  ــــــــــــــــــ. (1427ق). مقاتل الطالبیین. به کوشش احمد صقر. بیروت: الاعلمی للمطبوعات
ـ بختیاری، زهرا. (1392). امام رضاgو فرقههای شیعه. ویراسته هادی حسینی. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ‌ بشیر، حسن. (1392). رویکردهای اجتماعی در گفتمان روایی امام صادقg؛ تحلیل گفتمانی (سیرۀ رضوی). تهران: دانشگاه امام صادقg و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات .
ـ ــــــــــــ. (1395). کاربرد تحلیل گفتمان در فهم منابع دینی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ ــــــــــــ. (1392). «گفتمان ولایتمندی امام رضا g میان دو رویکرد «زیست-قدرت». فصلنامه فرهنگ رضوی . سال اول. شماره 3. صص:87-49.
ـ ــــــــــــ. (1385). تحلیل گفتمان دریچهای برای کشف ناگفتهها. تهران: مرکز تحقیقات دانشگاه امام صادقg.
ـ بیهقی، محمد بن حسین. (1383). تاریخ بیهقی. تصحیح: علی اکبر فیاض. مشهد: دانشگاه فردوسی.
ـ تشید، علی اکبر. (1385).  هدیه اسماعیل یا قیام سادات برای تصاحب خلافت. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ حسینی فیروزآبادی، مرتضی. (1374). فضائل پنج تن b در صحاح ششگانه اهل سنت. ترجمه محمدباقر ساعدی. قم: فیروزآبادی.
ـ خاکپور، حسین؛ محمودی، مرضیه؛ سعیدی، منصوره. (1393). «نقش مدیریت امام رضاg بر جامعۀ شیعه». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال دوم. شماره هشتم. صص: 31-55.
ـ خاکپور، حسین؛ اکبری، ملیحه؛ نوری، ابراهیم. (1397). «تحلیل رویکرد ارتباطات امام رضا g با فرقه زیدیه (با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان روایی پدام». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال ششم. شماره 24. صص: 86-104.
ـ خاکپور، حسین؛ قربانی، افسانه؛ رضوی دوست، غلامرضا. (1399). «تحلیل رویکرد ارتباطات امام صادقg با سران فرقه زیدیه(با بهره گیری از روش تحلیل گفتمان روایی پدام »(PDAM). مجله دین و ارتباطات. سال 27. شماره 1. صص:267-295.
ـ خضری، احمد رضا. (1387). تاریخ خلافت بنی عباس از آغاز تا پایان آل بویه. تهران: سمت.
ـ زین العاملی ، محمد حسین. (1370). شیعه در تاریخ. ترجمه: محمد رضا عطایی. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ الشامی، فضیلت. (1367). تاریخ زیدیه در قرن 2و3هجری. ترجمه: علی اکبر مهدی پور. شیراز: دانشگاه شیراز.
ـ شوتس ایشل، رینر. (1391).  مبانی جامعهشناسی ارتباطات. تهران: نشر نی.
ـ صفار قمی، محمد بن الحسن. (1391). بصائر الدرجات. ترجمه علیرضا زکی‌زاده رنانی. قم: وثوق.
ـ طبری، محمد بن جریر. (1353). تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (1373). دنباله تاریخ طبری. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
ـ طقوش، محمد سهیل. (1380).  دولت عباسیان. ترجمه: حجت الله جودکی. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
ـ فرمانیان، مهدی. (1386). درسنامه تاریخ و عقاید زیدیه. قم: ادیان.
ـ فضل الله، محمد جواد. (1384). تحلیلی از زندگانی امام رضاg. ترجمه: محمد صادق عارف. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ فیاض، عبدالله. (1382). تاریخ الامامیه. ترجمه: جواد خاتمی. سبزوار: ابن یمین .
ـ قمی، شیخ عباس. (1380). منتهی الامال. قم: هجرات.
ـ کارخانه، علی.(1392).سیره سیاسی امام رضاg  و تحلیل مسئله ولایتعهدی. قم: بستان کتاب.
ـکلینی، محمد بن یعقوب. (1389). اصول کافی. ترجمه: سید جواد مصطفوی. تهران: نشر فرهنگ اهل بیت b.
ـ لیتل جان، استیفن. (1384). نظریههای ارتباطات. ترجمه: سید مرتضی نور بخش و سید اکبر میر حسینی. تهران: جنگل.
ـ مجلسی، محمد باقر. (1402ق).  بحار الانوار. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ـ مختار اللیثی، سمیره. (1385).  جهاد الشیعة فی العصر العباسی الأول. ترجمه: سید کاظم طباطبایی، مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ مرتضی عاملی، جعفر. (1365). زندگانی سیاسی امام رضا g. ترجمه دفتر انتشارات اسلامی. مشهد: کنگره جهانی حضرت رضا g.
ـ مرتضوی، محمد. (1386).  ولایتعهدی امام رضا(g. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ مسعودی ، ابوالحسن علی .(بی تا ) . التنبیه و الاشراف. تصحیح : عبدالله اسماعیل الصاوی . قاهره : دارالصاوی.
ـ مظفر، محمد حسین. (1368). تاریخ شیعه. ترجمه: محمد باقر حجتی. تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
ـ مفید، محمد بن محمد. (1372). امالی. ترجمه: استاد ولی. مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ میرحسینی، یحیی. (1392).  مناسبات دوسویه امام رضا g و زیدیه. تهران: دانشگاه امام صادقg و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ـ میر فخرایی، تژا. (1384). فرایند تحلیل گفتمان.  تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
ـ نیای رشتخوار، مجید. (1389).  جنبش علوی، هجرت رضوی: بررسی عوامل قیام علویان و تاثیر آن در دعوت امام رضاg از مدینه به مرو. مشهد: وارستگان.