نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد گردشگری مذهبی مؤسسه آموزش عالی خردگرایان مطهر، مشهد، ایران

2 استادیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

زیارت و گردشگری مذهبی در عین فرصت‌های مشترک برای همگرایی و همراهی، تفاوت بنیادین در مبنا، کارکرد و پیامدهای اجتماعی  دارند. این امر مناقشات مختلفی را در سیاست‌گذاری به دنبال داشته است. این پژوهش شناخت وضعیت موجود سیاست‌های آستان قدس رضوی در نسبت با موضوع زیارت و گردشگری مذهبی را پی می‌جوید و در نهایت به دنبال این است که بر اساس دریافتی کلی از وضعیت موجود این سیاست‌ها، فهرستی از اولویت‌های ناظر به وضعیت مطلوب سیاست‌ها و خدمات آستان در حوزه زیارت و گردشگری مذهبی به دست دهد؛ بهره‌گیری از روش اسنادی و مصاحبه‌ کیفی با متخصصان، سیاست‌گذاران و مجریان گردشگری مذهبی و زیارت در گردآوری اطلاعات و همچنین تحلیل داده‌های به دست آمده از آن با روش تحلیل محتوای کیفی به این نتیجه منتهی شد که نه‌تنها مسئلة گردشگری مذهبی در سیاست‌های آستان قدس رضوی مورد توجه قرار نگرفته است، بلکه هیچ نسبتی میان گردشگری و زیارت در این سیاست ها برقرار نشده است؛ از جمله مسائل و موضوعات سیاست‌های موجود در حوزه زیارت، می‌توان به اثربخشی زیارت و تدوام ارتباط با زائران، تحقق زیارت با معرفت و ارتقای آداب و مناسک آن، مشارکت‌افزایی مردم در خدمات زیارت و محرومیت زدایی و... اشاره کرد. همچنین از میان اولویت‌ها، مواردی همچون ایجاد همگرایی میان گردشگری و زیارت و بهره‌گیری از ظرفیت‌های گردشگری در امتداد زیارت و حفظ هستة معنایی زیارت و بسط آن در خدمات حرم و شهر زیارتی قابل ذکر است.

کلیدواژه‌ها

ـ الوانی، سیدمهدی؛ شریف‌زاده، فتاح. (1387). فرایند خط مشیگذاری عمومی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
ـ ایمان، محمدتقی؛ نوشادی، محمودرضا. (1390). «تحلیل محتوای کیفی». پژوهش. سال سوم. شماره دوم. صص: 15-44.
ـ باباپور لامعی ، ندا. (1396). «نقش اماکن مذهبی در توسعۀ گردشگری مذهبی ایران (مطالعه موردی حسینیه اعظم زنجان ) ». پایان نامه کارشناسی ارشد . موسسه آموزش عالی طلوع مهر.
ـ ثابت کردار، فرخ. (1396). «تحلیل نقش اماکن مذهبی در توسعه گردشگری (مطالعه موردی، استان گیلان )» . پایاننامه کارشناسی . موسسه آموزش عالی حکیم جرجانی.
ـ باقرنیا، آذین؛ احمدیان، رضا. (1393). مبانی گردشگری فرهنگی. تهران: انتشارات تیسا.
ـ برهانی شهرستانی، محمدعلی. (1389). «زیارت امام رضا علیه السلام از دیدگاه فریقین». سفیر نور. شماره 16. صص: 157-179.
ـ توانگر، معصومه؛ خاکسار آستانه، حمیده؛ رحمانی، فاطمه. (1391). «مدیریت گردشگری در شهرهای مذهبی زیارتی(بررسی تطبیقی مشهد و واتیکان)»،. مطالعات گردشگری. دوره اول. سال اول. شماره دوم. صص: 1-22.
ـ جلالی، رستم. (1391). «نمونه‌گیری در پژوهش‌های کیفی». تحقیقات کیفی در علوم سلامت. سال اول. شماره 4. صص: 310-320.
ـ ریدر، ایان. (1400). زیارت. ترجمه داریوش رضاپور. تهران: نشر سینا.
ـ ساروخانی، باقر. (1373). روش‏های تحقیق در علوم اجتماعی. ج 1. تهران: پژوهشگاه علوم‏ انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ سبحانی، اسرافیل و میردریکوندی، رحیم. (1393). «آثار روان‌شناختی زیارت در سلامت روانی و زندگی انسان». معرفت. شماره 205. صص: 13-30.
ـ سقایی، مهدی؛ جوانبخت قهفرخی، زهره؛ مافی، عزت ا... . (1391). «تحلیل نقش مراکز خرید در رابطه با گردشگری و زیارت در کلان‌شهرها(مطالعه موردی: کلان‌شهر مشهد)». مطالعات جغرافیایی مناطق خشک. سال دوم. شماره هشتم. صص: 77-101.
ـ سیدمحسنی باغسنگانی، سیدمهدی. (1399). «طراحی سناریوهای سیاستی زیارت مشهد مقدس بر مبنای روش عدم قطعیت بحرانی» . فرهنگ رضوی. سال هشتم. شماره 1(پیاپی 29). صص: 217 – 239.
ـ شبابی ، مهدی. (1390). «نقش مرقد امام خمینی (ره) در تحول گردشگری مذهبی شهر تهران». پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
ـ طریحی، فخرالدین بن محمد. (1387). مجمع البحرین . تهران : دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ عظیمی هاشمی، مژگان؛ شریعتی مزینانی، سعید؛ اعظم‌کاری، فائزه. (1391). «مؤلفه‌های اجتماعی-فرهنگی شهر زیارتی پایدار، مورد مطالعه: شهر مشهد». مطالعات اجتماعی ایران. دوره ششم. شماره 3 و 4. صص: 156-313.
ـ غفاری، مهدی. (1395). «نقش اماکن مذهبی در توسعه گردشگری (مطالعه موردی: مسجد مقدس جمکران)». پایاننامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
ـ فلیک، اووه. (1390). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نشر نی.
ـ گیدنز، آنتونی. (1388). جامعهشناسی.ترجمه حسن چاوشیان. تهران: نشر نی.
ـ لیندلف، تامس آر. و تیلور، برایان سی. (1388). روش های تحقیق کیفی در علوم ارتباطات. ترجمه عبدالله گیویان. تهران: انتشارات همشهری.
ـ محمدپور، احمد. (1400). ضد روش؛ زمینههای فلسفی و رویههای عملی در روششناسی کیفی. تهران: لوگوس.
ـ معاون، زهرا؛ موحد، مجید؛ طبیعی، منصور. (1396). «معنایابی و گردشگری مذهبی: مطالعۀ مردم‌نگارانه». جامعهپژوهشی فرهنگی. سال هشتم. شماره 4. صص: 1-32.
ـ ملکی، محمدحسن؛ خاشعی ورنامخواستی، وحید؛ فتحی، محمدرضا و صفاری‌نیا، مهدی. (1398). «آینده‌پژوهی گردشگری مذهبی استان قم با رویکرد سناریونگاری»،. گردشگری و توسعه. دوره 8. شماره 3. صص: 184-205.
ـ نهاوندی، مریم و نعمتی، سیده فاطمه. (1389). «تهدیدها و فرصت‌های گردشگری زیارت در ایران». مطالعات فرهنگی و ارتباطات. دوره  6 . شماره  20 . صص: 145-172.
ـ نیکنام، کامبیز. (1393). «مقایسه دو مفهوم گردشگر و زائر». منظر. شماره 29. صص: 46-51.
منابع اینترنتی
ـ هاشمی فشارکی، علیرضا. (1399). زیارت. مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی. https://cgie.org.ir/fa/article/257537/زیارت.
منابع لاتین
-Fischer, Frank; Miller, Gerald J.& Sidney, Mara S. (2007). Handbook of public policy analysis: Theory, politics and methods, USA: CRC Press.
-Mansour, Ahmed M.E. (2011). Use of ‘policy analysis’ to improve the quality of policy-making by government and non-governmental organizations, Verslo ir teisės aktualijos / Current Issues of Business and Law, Vol. 6, No.1, 159-183.
-Raj, Razaq & Morpeth, Nigel D. (2007). Religious tourism and pilgrimage festivals management: an international perspective, CABI Publication.
-Raj, Razaq & Griffin, Kevin. (2015). Religious tourism and pilgrimage management; An International Perspective, CABI Publication.
-Walton, John, K. (2022). Encyclopædia Britannica, from https://www.britannica.com/topic/tourism#ref302598