نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس‌ارشد علوم حدیث ـ تفسیر اثری (نویسندة مسئول)

2 استادیار علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی

چکیده

معصومان(ع) به‌عنوان تبیین‌کنندگان کلام وحی، در گفتار و رفتار خود با مخاطبان، به شیوه‌ای اثر‌بخش ارتباط برقرار می‌کردند. با بررسی احادیث ایشان، این شیوه‌ها را در شرایطگوناگون انتقال پیام می‌توان استخراج و دسته‌بندی کرد. هدف از تدوین این نوشتار استخراج و دسته‌بندی بعضی ازعوامل و زیرساخت‌های درونی ارتباط مؤثّر در گفتار و رفتار امام رضا(ع) است. این عوامل در ابواب مختلف حدیثی امام(ع) و نه صرفاً ابواب تربیتی وجود دارد. این نکته مورد تأکید است که دوران امامت آن حضرت به‌خصوص تنوع سه دورة مختلف و به‌تبع آن مخاطبان مختلف این دوران می‌تواند الگویی برای شیوة رفتاری مدیران در عصر حاضر باشد. در این مقاله که به شیوة کتابخانه‌ای نگاشته شده، در چند عنوان به زیرساخت‌هایی چون ایمان و توکل به خدا، ایجاد آمادگی روحی و قلبی برای ارتباط با مخاطب و نیت اشاره شده و سپس به کسب دانش و اطلاعات قبلی که خود مشتمل بر چند بخش است پرداخته شد. بخشی، درونی و از خصوصیات فردی ناشی شده و بخشی، منبعث از کسب مهارت‌هایی چون مثبت‌نگری، توجه به رعایت ارزش‌ها، اعتمادآفرینی، سخن نیکو گفتن، گوش دادن پویا و استفادة به‌جا از سرزنش و غضب بوده که به آن نیز اشاره شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم. (1415ق). ترجمۀ محمدمهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
ابن‌حمزه طوسی، (1419ق). الثاقب فی المناقب. تصحیح نبیل رضا علوان، قم: انصاریان.
ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن على، (1404ق). تحف العقول. تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ دوم، قم: جامعة مدرسین.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن علی، (1379ق). مناقب آل ابی‌طالب(ع). 3 ج، قم: علامه.
ابن‌قولویه، جعفربن محمد، (1356). کامل الزیارات. تصحیح عبدالحسین امینی، نجف: دارالمرتضویه.
اربلی، علی‌بن عیسی، (1381ق). کشف الغمه فی معرفه الائمه. 3 ج، تبریز: بنی‌هاشمی.
امام رضا(ع)، (1406ق). صحیفه الامام الرضا(ع). تصحیح محمدمهدی نجفی، مشهد: کنگرة جهانی حضرت رضا(ع).
امینی‌فر، حسن، (1389). «روش‌شناسی مناظرات حضرت رضا(ع)». مجموعه مقالات همایش زلال اندیشة رضوی. مشهد: انتشارات دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی: 80-57.
ایروانی، جواد، (1387). مهارت گفتگو. چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی.
بولتون، رابرت، (1388). روان‌شناسی روابط انسانی. ترجمۀ حمیدرضا سهرابی، چاپ پنجم، تهران: رشد.
ثقفی، ابراهیم‌بن محمد، (1395ق). الغارات. تصحیح جلال‌الدین محدث، تهران: انجمن آثار ملی.
جارم، علی و مصطفی امین، (1414ق). البلاغه الواضحه. چاپ چهارم، قم: دارالثقافه.
جانفزا، علی، علی خیاط و علی جلائیان اکبرنیا (1392). «روش‌شناسی انتقال مفاهیم تربیتی از نگاه امام رضا(ع)». پژوهش‌های اجتماعی اسلامی. شمارة 99، سال نوزدهم: 80-61.
حلوانی، حسین‌بن محمد، (1408ق). نزهه الناظر و تنبیه الخاطر. قم: مدرسة امام مهدی.
حمیری، عبدالله‌بن جعفر، (1413ق). قرب الاسناد. قم: آل البیت.
راوندی، قطب‌الدین، (1405ق). فقه القرآن. تصحیح احمد الحسینی و محمود مرعشی، 2 ج، قم: کتابخانة آیت‌الله مرعشی نجفی.
ریچاردسون، جری، (1381). معجزة ارتباط و ان.ال.پی. ترجمۀ مهدی قراچه‌داغی، چاپ هفتم، تهران: پیکان.
سعدی‌شیرازی، مصلح‌بن عبدالله، (1385). گلستان سعدی. چاپ پنجم، تهران: پیام عدالت.
شامی، یوسف‌بن حاتم، (1420ق). الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم. قم: جامعة مدرسین.
شریف رضی، (1378). نهج‌البلاغه. ترجمۀ سیدجعفر شهیدی، تهران: علمی فرهنگی.
شعیری، محمدبن محمد، (بی‌تا). جامع الاخبار. نجف: مطبعه حیدریه.
صدوق، محمدبن علی، (1376). الخصال. چاپ ششم، تهران: کتابچی.
صدوق، محمدبن علی، (1387ق). عیون اخبار الرضا). تصحیح مهدی لاجوردی، تهران: جهان.
صدوق، محمدبن علی، (1398ق). التوحید. تصحیح هاشم حسینی، قم: جامعة مدرسین.
صدوق، محمدبن علی، (1403ق). معانی الاخبار. تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جامعة مدرسین.
صدوق، محمدبن علی، (بی‌تا). عیون اخبار الرضا(ع). ترجمۀ محمدتقی آقا نجفی اصفهانی، تهران: علمیه اسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن، (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
عطاردی، عزیزالله، (1367). راویان امام رضا(ع) در مسند الرضا. مشهد: کنگرة جهانی حضرت رضا(ع).
عطاردی، عزیزالله، (1406ق). مسند الامام الرضا(ع). مشهد: کنگرة جهانی حضرت رضا(ع).
عطاردی، عزیزالله، (بی‌تا). اخبار و آثار حضرت رضا(ع). تهران: صدر.
فرهنگی، علی‌اکبر، (1389). ارتباطات انسانی. چاپ هفدهم، تهران: رسا.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1407ق). الکافی. تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، 5 ج، تهران: دارالکتب اسلامیه.
گروه  پژوهشی علوم قرآنی و حدیث، (1387). فرهنگ روابط اجتماعی. 2 ج، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم‌اسلامی رضوی.
محسنیان‌راد، مهدی، (1389). ارتباط‌شناسی. چاپ دهم، تهران: سروش.
مظفر، محمدرضا، (1375). المنطق. چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
مولوی، جلال‌الدین محمد، (1375). مثنوی معنوی. تهران: پژوهش.
هارجی، اون، کریستین ساندرز و دیوید دیکسون، (1386). مهارت‌های اجتماعی در ارتباطات میان‌فردی. ترجمۀ خشایار بیگی و مهرداد فیروزبخت، چاپ چهارم، تهران: رشد.
وود، جولیانی، (1379). ارتباطات میان‌فردی روان‌شناسی تعامل اجتماعی. ترجمۀ مهرداد فیروزبخت، تهران: مهتاب.