نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار دانشگده الهیات دانشگاه شیراز
چکیده
در فرهنگ اسلامی، خیانت و نیز «نفاق» که در آغاز هم‌معنای خیانت بوده و در روایت‌ها از آن با عنوان «رأس خیانت» تعبیر شده به‌شدت مذمت و تقبیح شده است. نگرش مزبور نشانگر تشویق فرهنگ اسلامی به صفا و صمیمیت رفتاری مسلمانان با یکدیگر است. تشویق و امر به امانت‌داری به‌مثابه رفتار مقابل خیانت، در آموزه‌های اسلامی، گامی در راستای پیشگیری از ابتلای افراد به این رذیلت و پالودن دامن جامعۀ اسلامی از این آسیب بنیان‌برانداز است. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود آن است که امام رضا(ع) به‌عنوان هادی و پیشوای منصوب از جانب خداوند برای راهنمایی مردم به خیر و نیکی چگونه مردم را از این آسیب بازداشتند به‌ویژه آنکه جامعۀ اسلامی در دوران امامت آن حضرت، در اختناق شدید به‌سر می‌برد و زر و زور و تزویر بر آنان مستولی شده بود. در نوشتار حاضر، مفهوم و مصادیق خیانت از دیدگاه امام رضا(ع) بررسی و رهنمودهای راهگشای آن حضرت در این‌باره تبیین شده است. اهمیت طرح این بحث در آن است که حفاظت از مرزهای فرهنگی و دینی همانند مرزهای جغرافیایی، امری ضروری است و جلوگیری از رواج رفتار مذموم خیانت، در حقیقت حفاظت از مرزهای فرهنگی جامعه، استحکام بخشیدن به قوام روابط اجتماعی و مرزبانی از سلامت معنوی مردم است.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم.
آقابزرگ، تهرانی، (1403ق). الذریعه الی تصانیف الشیعه. چاپ دوم، بیروت: دار الاضواء.
آل‌حویش، عبدالقادر بن‌ملا حویش، (1382ق). بیان المعانی. چاپ اول، دمشق: مطبعة الترقی.
آلوسی، سید محمود، (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
آمدی‌تمیمی، عبدالواحد، (1366). تصنیف غررالحکم و دررالکلم. چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ابن‌جنید اسکافی، محمدبن احمد، (1412ق). مجموعة فتاوی ابن‌جنید. چاپ اول، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیه قم.
ابن‌‌سعد، محمد، (بی‌تا). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر.
ابن‌شعبه حرانی، حسن‌‌بن علیبن حسین، (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول. چاپ دوم، قم: جامعة مدرسین.
ابن‌عجیبه، احمدبن محمد، (1419ق). البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید. قاهره: حسن زکی.
ابن‌عربی، محی‌الدین، (بی‌تا). احکام القرآن. بی‌جا.
امام رضا، علیبن موسی(ع)، (1406ق). صحیفة الامام الرضا(ع). چاپ اول، مشهد: کنگرة جهانی حضرت رضا(ع).
بصری‌بحرانی، زین‌الدین محمدامین، (1413ق). کلمة التقوی. چاپ سوم، قم: سیدجواد وداعی.
بغوی، حسین‌بن مسعود، (1420ق). معالم التنزیل. چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جصاص، احمدبن علی، (1405ق). احکام القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد، (1410ق). الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیة. بیروت: دار العلم للملایین.
حائری‌تهرانی، میر سیدعلی، (1377). مقتضیات الدرر. تهران: دار الکتب الاسلامیة.
حرعاملی، محمدبن حسن، (1409ق). وسایل الشیعه. چاپ اول، قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).
الحلبی، ابوالصلاح تقی‌الدین‌بن نجم‌الدین، (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین(ع).
حلی‌فاضل، مقدادبن عبدالله، (بی‌تا). کنز العرفان فی فقه القرآن. چاپ اول، قم.
خوانساری، آقاجمال، (1366). شرح غررالحکم. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازی ابوالفتوح، حسین‌بن علی، ( 1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
راغب اصفهانی، حسین‌بن محمد، (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. چاپ اول، دمشق بیروت: دارالعلم الدارالشامیة.
سبزواری، محمدبن حبیب‌الله، (1406ق). الجدید فی تفسیر القرآن المجید. چاپ اول، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سبزواری، محمدبن حبیب‌الله، (1419ق). ارشاد الاذهان فی تفسیر القرآن. چاپ اول، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
سروری‌مجد، علی، (1392). «فرهنگ رضوی و جامعه آرمانی». فصلنامة فرهنگ رضوی، شماره دوم.
شیرازی، سیدمحمد، (1423ق). تبیین القرآن. چاپ دوم، بیروت: دارالعلوم.
شیرازی، سیدمحمد، (بی‌تا). الفقه النظافة. بی‌جا.
شیرازی، سیدمحمد، (بی‌تا). فقه العولمة. بی‌جا.
صادقی‌تهرانی، محمد، (1365). الفرقان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، قم: فرهنگ اسلامی.
صدوق، محمدبن علیبن بابویه قمی، (1378). عیون اخبار الرضا(ع). چاپ اول، تهران: جهان.
صدوق، محمدبن علیبن بابویه قمی، (1402ق). مصادقة الاخوان. چاپ اول، قم: کرمانی.
صدوق، محمدبن علیبن بابویه قمی، (1406ق). ثواب الاعمال. چاپ دوم، قم: دارالشریف الرضی.
صدوق‌قمی، محمدبن علی، (1400ق). الامالی. چاپ پنجم، بیروت: اعلمی.
طباطبایی، محمدحسین، (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
طباطبایی‌یزدی، محمدکاظم، (1409ق). العروة الوثقی. بیروت: مؤسسة الاعلمی.
طبرسی، فضل‌بن حسن، (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ چهارم، قم: شریف رضی.
طبرسی، فضل‌بن حسن، (1377). تفسیر جوامع الجامع. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزة علمیة قم.
طبرسی، فضل‌بن حسن، (1385ق). مشکاة الانوار فی غرر الاخبار. چاپ دوم، نجف: نشر حیدریه.
طریحی، فخرالدین، (1416ق). مجمع البحرین. چاپ سوم، تهران: مرتضوی.
طوسی ، ابوجعفر محمدبن حسن، (1407ق). تهذیب الاحکام. چاپ دوم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
طیب، عبدالحسین، (1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم، تهران: اسلام.
عاملی، محمدبن مکی، (1414ق). غایة المرام فی شرح نکت الارشاد. چاپ اول، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
عبده، محمد، (1412ق). شرح نهج‌البلاغه. بیروت: دارالمعرفة للطباعة و النشر.
عطاردی، عزیزالله، (1406ق). مسند الامام الرضا(ع). چاپ اول، مشهد: آستان قدس رضوی.
فخررازی، ابوعبدالله محمدبن عمر، (1420ق). مفاتیح الغیب. چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فیض‌کاشانی، ملامحسن، (1418ق). الاصفی فی تفسیر القرآن. چاپ اول، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
فیومی، احمدبن محمد، (بی‌تا). المصباح المنیر. چاپ دوم، قم: مؤسسة دارالهجرة.
قرشی، علی‌اکبر، (1412ق). قاموس قرآن. چاپ ششم، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
قطب، سیدبن قطب، (1412ق). فی ظلال القرآن. چاپ هفدهم، قاهره: دارالشروق.
قمی‌طباطبایی، تقی، (1413ق). عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب. چاپ اول، قم: محلاتی.
قمی‌مشهدی، محمدبن محمدرضا، (1368ش). کنز الدقائق و بحر الغرائب. چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاشانی، ملا فتح‌الله، (1336). منهج الصادقین فی الزام المخالفین. تهران: محمدحسن علمی.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1429ق). الکافی. چاپ اول، قم: دارالحدیث للطباعة و النشر.
گلپایگانی، محمدرضا، (1409ق). مجمع المسائل. چاپ دوم، دارالقرآن الکریم.
گنابادی، سلطان محمد، (1408ق). بیان السعادة. چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الاعلمی.
مجلسی، محمدباقر، (1363. بحار الانوار. چاپ دوم، تهران: اسلامی.
مجلسی، محمدتقی، (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. چاپ دوم، قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانبور.
محدث‌نوری، میرزاحسین، (1408ق). مستدرک الوسائل. چاپ اول، بیروت: مؤسسة آل‌البیت.
مستفید، حمیدرضا و علی‌اکبر غفاری، (1382). ترجمه عیون اخبار الرضا. چاپ اول، تهران: صدوق.
مصطفوی، حسن، (1360). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مطهری، مرتضی،(1382). مجموعه آثار شهید مطهری. چاپ چهارم، تهران: صدرا.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1421ق). الامثل فی تفسیر کتاب الله المنزل. چاپ اول، قم: انتشارات مدرسة الامام علیبن ابیطالب(ع).
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1425ق). کتاب النکاح. چاپ اول، قم: انتشارات مدرسة الامام علیبن ابیطالب(ع).
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1427ق). استفتائات جدید. چاپ دوم، قم: انتشارات مدرسة الامام علیبن ابیطالب(ع).
نحاس، ابوجعفر احمدبن محمد، (1421ق). اعراب القرآن. چاپ اول، بیروت: منشورات محمد علی بیضون دار الکتب العلمیة.
واسطی‌زبیدی، سید محمدمرتضی حسینی، (1414ق). تاج العروس. چاپ اول، بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر.
)