نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه نقاشی ، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا (س)، تهران ، ایران

چکیده

محمودخان ملک‌الشعرا، نقاش و از استادان هنر نقاشی دوره قاجار در زمینه ثبت آثار شهری و تاریخی است. آثار او دارای زمینه تناسب هندسی و پرسپکتیو بسیار دقیق متأثر از دانش ریاضیات و هندسه محمودخان است. هدف از این پژوهش، مطالعه تحلیلی ساختاری اثر نقاشی محمودخان از صحن عتیق امام رضا (ع) به‌عنوان قدیمی‌ترین اثر رنگ‌روغن شناخته‌شده او و بررسی ساختاری ویژگی‌های این نقاشی به‌عنوان یک سند تاریخی از صحن عتیق در زمان قاجار است. سوالات اصلی در این پژوهش به این شرح است: 1. ویژگی‌های بصری و ساختاری صحن عتیق حرم امام رضا (ع) در اثر محمودخان ملک‌الشعرا چگونه کار شده است؟  2. ترکیب‌بندی و تقسیمات اثر در ایوان جنوبی و ایوان ساعت چگونه نمایش داده‌شده است؟ این پژوهش به شیوه توصیفی تحلیلی و جمع‌آوری اطلاع به‌صورت اسنادی (کتابخانه‌ای) بوده است. شیوه تحلیل آثار بر اساس بررسی اصول و قواعد تجسمی به‌کار رفته در نقاشی صحن عتیق است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد محمودخان ملک‌الشعرا، از هنرمندان بزرگ و پیشگام در عرصه نقاشی نوین در ایران دوره قاجار صحن عتیق، قدیمی‌ترین صحن حرم را در دوره قاجار با نقاشی به ثبت رسانده و در این اثر به جزئیات دقیقی اشاره‌کرده است که امروزه با توجه به تغییرات در طول زمان ما را با معماری آن زمان در صحن عتیق آشنا می‌کند. این اثر قدیمی نوعی نقاشی مستندنگاری از حرم امام رضا (ع) در دوره قاجار از صحن عتیق بوده و پرسپکتیو صحیح، ذهن‌گرایی، خلاقیت هنری در نقاشی دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ـ افتخاری. محمود. (1395 ).شاهکارهای نقاشی ایران. ج4. ترجمه: کریم امامی. تهران: زرین و سیمین.
ـ افشار آرا. محمدرضا. (1382). خراسان و حکمرانان. تهران : محقق.
ـ الماسی. مهدی. (1380). سیری درنگارستان نقاشی، تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
ـ بنی اردلان. اسماعیل. (1387). سر فرسنگهای تحول در مسیرنگارگری ایران. تهران: دانشگاه هنر.
ـ پیرنیا. محمد کریم. (1387). سبکشناسی معماری ایرانی. تهران: سروش دانش.
ـ پوپ. آرتور. (1369). آشنایی با مینیاتورهای ایران و مکتب های مختلف آن. ترجمه: حسین نیر. تهران: انتشارات کتاب فروشی بهار.
ـ پاکباز. رویین. (1366). خاستگاه کمال الملک. دریادنامه کمال الملک. به کوشش: داراب بهنام شباهنگی. علی دهباشی. نشر: چکامه.
ـ پنجه باشی. الهه. (1401). مطالعه مناظر شهری درآثار نقاشی محمودخان ملک الشعرا با تاثیرپذیری ازعکاسی در دوره دوم قاجار. نگره. شماره61. بهار. صص111-138.
ـ تاج‌بخش. احمد. (1380). تاریخ و تمدن و فرهنگ ایران اسلامی. شیراز: انتشارات نوید شیراز.
ـ جعفری. پرستو. (1387). نقاشی ایران از دوره تیموری تا پایان قاجار. نگاه به بنیان‌های نوگرایی نقاشی ایران. کتاب ماه هنر. ش126. صص 60-71.
ـ دل‌زنده. سیامک. (1395). تحولات تصویری هنر ایران بررسی انتقادی. تهران: نظر.
ـ ذکا. یحیی. (1354). محمودخان ملکالشعرا در نگاهی به نگارگری ایران در سده 12و 13 ه.ق. تهران: انتشارات دفتر مخصوص.
ـ رابینسون،ب.و. (1376). هنر نگارگری ایران. ترجمه: یعقوب آژند. تهران: مولی.
ـ  روزنامه شرف. ش 70. 1306 ه.ق. ص4.
ـ سرمدی. عباس. (1379). دانشنامه هنرمندان ایران و اسلام. تهران: هیرمند.
ـ  شاطریان. رضا. (1390). معماری مساجد ایران، تهران: نورپردازان.
ـ  صادقی. سمانه. (1391). گفتگو با پدرام صبا درمورد محمودخان ملکالشعرا. روزنامه جوان. ۲۶/۹/۱۳۹۱. 3856. ص.14.
ـ  صنیع الدوله. محمدحسن خان. (1362). مطلع الشمس. تهران : نشرپیشگام.
ـ ظریفیان. الهام. (1387). راهنمای جامع اماکن متبرکه حرم حضرت امام رضا g. ویژهنامه حرم. مشهد: موسسه فرهنگی قدس.
ـ  عالم زاده. بزرگ. (1390). دانشنامه رضوی. تهران: شاهد.
ـ فلور. ویلم. چکلوسکی. پیتر. اختیار. مریم. (1381). نقاشی و نقاشان دوران قاجار. ترجمه: یعقوب آژند. تهران: ایل شاهسون بغدادی.
ـ فاروقی.کامیار. (1399). محمودخان ملکالشعراصبا کاشانی. ترجمه: سحر دولتشاهی. تهران: نظر.
ـ فیض. عباس. (1322). بدرفروزان. قم: بنگاه چاپ.
ـ کعبی پور. محبوبه. (1382). زندگی و آثارمحمودخان ملکالشعرا و بررسی تابلوی استنساخ. هنر. ش 56. صص:86-103.
ـ  کریم‌زاده تبریزی. محمدعلی. (1363). احوال و آثار نقاشان قدیم ایران و برخی از مشاهیر نگارگر هند و عثمانی. ج2. لندن: مستوفی.
ـ گرابر. اولگ. (1388). معماری اسلامی. ترجمه: اکرم قیطایی. تهران: سوره مهر.
ـ منشی. اسکندر بیک. (1317). عالمآرای عباسی. جلد 2. تهران : آشنا.
 ـ  مشهدی‌زاده. عباس. (1383). مشهد الرضا. تهران: ناشرمؤلف.
ـ  موتمن. علی. (1348). تاریخ آستان قدس. مشهد: آستان قدس.
ـ وحیدزاده. نسیم. (بی‌تا). محمودخان ملکالشعرا. ش 9. ص 418 .
ـ  هادی. محمد. (1366). مروری بر آثار و احوال محمودخان ملک‌الشعرا. هنر. ش14. صص:32-51.
منابع اینترنتی
https://www.razavi.ir
- "http://www.honar.ac.ir" www.honar.ac.ir
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1396/10/24/1627622/ترنتی