نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران
چکیده
قرآن کریم در آیات متعدد به طور وسیع و دامنه‌دار از صله و رسیدگی به افرادی سخن گفته که خداوند برای رسیدگی به آنان دستور داده است بر نکوهش قطع صله و رسیدگی به آنان تاکید دارد. موضوع صلة رحم در آیات و روایات از نظرگاه‌های گوناگون می‌تواند بررسی شود و مسئلة جستار حاضر این است که گسترة رحم و خویشاوندان از دید قرآن و حدیث ناظر به حدیث منقول از امام رضا (ع) در ذیل آیة نخست سورة نساء چیست و قلمرو آن چه افرادی را شامل می‌شود؟ این پژوهش به روش کتابخانه‌ای در گردآوری اطلاعات و به صورت توصیفی تحلیلی در تجزیه و تحلیل داده‌ها و با هدف اثبات توسعه در قلمرو صلة رحم خویشاوندان خانوادگی، به نزدیکان و اهل بیت و رحم آل محمد (ع)، گسترة رحامت در حدیث منقول از امام رضا (ع) ذیل تفسیر آیة نخست سورة نساء را پژوهش کرده است. نتیجة پژوهش آن است که مفاد آیات قرآنی مربوط به لزوم صله به طور اطلاق و لزوم صلة رحم به‌خصوص و نیز روایات تفسیری منقول از اهل بیت (ع) با تأکید بر حدیث منقول از امام رضا (ع) در ذیل آیة نخست سورة نساء، افزون بر صلة خویشاوندان خانوادگی، رعایت حقوق اهل بیت (ع) را نیز شامل می‌شود و این تعمیم در مواردی از باب تفسیر و در مواردی از باب جری و تطبیق آیات قرآن است.
کلیدواژه‌ها
ـ قرآن کریم.
ـ آلوسى، محمود بن عبدالله. (1415ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
ـ ابن اثیر جزرى، مبارک بن محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الأثر. چاپ چهارم. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ـ ابن بابویه محمد بن على. (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. چاپ دوم. قم: دار الشریف الرضی للنشر.
ـ ــــــــــــــــــــــــ. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
ـ ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على. (1379ق). مناقب آل أبی طالب علیهم السلام. قم: علامه.
ـ ابن فارس، احمد بن فارس.(بی‌تا). معجم مقاییس اللغه. قم: منشورات مکتب التبلیغ الإسلامی التابع للحوزة العلمیة فی قم.
ـ ابن منظور، محمد بن مکرم. (1375). لسان العرب. چاپ سوم. بیروت: داربیروت.
ـ بحرانى، سید هاشم بن سلیمان. (1374). البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسه بعثه.
ـ بیت عبید، وفا؛ انصاری مقدم، مجتبی؛ کریمی‌نیا، محمد مهدی. (1400). «نقش صلة رحم در سلامت جسمی و روحی خانواده با تمرکز بر گزاره‌های اسلامی». پژوهش و مطالعات علوم اسلامی. سال سوم. شماره27. صص: 17- 31.
ـ بیضاوى، عبدالله بن عمر. (1418ق). أنوار التنزیل و أسرار التأویل. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد. (1366). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
ـ جوهرى، اسماعیل بن حماد. (بی تا). الصحاح. بیروت: دار العلم للملایین.
ـ چاقری، فاطمه. (1395). «آیات الاحکام حقوق غیرمالی خویشاوند». پژوهشنامه نوین فقهی حقوقی زنان و خانواده. شماره 3. صص :9- 40.
ـ حر عاملى، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
ـ حسکانی، عبید الله بن عبدالله. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تهران: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیة التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
ـ حلّى، مقداد بن عبد الله سیورى. (1403ق). نضد القواعد الفقهیة على مذهب الإمامیة. قم: انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى(ره).
ـ راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1414ق). مفردات ألفاظ القرآن. بیروت: دارالکتب العربیه.
ـ رشید رضا، محمد. (1414ق). تفسیر القرآن الحکیم الشهیر بتفسیر المنار. بیروت: دار المعرفه.
ـ زبیدى، مرتضى محمد بن محمد. (بی‌تا). تاج العروس. بیروت: دارالهدایه.
ـ زمخشرى، محمود بن عمر. (1407ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل. چاپ سوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
ـ سعدى، ابوجیب. (بی‌تا). القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً. چاپ دوم. دمشق: دار الفکر.
ـ سمیح الخالدی، محسن. (2003). «صلة الرحم المسلمة». مجلة جامعة النجاح للأبحاث. (العلوم الإنسانیة). المجلد 17(2) ، صص: 443-484.
ـ شعیری، محمد بن محمد. (بی‌تا). جامع الأخبار. نجف: مطبعة حیدریة.
ـ شهید اول، محمد بن مکى عاملى. (1400ق). القواعد و الفوائد. محقق و مصحح: سیدعبد الهادى حکیم. قم: کتابفروشى مفید.
ـ شیرازى، میرزا محمد تقى. (1412ق). حاشیة المکاسب. قم: منشورات الشریف الرضی.
ـ طباطبایى، محمدحسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ دوم. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ـ طبرسى، على بن حسن. (1385ق). مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار. چاپ دوم. نجف: المکتبة الحیدریة.
ـ طبرسى، فضل بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ سوم. تهران: ناصر خسرو .
ـ طبرى، محمد بن جریر. (1412ق). جامع البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى). بیروت: دار المعرفه.
ـ طریحى، فخر الدین بن محمد. (1375). مجمع البحرین. چاپ سوم. تهران: مرتضوی.
ـ طوسى، محمد بن حسن. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ عسکرى، حسن بن عبدالله. (بی تا). الفروق فی اللغة. بیروت: دارالافاق الجدیدة.
ـ عیاشى، محمد بن مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی. تهران: المطبعة العلمیة.
ـ غباری بناب، باقر؛ فقیهی، علی نقی؛ قاسمی پور، یداله. (1386). «آثار صله رحم از دیدگاه اسلام و روان‌شناسی و کاربردهای تربیتی آن». تربیت اسلامی. سال 3. شماره 5. صص: 81 – 114.
ـ فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ فرات کوفى، فرات بن ابراهیم. (1410ق). تفسیر فرات الکوفی. تهران: مؤسسة الطبع و النشر فی وزارة الإرشاد الإسلامی.
ـ فقیهی، علی نقی؛ سبحانی نژاد، مهدی؛ نجفی، حسن. (1392). «مبانی پرورش صلح رحم و نقش آن در سبک زندگی اسلامی». پژوهشنامه اخلاق. سال ششم. شماره22. صص: 59- 82.
ـ فضل الله، محمد حسین. (1419ق). من وحى القرآن. بیروت: دار الملاک.
ـ فیروز آبادى، محمد بن یعقوب.(بی‌تا). القاموس المحیط. بیروت: دار الفکر.
ـ فیروز مهر، محمد مهدی؛ میرعرب، فرج الله. (1399). «نقش صلة رحم در پیشگیری از آسیب‌های وفاق اجتماعی از نگاه آیات و روایات». مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی. دوره2. شماره1(3). صص: 23 – 38.
ـ فیض کاشانى، محمد بن شاه مرتضى. (1415ق). تفسیر الصافی. چاپ سوم. تهران: مکتبة الصدر.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین على علیه السلام.
ـ فیومى، احمد بن محمد. (بی‌تا). المصباح المنیر. چاپ دوم. قم: دار الهجره.
ـ قمى، على بن ابراهیم. (13639. تفسیر القمی. چاپ سوم. قم: دار الکتاب.
ـ کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1407ق). الکافی. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ محمد جار النبی، سناء عبد الله. (2016). «صلة الأرحام فی ضوء القرآن الکریم». مجلة الدراسات الإسلامیة والبحوث الأکادیمیة.جامعة بیشة. المملکة العربیة السعودیة. المجلد 11. العدد 70 . الرقم المسلسل للعدد 70.
ـ مجلسى، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. چاپ دوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ ــــــــــــــــــــ. (1404ق). مرآه العقول فی شرح أخبار آل الرسول. چاپ دوم. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ مراغى، احمد مصطفى. (بی‌تا). تفسیر المراغى. بیروت: دار الفکر.
ـ مشهدی قمی، محمد بن محمدرضا. (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، سازمان چاپ و انتشارات.
ـ هوشیاری، جعفر؛ سید موسوی، سید علی؛ صفورایی پاریزی، محمد مهدی. (1397). «بررسی فقهی صلة رحم و تحلیل روان‌شناختی کارکردهای آن در آرامش روانی و تحکیم خانواده». پژوهش نامه اسلامی زنان و خانواده. سال ششم. شماره12. صص: 129- 150.
)