نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانش‌آموختۀ سطح 4 حوزۀ علمیۀ قم و دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سیستان وبلوچستان
چکیده
مشهور فقهای امامیه، استتابه مرتد فطری را جایز نمی‌دانند؛ ضمن اینکه فتوا به عدم پذیرش توبۀ او می‌دهند. در مقابل، مشهور فقهای اهل سنت، فتوا به وجوب استتابه مرتد فطری می‌دهند که لازمۀ آن پذیرش توبۀ اوست. اخبار استتابه مرتد بر سه قسم است؛ برخی مطلق و ساکت نسبت به قید استتابه هستند. دسته دوم، سخن از وجوب استتابه به میان آورده‌اند. قسم سوم، اخباری هستند که سخن از عدم جواز استتابه مرتد فطری به میان آورده‌اند. این قسم سوم، مستند اصلی مشهور و سبب تقیید اخبار مطلق و نیز حمل اخبار وجوب استتابه بر غیر مرتد فطری شده‌اند. مهمترین خبر در قسم سوم که هم به لحاظ سند و هم دلالت قابل پذیرش است، خبر علی بن جعفر از امام رضا ع است. از این رو نظر به اهمیت بحث اعدام مرتد فطری و بحث‌برانگیز بودن آن در مجامع جرم و جزاشناسی، تحلیل و ارزیابی آن ضروری به نظر می‌رسد. مطابق یافته‌های این پژوهش که به روش تطبیقی، توصیفی تحلیلی است، این خبر، نمی‌تواند دال بر حرمت استتابه از سوی حاکم باشد؛ چراکه در مقام توهم وجوب صادر شده است. از این رو نظر به لزوم احتیاط در دماء و به مقتضای قاعده درء و فقدان نص بر عدم پذیرش توبه مرتد فطری، دیدگاه مشهور فقهای امامیه در این زمینه، جای تأمل دارد.
کلیدواژه‌ها
ـ ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین. (1405 ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: دار سید الشهداء للنشر.
ـ ابن أبی شیبة، عبد الله بن محمد. (1409ق). الکتاب المصنف فی الأحادیث والآثار. با تحقیق کمال یوسف الحوت. ریاض: نشر مکتبة الرشد.
ـ ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ ابن بابویه، محمد بن على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ ابن براج ، قاضى عبد العزیز طرابلسی. (1406ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ ابن حمزه طوسی، محمد بن على. (1408ق). الوسیلة إلى نیل الفضیلة. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
ـ ابن حنبل، احمد. (1421ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل. با تحقیق شعیب الأرنؤوط، عادل مرشد و دیگران. بی‌جا: نشر مؤسسة الرسالة.
ـ ابن زهره، حمزة بن على حسینى. (1417ق). غنیة النزوع إلى علمی الأصول و الفروع. قم: مؤسسه امام صادق g.
ـ ابن منذر نیشابوری. (1425ق ). الإشراف على مذاهب العلماء. أبوبکر محمد بن إبراهیم، با تحقیق صغیر أحمد الأنصاری أبو حماد. الإمارات العربیة المتحدة: نشر مکتبة مکة الثقافیة. رأس الخیمة.
ـ أبو محمد عبد الله بن وهب. (بی‌تا). کتاب المحاربة من موطأ ابن وهب. بیروت: دار الغرب.
ـ أبو یعقوب مروزی، إسحاق بن منصور. (1425ق). مسائل الإمام أحمد بن حنبل وإسحاق بن راهویه. المملکة العربیة السعودیة: نشر عمادة البحث العلمی، الجامعة الإسلامیة بالمدینة المنورة.
ابوبکر کاشانی،علاء الدین بن مسعود. (1406ق). بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع. چاپ دوم. بی‌جا: نشر دارالکتب العلمیه.
ـ ابی داوود، سلیمان بن اشعث. (بی‌تا). سنن أبی داود. با تحقیق محمد محیی الدین عبد الحمید. بیروت: نشر المکتبة العصریة.
ـ اردبیلى، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ انصاری، مرتضى(شیخ انصاری). (1415ق). کتاب الطهارة. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
ـ بحرانى، آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم. (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ بیهقی، أبو بکر أحمد بن الحسین. (1424ق). سنن کبرى. با تحقیق محمد عبد القادر عطا. چاپ سوم. بیروت: نشر دار الکتب العلمیة.
ـ ترمذی، محمد بن عیسى. (1395ق ). سنن ترمذی. با تحقیق أحمد محمد شاکرومحمد فؤاد عبد الباقی وإبراهیم عطوة عوض المدرس فی الأزهر الشریف. چاپ دوم. مصر: نشر شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی.
ـ حر عاملى، محمد بن حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. قم: مؤسسة آل البیتb.
ـ حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومى امام امیرالمؤمنین g.
ـ حلّى (علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى. (بی‌تا). تذکرة الفقهاء (ط - الحدیثة). قم: مؤسسه آل البیت b.
ـ حلّى، یحیى بن سعید. (1405ق). الجامع للشرائع. قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة.
ـ راوندى، قطب الدین، سعید بن عبداللّه. (1405ق). فقه القرآن، چاپ دوم. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
ـ رحیمی، مرتضی. (1379). «مطالعه تطبیقی در زمینه ارتداد و احکام و آثار آن». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز. شماره 30 و 31 .صص:149-174.
ـ زحیلی، وهبه بن مصطفى. (بی‌تا). الفقه الإسلامی وأدلته. دمشق: دار الفکر.
ـ سبزوارى، على مؤمن قمّى. (1421ق). جامع الخلاف و الوفاق. قم: زمینه‌سازان ظهور امام عصرf.
ـ شافعی أبو عبد الله محمد بن إدریس. (1410ق). الأم. بیروت: نشر دار المعرفة.
ـ شوشترى، محمد تقى. (1406ق). النجعة فی شرح اللمعة. تهران: کتابفروشى صدوق.
ـ (شهید ثانى)، زین الدین بن على عاملی. (1412ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - سلطان العلماء). قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.
ـ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
ـ طوسى، محمد بن حسن. (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. چاپ دوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
ـ ــــــــــــــــــــــــ. (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ ــــــــــــــــــــــــ. (1407ق). تهذیب الأحکام. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ـ ــــــــــــــــــــــــ. (1427ق). رجال الشیخ الطوسی. چاپ سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ عراقى، ضیاءالدین. (1417ق). نهایة الأفکار. چاپ سوم. قم: بی‌نا.
ـ فیض کاشانى، محمد محسن. (1418ق). النخبة فی الحکمة العملیة و الأحکام الشرعیة. چاپ دوم. تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامى.
ـ ــــــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). مفاتیح الشرائع. قم: کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى.
ـ قرطبی، یوسف بن عبدالله. (1421ق). استذکار. با تحقیق سالم محمد عطاء و محمد علی معوض. بیروت: نشر دار الکتب العلمیه.
ـ کاشف الغطاء، حسن بن جعفر. (1422ق). أنوار الفقاهة - کتاب الزکاة. نجف: مؤسسه کاشف الغطاء.
ـ کلباسى، محمد بن محمد ابراهیم. (بی‌تا). رسائل المحقق الکلباسى. قم: بی‌نا.
ـ کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث.
ـ کیدرى، قطب الدین، محمد بن حسین. (1416ق). إصباح الشیعة بمصباح الشریعة. قم: مؤسسه امام صادق g.
ـ متقی هندی، علاء الدین علی بن حسام الدین. (1401ق).کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال. با تحقیق بکری حیانی - صفوة السقا.چاپ پنجم. بی‌جا: نشر مؤسسة الرسالة.
ـ مجلسى ، محمد تقى. (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور.
ـ مجلسى ، محمد باقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. چاپ دوم: تهران، دار الکتب الإسلامیة.
ـ ــ ــــــــــــــــــ. (1420ق). الوجیزة فی الرجال. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
ـ مدنى تبریزى، یوسف. (1429ق). قواعد الأصول. چاپ دوم. قم: بی‌نا.
ـ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان عکبرى. (1413ق). المقنعة. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
ـ نورى، حسین بن محمد تقى. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسة آل البیت b.
ـ نجاشى، ابو الحسن، احمد بن على. (1407ق). فهرست أسماء مصنفی الشیعة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ همدانى، آقا رضا بن محمد هادى. (1416ق). مصباح الفقیه. قم: مؤسسة الجعفریة لإحیاء التراث و مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ یزدى، محمد. (1415ق). فقه القرآن. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
)