نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته سه سطح حوزه علمیه قم- دانشجوی دکتری تاریخ تشیع اثنی‌عشری دانشگاه ادیان و مذاهب ـ عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

گرچه توقف بر شخصی از اهل بیت(ع) به‌عنوان آخرین امام(ع) و مهدی منتظر(ع)، مسئلۀ بی‌سابقه و جدیدی نبوده اما گروهی از شیعیان که امام کاظم(ع) را مهدی و قائم منتظر می‌دانستند و بر همین اساس رحلت آن حضرت را منکر گشته و از پذیرش امامت حضرت رضا(ع) سر باز زدند با نام واقفیه یا واقفه شناخته شدند. این گروه به‌دلیل اینکه تهدیدی جدی برای تفکر اصیل شیعه به‌حساب می‌آمد کانون توجه و اهتمام امام‌ رضا(ع) قرار گرفت و بخش وسیعی از توان و فرصت پیش‌روی حضرت را مصروف خود ساخت. به همین مناسبت، واکاوی ماهیت و شخصیت‌های جریان مذکور، از زوایای مختلفی مورد توجه پژوهشگران و تحلیلگران مطالعات اسلامی قرار گرفته است. گرچه در معرفی فرقۀ مذکور، آثار ارزشمند و قابل توجهی ارائه شده اما تحلیل روابط و مواضع متقابل واقفیه و امام رضا(ع) کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، نگارنده از زاویۀ مذکور با روش توصیفی _ تحلیلی و با شیوۀ گردآوری کتابخانه‌ای در دو محور، بحث جریان واقفیه را مورد بررسی قرار داده است: 1. چیستی و کیستی واقفیه؛ 2. نحوۀ مواجهۀ امام رضا(ع) با این جریان.

کلیدواژه‌ها

ابن‌داوود حلی، حسن­بن علی، (1392ق). کتاب الرجال. تصحیح سیدمحمدصادق آل­بحرالعلوم، نجف: الحیدریه.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی، (بی‌تا). معالم العلماء. بی‌جا.
ابن‌شهر آشوب، محمدبن علی(بی‌تا). المناقب. قم: علامه.
 ابن‌ندیم، (1417ق). الفهرست. تعلیق شیخ ابراهیم رمضان، بیروت: دارالمعرفه.
اربلی، علی‌بن عیسی، (1381ق). کشف الغمّه فی معرفة الائمه. تبریز: مکتبه بنی‌هاشمی.
اشعری‌قمی، سعدبن عبدالله، (1992م). المقالات والفرق، چاپ اول، مصر: دارالارشاد.
امام، سیدجلال، «بررسی زمینه‌ها و عوامل پیدایش اندیشه توقف بر امامان شیعه(ع)». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، موسسه امام خمینی(ره)
جاسم، حسین، (1377). تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(ع). تهران: امیرکبیر.
جباری، محمدرضا،(1382). سازمان وکالت در عصر ائمه(ع). قم: موسسه امام خمینی(ره).
حرعاملی، محمدبن حسن، (1409ق). وسائل الشیعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر، (1417ق). خلاصة الاقوال. قم: فقاهه.
خویی، سیدابوالقاسم، (1413ق). معجم رجال الحدیث. قم: الثقافه الاسلامیه.
رازی، ابوحاتم، (1392ق). کتاب الزینه. تصحیح عبدالله سلوم سامرایی، بغداد: دارالحریه.
راوندی، قطب‌الدین، (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: الامام المهدی.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، (1419ق). الملل والنحل. بیروت: دارصعب.
صدر، سید حسن، (بی‌تا). نهایة الدرایه. قم: مشعر.
صدوق، (1385). علل الشرایع. تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف: الحیدریه.
 صدوق، (1378ق). عیون اخبارالرضا. بی‌جا: جهان.
 صدوق، (1359ق). کمال‌ الدین و تمام النعمه. چاپ دوم، قم: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن، (بی‌تا). کتاب الغیبه. تهران: نینوای حدیث.
 
کحاله، عمر رضا، (بی‌تا). معجم المولفین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کشی، محمدبن عمر، (1348). اختیار معرفه الرجال. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1389ق). الکافی. چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. چاپ سوم، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
 مفید، (1993م). الارشاد. تحقیق موسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید.
ناصری، ریاض محمد حبیب، (1409ق). الواقفیه دراسه تحلیلیه، چاپ اول، قم: مهر.
نجاشی، ابوالعباس احمدبن علی، (1416ق). رجال نجاشی. تحقیق سیدموسی شبیری­زنجانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین.
نوبختی، حسن‌بن موسی، (1381). فرق‌الشیعه. مترجم محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
ابن‌داوود حلی، حسن­بن علی، (1392ق). کتاب الرجال. تصحیح سیدمحمدصادق آل­بحرالعلوم، نجف: الحیدریه.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی، (بی‌تا). معالم العلماء. بی‌جا.
ابن‌شهر آشوب، محمدبن علی(بی‌تا). المناقب. قم: علامه.
 ابن‌ندیم، (1417ق). الفهرست. تعلیق شیخ ابراهیم رمضان، بیروت: دارالمعرفه.
اربلی، علی‌بن عیسی، (1381ق). کشف الغمّه فی معرفة الائمه. تبریز: مکتبه بنی‌هاشمی.
اشعری‌قمی، سعدبن عبدالله، (1992م). المقالات والفرق، چاپ اول، مصر: دارالارشاد.
امام، سیدجلال، «بررسی زمینه‌ها و عوامل پیدایش اندیشه توقف بر امامان شیعه(ع)». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، موسسه امام خمینی(ره)
جاسم، حسین، (1377). تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(ع). تهران: امیرکبیر.
جباری، محمدرضا،(1382). سازمان وکالت در عصر ائمه(ع). قم: موسسه امام خمینی(ره).
حرعاملی، محمدبن حسن، (1409ق). وسائل الشیعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر، (1417ق). خلاصة الاقوال. قم: فقاهه.
خویی، سیدابوالقاسم، (1413ق). معجم رجال الحدیث. قم: الثقافه الاسلامیه.
رازی، ابوحاتم، (1392ق). کتاب الزینه. تصحیح عبدالله سلوم سامرایی، بغداد: دارالحریه.
راوندی، قطب‌الدین، (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: الامام المهدی.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، (1419ق). الملل والنحل. بیروت: دارصعب.
صدر، سید حسن، (بی‌تا). نهایة الدرایه. قم: مشعر.
صدوق، (1385). علل الشرایع. تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف: الحیدریه.
 صدوق، (1378ق). عیون اخبارالرضا. بی‌جا: جهان.
 صدوق، (1359ق). کمال‌ الدین و تمام النعمه. چاپ دوم، قم: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن، (بی‌تا). کتاب الغیبه. تهران: نینوای حدیث.
 
کحاله، عمر رضا، (بی‌تا). معجم المولفین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کشی، محمدبن عمر، (1348). اختیار معرفه الرجال. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1389ق). الکافی. چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. چاپ سوم، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
 مفید، (1993م). الارشاد. تحقیق موسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید.
ناصری، ریاض محمد حبیب، (1409ق). الواقفیه دراسه تحلیلیه، چاپ اول، قم: مهر.
نجاشی، ابوالعباس احمدبن علی، (1416ق). رجال نجاشی. تحقیق سیدموسی شبیری­زنجانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین.
نوبختی، حسن‌بن موسی، (1381). فرق‌الشیعه. مترجم محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
 
ابن‌داوود حلی، حسن­بن علی، (1392ق). کتاب الرجال. تصحیح سیدمحمدصادق آل­بحرالعلوم، نجف: الحیدریه.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی، (بی‌تا). معالم العلماء. بی‌جا.
ابن‌شهر آشوب، محمدبن علی(بی‌تا). المناقب. قم: علامه.
 ابن‌ندیم، (1417ق). الفهرست. تعلیق شیخ ابراهیم رمضان، بیروت: دارالمعرفه.
اربلی، علی‌بن عیسی، (1381ق). کشف الغمّه فی معرفة الائمه. تبریز: مکتبه بنی‌هاشمی.
اشعری‌قمی، سعدبن عبدالله، (1992م). المقالات والفرق، چاپ اول، مصر: دارالارشاد.
امام، سیدجلال، «بررسی زمینه‌ها و عوامل پیدایش اندیشه توقف بر امامان شیعه(ع)». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد، موسسه امام خمینی(ره)
جاسم، حسین، (1377). تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم(ع). تهران: امیرکبیر.
جباری، محمدرضا،(1382). سازمان وکالت در عصر ائمه(ع). قم: موسسه امام خمینی(ره).
حرعاملی، محمدبن حسن، (1409ق). وسائل الشیعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حلی، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر، (1417ق). خلاصة الاقوال. قم: فقاهه.
خویی، سیدابوالقاسم، (1413ق). معجم رجال الحدیث. قم: الثقافه الاسلامیه.
رازی، ابوحاتم، (1392ق). کتاب الزینه. تصحیح عبدالله سلوم سامرایی، بغداد: دارالحریه.
راوندی، قطب‌الدین، (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: الامام المهدی.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم، (1419ق). الملل والنحل. بیروت: دارصعب.
صدر، سید حسن، (بی‌تا). نهایة الدرایه. قم: مشعر.
صدوق، (1385). علل الشرایع. تحقیق سید محمدصادق بحرالعلوم، نجف: الحیدریه.
 صدوق، (1378ق). عیون اخبارالرضا. بی‌جا: جهان.
 صدوق، (1359ق). کمال‌ الدین و تمام النعمه. چاپ دوم، قم: دارالکتب الاسلامیه.
طوسی، محمدبن حسن، (بی‌تا). کتاب الغیبه. تهران: نینوای حدیث.
 
کحاله، عمر رضا، (بی‌تا). معجم المولفین. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
کشی، محمدبن عمر، (1348). اختیار معرفه الرجال. مشهد: انتشارات دانشگاه مشهد.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1389ق). الکافی. چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. چاپ سوم، بیروت: دار احیاءالتراث العربی.
 مفید، (1993م). الارشاد. تحقیق موسسه آل‌البیت(ع)، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید.
ناصری، ریاض محمد حبیب، (1409ق). الواقفیه دراسه تحلیلیه، چاپ اول، قم: مهر.
نجاشی، ابوالعباس احمدبن علی، (1416ق). رجال نجاشی. تحقیق سیدموسی شبیری­زنجانی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین.
نوبختی، حسن‌بن موسی، (1381). فرق‌الشیعه. مترجم محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.