نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم تربیتی واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیار علم اطلاعات و دانش شناسی؛ دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش ترسیم شبکه‌های علمی پژوهش‌های حوزة موضوعی امام رضا (ع) است که  با رویکرد علم‌سنجی و با استفاده از تحلیل هم‌رخدادی واژگان و تکنیک تحلیل شبکه‌ای به  روابط مفهومی آثار پژوهشی شناسایی شده است. برای تحلیل مقاله‌ها، کتاب‌ها و پایان‌نامه‌های این حوزه از نرم‌افزارهای راورماتریس، یو.سی.آی.نت و نت.دراو استفاده شد. جامعة آماری پژوهش را 4372 اثر پژوهشی مرتبط با امام رضا (ع) شامل 2423 کتاب، 1305 مقاله و 644 پایان‌نامه تشکیل داده است. برای ترسیم نقشه‌های هم‌رخدادی از نرم‌افزار راورماتریس استفاده شد. یافته‌ها نشان داد که بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع)، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، آستان قدس رضوی سازمان‌های فعال در تولید آثار با محوریت موضوعی امام رضا (ع) هستند و عمدة آثار را آقایان منتشر کرده‌اند. نویسندگان نخستین کنگرة جهانی حضرت رضا (ع)، محمد بن علی ابن بابویه و محسن صادقی از محبوب‌ترین نویسندگان در زمینه موضوعی امام رضا (ع) هستند. انتشارات انصاری، اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مرکزی و دانشگاه پیام نور با داشتن بیشترین میزان مرکزیت درجه از محبوب‌ترین سازمان‌ها و مؤسسه‌ها در انتشار آثار هستند. همچنین به ترتیب موضوعات امام، اهل بیت، زائرسرا، و آستان قدس رضوی از محبوب‌ترین موضوعات هستند. ‌نتایج پژوهش حاکی از مشارکت 3814 پدیدآورنده، 1238 دانشگاه یا موسسه در انتشار  12936 اثر است. همکاری کم نهادهای علمی پژوهشی حوزه‌های دینی مثل حوزه‌های علمیه و مشارکت پایین طلاب در تولید و انتشار آثار پژوهشی‌ شایسته توجه جدی است. رشتة زبان و ادبیات فارسی بیشترین مشارکت را در تولید آثار دربارة امام رضا (ع) دارد.

کلیدواژه‌ها

ـ اسفندیاری (فقیه)، مصطفی؛ مهدوی‌آرا، مصطفی؛ نادریان‌لایین، علی‌رضا؛ یوسفی‌چوبینی، صدیقه. (1395). «آرمان‌شهر اسلامی از منظر امام رضا g». فرهنگ رضوی. شماره 15. صص: 99-132.
ـ اصنافی (1393). «میزان مقالات تولیدی با عنوان «شیعه»؛ در پایگاه وب اف ساینس طی سال های 1974-2014 م». ره آورد نور.شماره 47. صص: 58-61.
ـ الله اکبری، علی؛ عابدی، احمد. (1395). «تحلیل استنادی و ترسیم شبکه هم‌تالیفی مجلۀ مطالعات تاریخی جهان اسلام». مطالعات تاریخی جهان اسلام. 4 (7). صص: 7-30.
ـ تیرگر، آرام؛ آقالری، زهرا؛ فرج‌زاده آلان، داود. (1396الف). «بررسی میزان بهره‌گیری از قرآن و نهج البلاغه در مقالات علمی پژوهشی فارسی در دانشگاه های علوم پزشکی». پژوهش در دین و سلامت. 5 (2). صص: 69-76.
ـ تیرگر، آرام؛ آقالری، زهرا؛ فرج‌زاده آلان، داود. (1396ب). «میزان بهره‌گیری از قرآن و نهج‌البلاغه در مقاله‌های انگلیسی زبان دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران طی سال 2014 میلادی». پژوهش در دین و سلامت . 4 (1). صص: 55-65.
ـ خاصه، علی اکبر؛ صادقی، سعید؛ عزتی، ابراهیم؛ غفاری، سعید. (1395). «بررسی جایگاه مطالعات قرآنی در تولید علم جهانی با استفاده از فنون علم‌سنجی». مطالعات قرآنی . 7(28). صص: 47-69.
ـ خداپناه، تهمینه. (1396).«نگاشت شبکه‌های هم‌تالیفی برون‌دادهای علمی حوزۀ قرآنی در پایگاه‌های اطلاعاتی وب اوساینس و اسکوپوس». پایاننامه کارشناسی ارشد کتابداری و اطلاعرسانی پزشکی. دانشگاه علوم پزشکی تبریز.
ـ راچمنی، اکرم؛ نوکاریزی، محسن؛ شریف، عاطفه. (1397). «وضعیت کمی تولید پایان‌نامه‌ها و رساله‌های حوزة علوم انسانی با رویکرد اسلامی در دانشگاه فردوسی مشهد طی سال‌های 1363-1393». پژوهشنامه علمسنجی. 4(8). صص: 161-183.
ـ زنگیشه، الهه؛ سهیلی، فرامرز؛ احمدی، حمید. (1394). «تحلیل استنادی و هم‌نویسندگی پژوهشگران حوزه‏ اسلام و علوم قرآنی در وبگاه علوم میان سال‏های 1993 تا 2012 و ترسیم ساختار علمی این حوزه». پژوهشنامه علمسنجی. 1(1). صص: 21-38.
ـ سوری، فرشته؛ نوروزی، یعقوب؛ فامیل‌روحانی، سیدعلی‌اکبر؛ زارعی، عاطفه. (1399). «ترسیم نقشه علمی تولیدات پژوهشگران هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی در پایگاه وب‌آو‌ساینس». پژوهشنامه علمسنجی. 6 (1). صص: 127-148.
ـ شرفی، علی؛ شقاقی، علی؛ پاشنگ، محمدرضا. (1398). «تحلیل علم‌سنجی تولیدات علمی در حوزۀ تمدن اسلامی». علوم و فنون مدیریت اطلاعات. 5(3). صص: 33-65.
ـ عابدی‌جعفری، حسن؛ ابویی‌اردکان، محمد؛ آقازاده ده ده، فتاح. (1389). «مدل فرایندی ترسیم نقشه‌های علم». رهیافت. 20 (46). صص: 45-52.
ـ علیپورحافظی، مهدی؛ مطلبی، داریوش. (1401). «تحلیل محتوای فصلنامه فرهنگ رضوی». فرهنگ رضوی .10 (37). صص: 57-92.
ـ قاضی زاده، حمید؛ سهیلی، فرامرز؛ خاصه، علی اکبر. (1397). «ترسیم ساختار دانش در پژوهش‌های علوم قرآن و حدیث ایران با استفاده از تحلیل هم‌واژگانی». پژوهش نامه علم سنجی .4(8). صص: 101-122.
ـ کریمی، رضا. (1389). «بررسی تحلیلی انتشارات علمی تولیدشده در حوزۀ اسلام پایگاه (ISI) Web Of Science». سفینه. 28(23). صص: 128–150.
ـ محمدی مزرعه شاهی، مجتبی؛ قصابیان، اعظم. (1399). «تحلیل موضوعی پژوهش‌های علوم اسلامی در نشریات فارسی ایران». پژوهشنامه علوم انسانی اسلامی . 7(13). صص: 7-28.
ـ محمدی، مهدی؛ حسن‌خانی، معصومه؛ امید، معصومه. (1396). «تحلیل محتوای مقاله‌های دوفصلنامه «تربیت اسلامی» در سال‌های 1384−1394». تربیت اسلامی .12 (24). صص: 151-167.
ـ موسوی چلک، افشین؛ سهیلی، فرامرز؛ خاصه، علی اکبر. (1396). «رابطۀ بین نفوذ اجتماعی و بهره‌وری و کارایی در شبکه اجتماعی هم‌نویسندگی پژوهشگران علوم قرآن و حدیث ایران». کتابداری و اطلاعرسانی . 20 (3). صص: 50-74.
ـ میرحق‌جو لنگرودی، سعیده. (1392). «تحلیل علم‌سنجی مجلۀ «مطالعات قرآنی»». مطالعات قرآنی. 4(16): صص 141-155.
ـ وصفی، محمدرضا؛ محمدیان، سجاد؛ بامیر، موسی. (1393). «تحلیل ساختار فکری و متن‌‌کاوی برون‌دادهای علمی حوزۀ علوم سیاسی، با موضوع اسلام». پژوهشهای سیاسی جهان اسلام . ۴ (۱). صص: ۱۲۳-140.
منابع لاتین
- Husain, S., Zafar, M., & Ullah, R. (2020). Ramadan and public health: a bibliometric analysis of top cited articles from 2004 to 2019. Journal of infection and public health 13(2): 275-280.
- Noori, R., & Farashbandi, F. Z. (2012). Evaluating the Performance of Muslim Researchers in Publishing Holy Quran Related Articles in Medical Sciences in Scopus Databases. Quran and Medicine 1(4): 108-112.
- Sadeghian, N. (2018). Qur'anic Studies based on Web of Science. International Journal of Information Science and Management (IJISM) 16(2): 79-89.
- Şenel, E. (2018). Health and Religions: a bibliometric analysis of health literature related to Abrahamic Religions between 1975 and 2017. Journal of religion and health 57(5): 1996-2012.
- Şenel, E., & Demir, E. (2018). Bibliometric and scientometric analysis of the articles published in the journal of religion and health between 1975 and 2016. Journal of religion and health 57(4): 1473-1482.