نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه فردوسی مشهد

3 مدرس گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه پیام نور (دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد)

چکیده

کلام امامان معصوم(ع) در کنار معانی والای انسانی که نشان از روحیة متعالی و اندیشة اسلامی ایشان دارد، مملو از واژگان و ترکیب‌های زیبا و تأمّل‌برانگیزند که روح آدمی را جلا می‌دهند. بیان ظرافت‌های بلاغی در کلام این بزرگان، امری ضروری است. از این روی شرح و بسط این موضوع از تکالیف مهم دانسته شده و در نوشتار حاضر به موازنة محسنات لفظی در کلام امام رضا و امام سجاد(ع) همت گماشته شده است تا توانایی این بزرگواران برای مخاطب آشکار شود. آن بزرگواران سخنان و نصایح گهربار خویش و مبادی اسلام و ارزش‌های اخلاقی را در قالب سخنانی مملو از تصاویر بدیعی بیان کرده وصنعت‌های لفظی مختلفی چون جناس، سجع و.. را به‌کار گرفته‌اند تا بر عمق معنی و تأثیرگذاری کلام خویش بیافزایند و تأثیر و زیبایی آن‌را دو‌چندان کنند، بی‌آنکه از عمق معانی دینی ذره‌ای بکاهند.
در این مقاله که با روش توصیفی‌ـ تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای نگارش یافته، سعی بر آن است به موازنة نمونه‌هایی از محسنات لفظی سخنان این دو امام(ع) که در کنار معانی والا و ترکیب‌های بی‌نظیر در پوشش صنایع بدیعی جای گرفته‌اند و از طبع دلکش ایشان برآمده است، پرداخته شود. 

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم.
ابن ابی‌الحدید المدائنی أبو‌حامد (1418ق/  1998م). شرح نهج‌البلاغه. طبع الاول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن‌المعتز، ابوالعباس عبدالله، (1422 ق). البدیع. طبع الاول، بیروت: الکتب الثقافیه.
ابوالعدوس، یوسف، (1427ق). التشبیه و الاستعارة. طبع الاول، عمان: دارلمیسرة.
تفتازانی، سعدالدین مسعودبن عمر، (۱۴۲۲ ق). المطول. بیروت: دارالکتب العلمیة.
تونانی، زکریاء، (بی‌تا). التسهیل لعلوم البلاغة. طبع الاول، بیروت: کتّاب ناشرون.
جرجانی، رکن‌الدین محمدبن علی، (2003 م). الاشارات والتنبیهات فی علم البلاغة. طبع الاول، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ذوالفقاری، حسن، (1388). فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی. تهران: معین.
سبزواری، حاج ملاهادی، (1381). الراح القراح. چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
سبکی، شیخ بهاء‌الدین، (1423 ق). عروس الافراح فی تلخیص المفتاح. بیروت: العصریة.
عبدالحمید، جمال، (2001م). البدیع بین البلاغه العربیه واللسانیات النصیه. طبع الاول، مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
عبداللهی، حسن، (1383). ترجمه و شرح اشعار منسوب به فاطمه زهرا و امامان معصوم(ع). قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیة قم.
عتیق، عبدالعزیز، (بی‌تا). فی البلاغة العربیة. بیروت: دارالنهضة العربیة.
عسکری، أبوهلال، (2008م). کتاب‌الصناعتین. طبع الاول، بیروت: دارالکتب ‌العلمیة.
عقیل، محسن، (1424ق). من أروع ما قاله الإمام الرضا(ع). طبع الاول، بیروت: دارالمحجة البیضاء.
قزوینی، خطیب، (1430 ق). فی علوم البلاغة. بیروت: العصریة.
قیومی‌اصفهانی، جواد، (1378). صحیفة الرضا). قم: الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المقدسة.
کرمی، محمد، ( 1375ق). الوشاح علی الشرح المختصر لتلخیص المفتاح. قم: العلمیة.
لادقی، محمدطاهر، (۱۹۶۳م). المبسط فی علوم البلاغة. بیروت: المکتب التجاری للطباعة و النشر.
مجمع البحوث الإسلامیة، (1430ق). فی رحاب الإمام الرئوف علی‌بن موسی‌الرضا(ع). چاپ اول، مشهد: به‌نشر.
محمدجواد، فضل‌الله، (1428ق).  الإمام الرضا(ع). چاپ اول، قم: دارالکتاب الاسلامی، ستار.
محمودیاسین‌، مأمون، (1418 ق). من روائع البدیع. طبع الاول، دبی: کلیة الدراسات الاسلامیة و العربَّیة.
مطهری، مرتضی، ( 1372). سیری در نهج البلاغه. چاپ نهم، تهران: صدرا .
میدانی، عبدالرحمن حسن، (1416 ق). البلاغة العربیة. طبع الاول، دمشق: دارالقلم.
نصیری، محمدجواد، (1372). معیار البلاغة. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
هاشمی، سیداحمد، (1389). جواهر البلاغه فی ادبیات وإنشاء لغه العرب. چاپ اول، تهران: خورسندی.