نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار جامعه المصطفی العالمیه واحد مشهد مقدس
چکیده
«آیات الأحکام» آیاتی از قرآن است که به‌تنهایی یا به‌کمک آیات دیگر، حکم یا احکامی از مسائل فقهی را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مباحث اسلامی در طول قرن‌ها، مورد گفتگو قرار داده است. بر اساس فرمودۀ خداوند، پیامبر(ص) نخستین مفسر قرآن به‌شمار مى‌رود که وظیفه دارد آیات قرآن ازجمله آیات فقهى را براى مسلمانان تفسیر کند. پس از پیامبر اکرم(ص)، اهل بیت(ع) نیز به تفسیر آیات فقهى قرآن پرداختند. ایشان توجهی خاص به بیان احکام الهی داشتند، فراوانی روایت‌های رسیده از آن بزرگواران، گواه این مدّعاست. از سوی دیگر ایشان عنایت ویژه بر مرجعیّت قرآن و لزوم استفاده از آن داشته‌اند. نتیجۀ طبیعی این دو آن است که «آیات الأحکام» مورد توجه ویژۀ اهل بیت(ع) قرار بگیرد.
این مقاله می‌کوشد تا به‌منظور توجه دادن محققان به میراث گران‌قدر تفسیری امام رضا(ع)، بخش‌هایی از این میراث تفسیری را که در ذیل آیات الأحکام آمده است، از منظر تفسیر و نه فقه بررسی کند.
کلیدواژه‌ها
قرآن‌کریم، (1389). ترجمۀ ناصر مکارم‌شیرازی، مشهد: آستان قدس رضوی.
نهج البلاغه، (1383ش). ترجمۀ محمد دشتی، چاپ اول، قم: مؤسسۀ تحقیقاتی امیرالمؤمنین(ع).
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی، (1372ق). عیون اخبار‌الرضا. 2جلد به کوشش و ترجمۀ مستفید غفاری، تهران: صدوق.
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی، (1408). علل الشرایع. 2جلد، بیروت: اعلمی.
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی، 1411ق ، من لایحضره الفقیه. 4 جلد، بیروت: دارالتعارف.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم، (1408ق). لسان العرب. 18 جلد، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
احسایی، ابن ابی‌جمهور، (1403ق). عوالی‌الئالی العزیزه فی الأحادیث الدینیه. به کوشش مرعشی و مجتبی عراقی، قم: سیدالشهداء.
اردبیلی، احمدبن محمد (مقدس اردبیلی)، (1362ش). زبدةالبیان. سید جعفرسجادی، تهران: عطایی.
اردبیلی، احمدبن محمد (مقدس اردبیلی)، (1406ق). مجمع الفائده و البرهان. 4 جلد، به کوشش مجتبی عراقی و دیگران، قم: اسلامی.
استادی، رضا، (1380ش). «تحقیقی پیرامون کتاب فقه الرضا». مشکوه، شمارۀ 72 و 73: 158 – 154.
باقریان‌ساروی، احمد، (1376). «مسافر از دیدگاه اسلام». فقه (کاوشی نو در فقه اسلامی). شمارۀ 13: 172-118.
بخاری، محمد‌بن اسماعیل، (1418ق). الصحیح. 8 جلد، به کوشش بن‌باز، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
جعفر پیشه‌فرد، مصطفی، (1388ش). درآمدی بر فقه مقارن. تهران: معاونت امور روحانیون بعثه مقام معظم رهبری.
جعفری، محمدتقی، (1360ش). منابع فقه. چاپ دوم، تهران: نور.
جمعی از نویسندگان، (1375ش). دائرة المعارف تشیع. جلد1، تهران: سعید محبی.
جناتی، محمدابراهیم، (1385ش). فقه و زمان. تهران: احیاگران.
حر‌عاملی، محمد‌بن حسن، (1413ق). وسائل الشیعه.20 جلد، قم: اهل‌البیت(ع).
خمینی، روح‌الله، (1366ش). تحریر الوسیله. قم: اسلامی.
خمینی، روح‌الله، همراه با 9 مرجع دیگر، (1386). توضیح المسائل. تهران: پیام عدالت.
خوانساری، حسین‌بن جمال‌الدین محمد، (1405ق). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع. به کوشش علی‌اکبر غفاری، تهران: صدوق.
خوانساری، حسین‌بن جمال‌الدین محمد، (بی‌تا). مشارق الشموس فی شرح الدروس. قم: آل‌البیت(ع).
خویی، سیدابوالقاسم، (1419ق). دارسات فی علم الأصول. مقرر علی هاشمی‌شاهرودی، قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامی.
راغب‌اصفهانی، (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. به کوشش صفوان عدان داوودی، دمشق: دار القلم.
ربانی‌گلپایگانی، علی، (1385ش). درآمدی به شیعه‌شناسی. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
رضایی‌اصفهانی، محمد‌علی، (1387). منطق تفسیر قرآن. قم: جامعة المصطفی العالمیة.
شهابی، محمود، (1369ش). ادوار فقه. 3جلد، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صدر موسی، حسن علومی، (1374ش). «پویایی فقه قرآنی». پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 3: 56-25.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1376ش). المیزان. ترجمۀ محمدباقر موسوی‌همدانی،20 جلد، قم: اسلامی.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1380ش). الأستبصار. 4جلد، به کوشش علی‌اکبر غفاری، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1412ق). تهذیب الأحکام. 4 جلد، به کوشش محمد‌جعفر شمس‌الدین، بیروت: دارالتعارف.
عابدینی، احمد، (1380ش). «حکم نماز و روزه مسافر در عصر جدید». فقه، شمارۀ 27 و28: 140-62.
عراقی، ضیاءالدین، (1414ق). مقالات الأصول. محقق حکیم منذر، قم: مجمع الفکرالأسلامی.
فاضل‌لنکرانی، محمد‌جواد، (بی‌تا). نرم افزار قواعد فقه- آیات الأحکام- قم: مرکز فقه ائمه الأطهار(ع).
فیض، علیرضا، (1375ش). مبادی فقه و اصول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کلینی، محمد‌بن یعقوب، (1391ق). الفروع من الکافی. 5 جلد، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
کلینی، محمد‌بن یعقوب، (1401ق). الکافی. 4جلد، به کوشش علی‌اکبر غفاری، چاپ سوم، بیروت: دارالتعارف.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالأنوار. 110 جلد، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
مجلسی، محمدتقی، (1373). لوامع صاحبقرانی در شرح من لایحضره الفقیه. 8جلد، قم: اسماعیلیان.
مجلسی، محمدتقی، (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه. 14جلد، با تعلیق: حسین موسوی‌کرمانی و علی پناه‌اشتهاردی، قم: بنیاد کوشانپور.
محقق‌حلی، جعفربن محمد، (1389ق). شرایع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام. 4جلد، چاپ اول، تهران: اعلمی.
محمدی ری‌شهری، محمد، (1377ش). الصلاة فی الکتاب والسنة. عبدالهادی مسعودی، چاپ اول، قم: دارالحدیث.
مخلصی، عباس، (1378ش). «دست زدن به نبشه‌های قرآن بدون وضو». فقه. شمارۀ 19و20: 280-240.
مدیر شانه‌چی، کاظم، (1378ش). آیات الأحکام. چاپ اول، تهران: سمت.
مسعودی، محمد‌مهدی، (1374). «گسترۀ مباحث فقهی قرآن». پژوهش‌های قرآنی، شمارۀ 4: 102- 47.
مطهری، مرتضی، (1378ش). مسئلۀ حجاب. تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا، (1416ق). اصول الفقه. قم: مکتب الأعلام الأسلامی.
معرفت، محمد‌هادی، (1385). تفسیر و مفسران. جلد 1 و2، قم: تمهید.
معلوف، لوئیس، (1374). المنجد فی اللغه. تهران: پرتو.
مفید، محمد‌بن محمد، (1410ق). المقنعه. چاپ سوم، قم: اسلامی.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1385ش). شیعه پاسخ می‌دهد. قم: مدرسة امام علی‌بن ابیطالب(ع).
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1374ش). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الأسلامیه.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1384). درس‌های خارج فقه نکاح. تاریخ آخرین مشاهده در سایت 15/10/89 www.makaremshirazi.org
مؤمن‌قمی، محمد، (1377ش). «مفهوم غنای حرام». فقه اهل بیت، شمارۀ16: 54-32.
نجفی، محمد‌حسن، (1981م). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. 43جلد، چاپ هفتم، بیروت: داراحیاء التراث عربی.
نراقی، احمدبن محمد، (1415ق). مستندالشیعه. 20 جلد، بیروت: آل البیت(ع).
نصیری، علی، (1385ش). دائرة المعارف قرآن‌کریم. جلد5، قم: بوستان.
)