نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

کارشناس‌ارشد پژوهش هنر دانشگاه هنر تهران

چکیده

درهنر مصورسازی نسخه‌ها که همواره تحت تأثیر تفکر مذهبی هنرمندان وحامیان آنها قرارداشتهاست، بخش عمده‌ای از آنها روایت‌های مربوط به پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) ایشان را متجلی ساخته‌اند. رویکرد هنرمندان به این مضامین موجب بروزجلوه‌های خاصی از پردازش تمثیلی، نشانه‌ای وانتزاعی درجهت روایتگری نسبت به سایر موضوع‌ها در نگارگری شده است تا مضامین شیعی را به زبان تصویری انعکاس دهند. مهم‌ترین منابع تصویرسازی برای هنرمندان شیعی،کتاب‌های حدیثی مانند عیون اخبارالرضا هستند که به‌ویژه به فضائل و معجزه‌های ائمه اطهار(ع) پرداخته‌اند. یکی از نسخه‌های مصورکه به مضامین شیعی پرداخته فالنامة تهماسبی است که در آن، نگاره‌هایی منتسب به امام رضا(ع) احتمالاً با الهام از روایت‌های شیخ صدوق به تصویر درآمده‌اند. این نوشتار ضمن بررسی زندگانی شیخ صدوق، ویژگی‌های نگاره‌های رضوی موجود در فالنامه و نحوة انعکاس روایت‌های رئیس‌المحدثین در آن‌را به شیوة توصیفی ـ تحلیلی مطالعه کرده است. براساس پژوهش‌ها، هنرشیعی با بهره‌مندی از آموزه‌های ناب تشیع و عناصرنمادین، تلاش بی‌شائبة فرهیختگان دینی وهنری در دوره‌های مختلف را به نمایش گذاشته است.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم
آیت‌اللهی، حبیب‌الله، (1377). مبانی نظری هنرهای تجسمی. تهران: سمت.
ابن‌بطوطه، محمد‌بن عبدالله، (بی‌تا). رحلة ابن بطوطةتحفة النظار فی غرائب الأمصار و عجائب الأسفار. محقق عبدالهادی تازی، ریاض: اکادیمیه المملکه المغربیه.
ابن‌قولویه، جعفر‌بن محمد، (بی‌تا). کامل الزیارات. مصحح عبدالحسین امینی، نجف: المطبعة المبارکة المرتضویة.
اربلی، علی‌بن عیسی، (1364). کشف الغمه فی معرفه الائمه. علی‌بن حسین زواره‌ای، تصحیح ابراهیم میانجی، قم: آداب الحوزه.
بحرانی، سیدهاشم، (1413ق).مدینه المعاجز الائمة الاثنى عشر ودلائل الحجج على البشر. قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه.
بهمن‌پوری، عبدالله، (1392). «نقش فقه در تمایز هویتی شیعه با رویکرد به آثار شیخ صدوق». ماهنامة فرهنگ روز، پایگاه تحلیل و اطلاع‌رسانی فرهنگ و علوم انسانی.WWW.farhangemrooz.com/news/4682 (بازیابی شده در تاریخ 27 آبان 1393).
تهرانی، آقابزرگ، (1403 ق). الذریعة الى تصانیف الشیعة. چاپ سوم،بیروت: دارالاضواء.
حاکم‌نیشابوری،محمد، (1375). تاریخ نیشابوری. تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: آگه.
 
حرعاملی، محمدبن حسن، (1366). اثبات الهداه بالنصوص و المعجزات. شرح و ترجمة احمد جنتی، چاپ سوم، تهران: دارالکتب اسلامی.
درخشانی، حبیب‌الله، (1384). «جلوه‌های دیدار استاد کمال‌الدین بهزاد». مجموعه مقالات همایش بین‌المللی کمال بهزاد، تهران: فرهنگستان هنر.
راغب‌اصفهانی، حسین‌بن محمد، (بی‌تا). مفردات الفاظ قرآن. تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت ـ دمشق: دارالقلم.
صدوق، محمدبن ابن‌بابویه، (1374). امالی الصدوق. محمدباقر کمره‌ای، تهران: اسلامیه.
صدوق، محمدبن ابن‌بابویه، (1378). عیون اخبار الرضا. حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری، تهران: صدوق.
طباطبایى، سید محمد‌حسین، (1378). شیعه در اسلام. تهران: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبایی، محمدحسین، (1417 ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ اول، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
عروسی‌حویزی، عبد‌العلی، (۱۳۸۲). تفسیر نورالثقلین. مصحح سیدهاشم رسولی‌محلاتی، چاپ اول، قم: صدوق.
فاضل‌بسطامی، نوروزعلی بن محمدباقر. محمدحسین تبریزی، (1281ق). تحفه الرضویه. تبریز: چاپ سنگی.
قمی، عباس، (1369). مفاتیح الجنان. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
گرایلی، فریدون، (1357). نیشابور شهر فیروزه. مشهد: خاوران.
مجلسى، محمدباقر، (1403ق). بحار الانوار. بیروت: افست مؤسسه داراحیاء التراث العربى و جلد 32 با تحقیق محمدباقر محمودى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مصطفوی، حسن، (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مکارم‌شیرازی، ناصر و دیگران، (1373). تفسیر نمونه. چاپ سی و یکم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مهدی‌زاده، علیرضا، (1392). «نقش اندیشة شیعه در پیدایی فالنامه تهماسبی». استاد راهنما یعقوب آژند، استاد مشاور حسن بلخاری.
نجم، سهیلا، (1387). «گنجینة نفایس رضوی». چاپ دوم، هفته‌نامة اطلاع‌رسانی حرم، ویژه‌نامة اطلاع‌رسانی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
نجم، سهیلا، (1389). هنر نقالی در ایران. تهران: فرهنگستان هنر.
هرانی، آقابزرگ (1403 ق). الذریعة الى تصانیف الشیعة. چاپ سوم، دار الاضواء.
 Farhad, Massumeh, (2009). Falnama. First Published,The United Kingdom