نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

آیا حیاء همیشه خوب است یا بد؟ حیاء در کجا خوب است و باید باحیاء بود و در کجا بد است و باید بی‌حیاء شد؟ برخی تصور می‌کنند حیاء همه جا زیبا، خوب و لازم است و هیچ جا نباید بی‌حیاء بود! این تصور غلط در بین برخی از متدینان مطرح است. در این نوشتار، جایگاه حیاء و بی‌حیایی و مفهوم و مصادیق آن بر اساس معارف رضوی (ع) تبیین می‌شود. مسئلۀ بنیادین در این بررسی، استنباط پاسخ  همین پرسش از احادیث امام رضا(ع) است. روش تحقیق، توصیفی‌ـ‌تحلیلی است که با مطالعات و بررسی و واکاوی در کتاب‌های معتبر حدیثی انجام شده است. هدف، تبیین موضع جامع در ارتباط با موضوع «حیاء» است. تأمل در احادیث رضوی در مسئلۀ حیاء، حاکی از گسترۀ کاربرد این واژه است. حیاء در آن بخش از احادیث رضوی که مرتبط با اخلاق بوده، پهناور و دارای توسعۀ مفهومی است، ضرورت یا ممنوعیت حیاء بستگی به ریشه‌ها، کارکرد و آثار آن دارد. حیایی که ریشۀ آن ایمان به خدا و دستاورد آن مصونیت از گناه، دوری از وقاحت، دریدگی و پلیدی‌هاست و آنجا که انسان در پرتو ایمان به خدا، جهان را در محضر خدا می‌بیند و بر اساس آگاهی و خشیت الهی، حیاء می‌کند و از نافرمانی خدا پاک می‌شود، حیا مقدس، زیبا و مثبت است که آراستگی به آن ضرورت دارد؛ اما حیایی که مبتنی بر جهالت است و اثر آن بازماندن از دانش و رشد اجتماعی و ناتوانی در انجام و رعایت حقوق الهی بوده، زشت و منفی است که باید از آن پیراسته شد.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم.
نهج‌البلاغه.
ابن‌بابویه، محمد‌بن علی بن حسین، (1403ق). الخصال. تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
 ابن‌بابویه، محمد‌بن علی‌بن حسین، (1380). عیون اخبار‌الرضا. ترجمۀ حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفاری، 2جلد، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
 ابن‌بابویه، محمد‌بن علی‌بن حسین، (1400ق). الامالی. چاپ پنجم، بیروت: الاعلمی.
ابن‌شعبه حرانی، ابومحمد حسن‌بن علی‌بن حسین‌بن، (1404ق). تحف العقول عن آل الرسول(ع). تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم: موسسۀ  نشر اسلامی.
 ابن‌مسکویه، احمد‌بن محمدبن یعقوب، (1360). طهاره الاعراق. ترجمه با عنوان اخلاق و راه سعادت، بانو امین مجتهده اصفهانی، تهران: نهضت زنان مسلمان.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم، (1405 ق/ 1363 ش). لسان العرب. 15 جلد، قم: ادب حوزه.
احمدبن فارس‌بن زکریا، ابوالحسین، (1387). ترتیب مقاییس اللغه. ترتیب و تنقیح سعیدرضا علی‌عسگری و حیدر مسجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
 
اردبیلی،محمدبن علی، (1403ق). جامع الرواه و ازاحه الاشتباهات عن الطرق و الاسناد. 2جلد، قم: کتابخانۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
امام جعفر صادق (ع)، (1400ق). مصباح الشریعه. بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
انصاری، عبدالله، (1417ق). منازل السائرین. اعداد و تقدیم علی شیروانی، قم: دارالعلم.
بحرانی، هاشم، (1403ق). البرهان فی تفسیرالقرآن. 4جلد، بیروت: الوفاء.
تمیمی‌آمدی، عبدالواحدبن محمد، (1366). غررالحکم و دررالکلم. شرح جمال‌الدین محمد خوانسار ی، مقدمه و تصحیح میرجلال الدین حسینی ارموی (محدث)، چاپ سوم، 7جلد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جر، خلیل، (1373). المعجم العربی الحدیث. ترجمۀ حمید طبیبیان، چاپ پنجم، 2جلد، تهران: امیرکبیر.
حرعاملی، محمدبن حسن، (1403ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. تحقیق عبدالرحیم ربانی شیرازی، 20 جلد، بیروت:  داراحیاء التراث العربی.
حرعاملی، محمدبن حسن، (بی‌تا). الفصول المهمه فی اصول الائمه(ع). تحقیق و اشراف محمد‌بن محمدحسین قائینی، قم: موسسۀ معارف اسلامی امام رضا(ع)، مطبعه نگین.
حسینی‌قزوینی، محمد، (1428ق). موسوعه الامام الرضا. اشراف ابوالقاسم خزعلی، 8جلد، قم: موسسۀ ولی العصر للدراسات الاسلامیه.
حلی، حسن‌بن یوسف، (1381). خلاصه الاقوال فی معرفه علم الرجال. مشهد: تحقیق گروه حدیث بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
حمیری، ابوالعباس عبدالله‌بن جعفر، (1413ق). قرب الاسناد. قم: آل البیت(ع) لاحیاء التراث.
خمینی، روح‌الله، (1371). شرح چهل حدیث. قم: موسسۀ تنظیم و نشرآثار امام خمینی(ره).
خمینی، روح‌الله، (1377). شرح حدیث جنود عقل و جهل. چاپ سوم، تهران: موسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
خوری‌شرتونی‌لبنانی، سعید، (1403ق). اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد. 3جلد، قم: مکتبۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1377). لغت‌نامه دهخدا. زیرنظر محمد معین و جعفر شهیدی، 15 جلد، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رو‌دلیر، عظیم، (1390). فرهنگ اصطلاحات عرفان و فلسفۀ اسلامی فارسی به انگلیسی و انگلیسی به فارسی، با مقدمه محمد لگنهاوسن. چاپ دوم، مشهد: مرندیز.
 
راوندی، ضیاء‌‌الدین فضل‌اللّه‏، (1375). ضوء الشهاب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
صدر حاج سید‌جوادی، احمد، بهاءالدین خرمشاهی و کامران خانی، (1375). دایره‌المعارف تشیع. چاپ سوم، تهران: شهید سعید محبی.
طبرسی، ابوعلی فضل‌بن حسن، (1403ق). مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن. 5 جلد، قم: منشورات مکتبۀ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی.
طریحی، فخرالدین، (1378). مجمع‌البحرین و مطلع‌النیرین. تحقیق احمد حسینی و تنظیم محمود عادل، چاپ سوم، 6 جلد، تهران: فرهنگ اسلامی.
طوسی، ابوجعفر محمدبن حسن، (1404ق). اختیار معرفه الرجال معروف به رجال کشی. تحقیق میرداماد استرآبادی وسیدمهدی رجایی، قم: آل البیت(ع).
طهرانی، علی، (1398ق). اخلاق اسلامی. 3جلد، مشهد: کانون نشر کتاب.
عبدالله، ناصر علی، (1380). المعجم البسیط فرهنگ روان عربی به فارسی. چاپ دوم، مشهد: انتشارات دانشگاه علوم اسلامی رضوی.
عمید، حسن، (1363). فرهنگ عمید. تهران: امیرکبیر.
قمی، ابوالحسن علی‌بن ابراهیم، (1404ق). تفسیر قمی. تصحیح و تعلیق سید طبیب موسوی جزائری، قم: دارالکتاب للطباعه و النشر.
کلینی‌رازی، محمد‌بن یعقوب‌بن اسحاق، (1401ق). الکافی. 8 جلد، بیروت: دارصعب دار التعارف للمطبوعات.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق/ 1983م). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمه الاطهار(ع). چاپ سوم، 110 جلد، لبنان: الوفا، داراحیاء التراث العربی.
مجلسی،محمدباقر، (1378). الوجیزه فی الرجال. تحقیق محمدکاظم رحمان ستایش، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
معین، محمد، (1362). فرهنگ فارسی معین. چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
 مفید، محمد‌بن محمد‌بن نعمان، (1413ق).  الاختصاص. تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
موسوی‌خوئی، ابوالقاسم، (1403ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه. چاپ سوم، بیروت: مدینۀ العلم.
نجاشی، ابوالعباس احمدبن علی، (بی‌تا). فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال نجاشی). قم: داودی.
نوری‌طبرسی، میرزا‌حسین، (1407ق). مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل. قم: آل البیت(ع) لاحیاء التراث.