نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه مدیریت دانشگاه بین المللی امام رضا(ع)

2 کارشناس ارشد مدیریت اماکن متبرکه و مذهبی، دانشگاه بین المللی امام رضا(ع)

چکیده

در عصر حاضر، گسترش روزافزون تمایل انسان‌ به باورهای الهی و توجه به دین و مذهب باعث گردیده تا جوامع مختلف بشری به حضور در اماکن مذهبی و زیارتی تمایل بیشتری نشان دهند. از طرفی نیز پدیده سالمندی در جهان کنونی و به‎خصوص ایران، به دلیل تغییرات جمعیت‌شناختی و کاهش میزان موالید و مرگ‎ومیر، رو به افزایش است. از طرفی دیگر، ایران کشوری مذهبی شناخته می‎شود و حضور روزافزون زائران و عبادت‎کنندگان سالمند در اماکن متبرکه و مذهبی کشور و الزام پاسخگویی و خدمت‌رسانی متناسب با این قشر، توجه ویژه به شناخت نیازهای سالمندان در این اماکن را می‎طلبد. پژوهش حاضر با استفاده از داده‌های حاصل از مصاحبه با نخبگان آستان قدس رضوی و روش کیفی نظریه‌پردازی داده‎بنیاد و استفاده از نرم‎افزار «مکس کیو دی ای» مدل مفهومی نیازهای سالمندان را در قالب 12 مقوله متناسب با 5 نیاز اساسی آنان در قالب تئوری انتخاب ارائه کرده است. این پژوهش افزایش امنیت برای زندگی و نیازهای جسمی و روحی سالمند را در نیاز به بقا؛ حسّ تعلق و پیوند عاطفی، تماس و ارتباط فیزیکی و هدیة متبرک سالمند را در نیاز به عشق و احساس تعلق؛ موفقیت، رفتار مطابق دلخواه و احترام به سالمند را در نیاز به قدرت؛ آرامش، عدم مزاحمت زائر و آزادی جهت انتخاب و خلاقیت سالمند را در نیاز به آزادی؛ و با دیگران بودن در مکان مذهبی و تکرار زیارت و عبادت سالمند را در نیاز به تفریح؛ مدل‎سازی کرده است.

کلیدواژه‌ها

ـ ابوالقاسمی، عباس. (1376). «نقش گرایشهای مذهبی در اتخاذ شیوه های مقابله با استرس در سالمندان تهرانی». ارائه شده در اولین همایش نقش دین در بهداشت روانی. تهران: 24-27 آذرماه. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران.
ـ احمدی، سیروس. (1379). مجموعه مقالات سالمندی. جلد دوم. تهران: گروه بانوان نیکوکار.
ـ احمدی، وکیل؛ بهشتی، سیدصمد. (1386). «بررسی ویژگی‎های جمعیت‎شناختی و رفاهی سالمندان در ایران».  فصلنامه جمعیت. ش61 و 62. صص: 19-38.
ـ پیمانفر، الیکا؛ علی‎اکبری دهکردی، مهناز و محتشمی، طیبه.  (1391). «مقایسه احساس تنهایی و احساس معنا در زندگی سالمندان با سطوح نگرش مذهبی متفاوت». روانشناسی و دین. ش20. صص:42-54.
ـ حاجی‎زاده میمندی، مسعود؛ زارع شاه‎آبادی، اکبر؛ مروی‎نام، نرگس و ابوترابی زارچی، فاطمه. (1391). «بررسی رابطه بین دینداری و رضایت از زندگی در بین زنان سالمند شهر یزد».  مطالعات راهبردی زنان. ش58. صص: 191-236.
ـ حسینی، سیده‎ مریم؛ رضایی، آذرمیدخت وکیخسروی بیگ‎زاده، زهره. (1390). «مقایسه حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی و افسردگی و شادکامی در سالمندان زن و مرد».  زن و جامعه. س دوم. ش چهارم. صص: 143-162.
ـ داویدیان، هاراطون. (1376). «بهداشت روانی از دیدگاه ادیان توحیدی». ارائه شده در اولین همایش نقش دین در بهداشت روانی. تهران: 24-27 آذرماه. دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی ایران.
ـ دولت‎شاهی، بهروز؛ پهلوانی، هاجر. (1384). «بررسی نقش زیارت در سلامت روانی افراد».  نقد و نظر. ش37و38 . صص: 358-368.
ـ دهستانی، حسین. (1387). «ضرورت توجه به پیامدهای اقتصادی سالمندی جمعیت». هفتهنامه برنامه. س هفتم. ش290. صص: 12-17.
ـ رضوانی، محمدرضا و دیگران. (1392).«سنجش عوامل مؤثر کیفیت زندگی سالمندان در مناطق روستایی(مطالعه موردی: شهرستان نیشابور)». پژوهش های روستایی، دوره 4. ش 2. صص:301-326.
ـ رفیعی‎پور، سیدهادی. (1384).«هدف از زیارت». وقف میراث جاویدان. ش52. صص: 21-26.
ـ سعیدی، علی‎اصغر. (1388). «چالش‎های فراغت سالمندان در ایران». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. ش16. صص: 57-80.
ـ ضابطیان، الهام؛ تقوایی، علی‎اکبر. (1388).«شاخص‎های مناسب‎سازی فضاهای شهری دوستدار سالمندان با استفاده از رویکرد مشارکتی». مسکن و محیط روستا. ش128. صص:60-71.
ـ قلی‎ز‎اده، آذر؛ شیرانی، عزت. (1389). «رابطه بین عوامل فردی خانوادگی اجتماعی و اقتصادی با میزان رضایت از زندگی سالمندان اصفهان».  جامعهشناسی کاربردی. ش37. صص:69-82.
ـ گلسر، ویلیام. (1383). تئوری انتخاب. ترجمه علی صاحبی. تهران: سایه سخن.
ـ مشفق، محمود؛ میرزایی، محمد. ( 1389).«انتقال سنی در ایران : تحولات سنی جمعیت و سیاست‎گذاری‎های اجتماعی، جمعیتی». فصلنامه جمعیت. ش71 و72. صص: 1-22 .
ـ معتمدی، عبدالله؛ اژه‎ای، جواد؛ آزادفلاح، پرویز وکیامنش، علیرضا. (1384).«بررسی رابطه بین گرایش‎های مذهبی و سالمندی موفق». دانشور رفتار. ش10. صص:43-56 .
ـ میشارا، بریان ل و ریدل، رابرت. (1382). روانشناسی بزرگسالان. ترجمه حمزه گنجی و فرنگیس حبیبى. تهران: انتشارات اطلاعات.
 ـ نورآزیزن، شریفه؛ دادگری، علی؛ احمد، نوبایا و دادور، لیلا. (1386).«بررسی وضعیت ایمنی و ارگونومیک منازل سالمندان بر اساس نظریه همسازی انسان محیط در کشور مالزی». فصلنامه دانش وتندرستی. ش4. صص:46-52 .
 
- Jianbin, X. u, Mehta, K. (2003), “ The Effect of Religion on SubjectiveAging in Singapore. A Interreligiouse Comparision.Archives of Gerentology , V4 , pp 485-502.
- Krause, N. & Hayward, R. D. (2014). «Religion, Finding Interestsin Life, and Change in Self-Esteem During Late Life». Research On Aging, 36 (3) ,pp364–381.
- Krause, N. (2004).« Religion, Aging, andHealth: Exploring New Frontiers in Medical Care». Southern Medical Journal, 97(12), 1215–1223.
- Krause, N. (1998) «Stressors in highly valued roles , religious coping and morality». Journal of Psychology and Aging. 13(2) , pp 242-255.
- Krole, I and Sohechan, B. (1989), “Religion belifes and practice among 52 psychiatric in patients in Mennesota”. American Journal of Psychiatry. 109, 673.
- Levin, Jeffry and Vander (1998), “Religion factors in Psysicial Health and psychological of illness”. Psychological Medicine, 8, p.159-64.
- Nealman, P. and Persaud. R. (1995), “Why do psychiatrists neglect religion”. British Journal of Medical Psychology, 68, p.169-178.
- Roberts K. A. (1992), A sociological overview mental health implication of religio-cultural megatrends in the United State. In Pargament K. I. Maton I. & Hess, R. E. (Editors). Religion and Prevention in Mental Health. Haworth Press Inc.
- Tix, A. P., Frazier, P. A. (1998), “The use of religious coping during stressful life events”. Journal of consulting and clinical psychology, 66 (2), p.417-422.