نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی

2 کارشناس‌ارشد علوم حدیث ـ تفسیر اثری

چکیده

معصومان(ع) به‌عنوان تبیین‌کنندگان کلام وحی، در گفتار و رفتار خود با مخاطبان، به شیوه‌ای اثر‌بخش ارتباط برقرار می‌کردند. با بررسی احادیث ایشان، این شیوه‌ها را در شرایط گوناگون انتقال پیام می‌توان استخراج و دسته‌بندی کرد. هدف از تدوین این نوشتار استخراج و دسته‌بندی بعضی از عوامل رفتاری ارتباط مؤثر در گفتار و رفتار امام رضا(ع) است. این عوامل در باب‌های مختلف حدیثی امام(ع) و نه صرفاً باب‌های تربیتی وجود دارد. این نکته مورد تأکید است که دوران امامت آن حضرت به‌خصوص تنوع سه دورة مختلف و به‌تبع آن مخاطبان مختلف این دوران می‌تواند الگویی برای شیوة رفتاری مدیران در عصر حاضر باشد. در این مقاله که به شیوة کتابخانه‌ای نگاشته شده، در چند عنوان به عواملی چون بهره‌گیری از نشانه‌های غیرکلامی، انتقال غیرمستقیم پیام، ادب و احترام متقابل، همگامی، هماهنگی قول و عمل، موقعیت‌شناسی در سخن گفتن و سکوت و ارتباط نزدیک اشاره شده است.
معاشرت، زمینه‌سازی برای پیام اصلی، اولویت‌شناسی و موقعیت‌شناسی و بالاخره سطح‌بندی ارتباط از دیگر عوامل رفتاری دارای شاهد مثال در احادیث رضوی است.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم، (1415ق). مترجم محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن کریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
ابن‌بابویه، محمد‌بن على، (1372). عیون أخبار الرضا(ع). مترجم حمید رضا مستفید و على‌اکبر غفارى، چاپ اول، تهران: صدوق.
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی، (1398ق). التوحید. مصحح هاشم حسینی، قم: جامعة مدرسین.
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی، (1376). الامالی. چاپ ششم، تهران: کتابچی.
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی، (1387ق). عیون اخبار الرضا(ع). مصحح مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن علی، (1404ق). تحف العقول. تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: جامعه مدرسین.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمد‌بن علی، (1379ق). مناقب آل ابی طالب(ع). قم: علامه.
ابن‌عقده کوفی، احمد‌بن محمد، (1424ق). فضائل امیرالمؤمنین). مصحح حرزالدین، قم: دلیل ما.
اربلی، علی‌بن عیسی، (1381ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. تبریز: بنی‌هاشمی.
امام رضا(ع)، (1406ق). الفقه المنسوب الی الامام الرضا(ع). مشهد: آل البیت(ع).
 
امینی‌فر، حسن، (1389). «روش‌شناسی مناظرات حضرت رضا(ع)». مجموعه مقالات همایش زلال اندیشه رضوی: 78-57.
بولتون، رابرت، (1388). روان‌شناسی روابط انسانی. مترجم حمیدرضا سهرابی، چاپ پنجم، تهران: رشد.
تفتازانی، سعد‌الدین، (1411ق). مختصر المعانی. چاپ اول، قم: دارالفکر.
تمیمی‌آمدی، عبدالواحد‌بن محمد، (1410ق). غررالحکم و دررالکلم. قم: دارالکتب الاسلامیه.
جانفزا، علی و علی خیاط، (1393). «زیرساخت‌های درونی ارتباط مؤثر در احادیث امام رضا(ع)». فرهنگ رضوی، شمارة 5، سال دوم: 50-25.
جعفریان، رسول، (1387). حیات فکری امامان شیعه. چاپ یازدهم، قم: انصاریان.
حمیری، عبدالله‌بن جعفر، (1413ق). قرب الاسناد. قم: آل البیت(ع).
ریچاردسون، جری، (1381). معجزة ارتباط و ان.ال.پی. مترجم مهدی قراچه‌داغی، چاپ هفتم، تهران: پیکان.
شرفی، محمدرضا، (1388). مهارت‌های زندگی در سیرة رضوی. چاپ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
صفار، محمد‌بن حسن، (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد(ص). مصحح محسن کوچه‌باغی، چاپ دوم، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
طبرسی، حسن‌بن فضل، (1412ق). مکارم الاخلاق. چاپ چهارم، قم: شریف رضوی.
طوسی، ابن‌حمزه، (1419ق). الثاقب فی المناقب. مصحح نبیل رضا علوان، قم: انصاریان.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
فرهنگی، علی‌اکبر، (1389). ارتباطات انسانی. چاپ هفدهم، تهران: رسا.
کشی، محمد‌بن عمر، (1409ق). اختیار معرفه الرجال. مصحح محمد‌بن حسن طوسی و حسن مصطفوی، مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمد‌بن یعقوب‌بن اسحق، (1407ق). کافی. مصحح علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گابور، دون، (1389). مهارت‌های گفتگو. مترجم مهدی قراچه‌داغی، چاپ هفتم، تهران: پیک بهار.
گروه پژوهشی علوم قرآنی و حدیث، (1387). فرهنگ روابط اجتماعی. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی.
 
مجلسى، محمد‌باقر بن محمد تقى، (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مسعودی، عبدالهادی، (1386). روش فهم حدیث. چاپ سوم، تهران: سمت.
مفید، محمد‌بن محمد، (1413ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. مصحح مؤسسه آل البیت(ع)، قم: کنگرة شیخ مفید.
مکارم‌شیرازی، ناصر و دیگران، (1374). تفسیر نمونه. چاپ دوازدهم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
وود، جولیانی، (1379). ارتباطات میان‌فردی روان‌شناسی تعامل اجتماعی. مترجم مهرداد فیروزبخت، تهران: مهتاب.
هارجی، اون و دیگران، (1386). مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات میان‌فردی. مترجم خشایار بیگی و مهرداد فیروز‌بخت، چاپ چهارم، تهران: رشد.