نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

شخصیت ابراهیم(ع) در قرآن با ابعادی همچون «پدر و تبار عالی»، «پدرِ ذریه و امّت بسیار» و «صاحب دعا و دعوت‌های سرنوشت‌ساز» معرفی شده است.  او پیامبر احتجاج‌هایبرهانی و پیشوای خردمند و محترم نزد ملل و نحل مختلف است و از جمله دعاهای حضرت ابراهیم(ع)، داشتن ذریه‌ای مؤمن و مسلم و باقی ماندن زبانی گویا و صادق پس از اوست.
از نگاه قرآن و روایت‌ها، نسل حضرت ابراهیم(ع) تا پیامبر اکرم(ص) و اهل­بیت ایشان امتداد یافته و در نهایت به امام رضا(ع) و البته چهار امام بعد رسیده است. اما موقعیت امام رضا(ع) در این بین، بارز و میان او و حضرت ابراهیم شباهت‌های متعددی مشهود است: امام رضا(ع) دارای مقامی شاخص در زمینة احتجاج‌ها و براهین فطری است و مناظره‌ها و جدال احسن او با دانشمندان ادیان، فصلی شاخص در تاریخ امامت است. دو امام مذکور همچنین در دو نقطه و موقعیت تمدنی زاده شده‌اند و دعوتشان، جنبه‌های سیاسی و تمدنی یافته است. این مقاله در پی بررسی تطبیقی سیرة این دو پیشوای بزرگ و بیان ابعادی از حساب و حکمتی است که در کار آن‌دو در تاریخ نبوت و امامت تعبیه شده است.  

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم.
ابن­قولویه، محمد (1403)، کامل الریارات. بیروت: اعلمی. 
اقبال آشتیانی، عباس، (1375). خاندان نوبختی. تهران: طهوری.
بحرانی، سیدهاشم، (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. 5 ج، قم: بعثت.
خزائلی، محمد، (1387). اعلام قرآن. تهران: امیرکبیر.
خمینی، سیدحسن، (1391). فرهنگ جامع فرق اسلامی (بر پایة دست‌نوشته‌های مرحوم آیت‌الله سید مهدی روحانی). تهران: اطلاعات.
خوش­منش، ابوالفضل، (1391). «پیشوای گفتگو و برهان، خوانشی در مناظرات و احتجاجات امام رضا همراه با مقایسه­ای میان روش او و حضرت ابراهیم (ع)».  مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی امام رضا(ع)، ادیان و مذاهب و فرق. تهران: اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران، دبیرخانه دائمی جشنواره بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا(ع) و پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خوش­منش، ابوالفضل، (1392). «امامت و موضوع تمدن اسلامی (سیری تحلیلی از حضرت ابراهیم تا حضرت رضا (ع))». فصلنامه فرهنگ رضوی. مشهد: بنیاد بین­المللی فرهنگی وهنری امام رضا(ع) و پژوهشگاه فرهنگ و هنر و ارتباطات، سال اول، شمارة 2، 76-41.
رضوی اردکانی، ابوالفضل، (1364). شخصیت و قیام زیدبن علی. قم: اسلامی.
رو، ژرژ، (1390). تاریخ عراق قدیم. ترجمة ابوالفضل علیزاده طباطبایی، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
رونلدسن، دوایت، (1410ق)، عقیده الشیعه. 2ج، بیروت: اعلمی.
زرین­کوب، عبدالحسین، (1384). کارنامة اسلام. تهران: امیرکبیر.
زیگفرید، آندره، (1343). روح ملت­ها. ترجمة احمد آرام، مقدمة مهدی بازرگان، تهران: شرکت سهامی انتشار.
سید قطب، (بی‌تا). فی ظلال القرآن. قاهره: دارالمعارف.
شعرانی، ابوالحسن، (1398ق). نثر طوبی. 2ج، تهران: اسلامیه.
شهرستانی، ابوالفتح محمدبن عبدالکریم­بن احمد، (بی‌تا). الملل و النحل. تحقیق محمد سیدکیلانی، بیروت:  دارالمعرفه.
صدوق، محمدبن علی،(1373). عیون اخبارالرضا. ترجمة حمیدرضا مستفید و علی­اکبر غفاری­صفت، 2ج، تهران: صدوق.
طالقانی، سیدمحمود، (بی‌تا). بعثت. تهران: ناس.
طباطبایی، سید محمد حسین، (بی‌تا). المیزان‌ فی‌ تفسیر القرآن. قم:‌ اسلامی جامعه‌‌ مدرّسین‌.
العاملی، جعفر مرتضی، (1416ق). الصحیح من سیرة الرسول الاعظم. بیروت: دارالمعرفة‌.
عبدالنور، جبّور و سهیل ادریس، (1989م). المنهل. بیروت: دارالعلم للملایین.
العروسی الحویزی، عبد علی­بن جمعه، (1415ق). نورالثقلین. 2ج، قم: اسماعیلیان.
عطاردی، عزیزالله، (1413ق). مسند الامام الرضا. بیروت: دارالصفوة.
غفاری­صفت، علی­اکبر، (تلخیص و تحقیق)، (1369). تلخیص مقباس الهدایة (اثر عبدالله مامقانی 1290-151ق)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
فخررازی، ابوعبدالله محمدبن عمر، (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
کتاب مقدس (عهدین)، (1994م). بی­جا: انجمن پخش کتب مقدسه در میان ملل.
کسایی، نورالله، (1374). مدارس نظامیه و تأثیرات علمی و اجتماعی آن. تهران: امیرکبیر.
اللیثی، سمیره مختار، (1384). جهاد شیعه در دورة اول عباسی. ترجمة محمد حاجی‌تقی، به ضمیمه گفتاری از آیت­الله سیدعلی خامنه­ای، قم: شیعه­شناسی.
مجلسی، محمدباقر، (1412ق). بحارالانوار. 110ج، بیروت: دار إحیاء التراث العربی - مؤسسة التاریخ العربی.
مشکور، محمدجواد، (1362). تاریخ شیعه و فرقه­های اسلام تا قرن چهارم. تهران: اشراقی.
معین، محمد (1374)،  فرهنگ فارسی
مکارم‌شیرازی، ناصر و دیگران، (1374). تفسیر نمونه. 27ج، تهران: اسلامیه. 
موحدابطحی، سید محمدباقر، (1382). الصحیفة الرضویة الجامعة و ابنائه الامام محمدبن علی الجواد، الامام علی­بن محمد الهادی، الامام الحسن­بن علی العسکری، الامام الحجة­بن الحسن المهدی. قم: پرستش.
موسوعة الکتاب المقدس. (2001). بیروت: دار منهل الحیاة و دار الکتاب المقدس.
مولوی، جلال­الدین محمد، (1370). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون، تهران: شرق.
میرمصطفی، تامر، (1994م). بشائر الاسفار بمحمدٍ و آله الاطهار. التوحید للنشر.
نجاشی، احمدبن علی، کتاب الرجال (1392ق)، نجف: چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم.
نجفی، موسی، (1375). تأملاتی در تاریخ تفکر اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هاکس، جیمز، (1377). قاموس کتاب مقدس. تهران: اساطیر.
 
Léon-Dufour, Xavier Et les Autrres, (1974). Vocabulaire De Théologie Biblique. Les Editions Du Cerf, Troisième Edition, Paris: Les Editions Du Cerf.
Stappers, Henri, (1900). Dictionnaire Synoptique D’étymologie Française, Larousse, Paris.
Vidal, Jacques Et les Autres, (1984). Dictionnaire Des Religions., Paris: Presse Universitaire De France