نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن وحدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 استادیارگروه فقه و اصول دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

گام نخست پاسخ‌گویی استوار به شبهات، روش‌شناسی شبهه‌گری‌ معارضان است. یکی از روش‌های شبهه‌گری‌ مخالفان آموزه‌های شیعی، استناد به منابع حدیثی امامیّه است. دکتر ناصر قفاری، نویسندۀ کتاب «اصول مذهب الشیعه، نقدٌ و عرضٌ» نیز از این روش سود جسته است. نوشتار حاضر با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و بهره از روش توصیفی-تحلیلی، در پی یافتن روش‌های شبهه‌گری‌ قفاری بر آن دسته از آموزه‌های شیعی است که به کتاب «عیون اخبار الرضا علیه السلام» مستند شده‌اند. برای این منظور تمامی ‌استنادات وی به این کتاب از منظر روش‌شناسی بررسی شده‌اند. دستاورد پژوهش این است که مجموعه شبهات وی در سه ردۀ تعارض‌نمایی میان احادیث، تعارض‌نمایی احادیث با قرآن و نیز مغالطه، قابلیّت ارزیابی روشی دارند. مواردی چون تقطیع، فهم نامناسب واژگان، عدم توجه به خانواده حدیث و بزرگ‌نمایی آسیب‌های گریبانگیر حدیث در رده اول می‌گنجند. هم چنین درک نادرست از مفاهیم قرآنی و تقطیع حدیث، سبب تعارض‌نمایی روایات با قرآن شده است. در حوزه مغالطات نیز مواردی چون انحصارگرایی، مغالطات واژگانی و نیز مغالطه دلیل بیگانه، سه گونه پربسامد در روش شبهه‌گری‌ قفاری ارزیابی می‌شوند.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن حکیم. ترجمۀ ناصر مکارم شیرازی.
ـ آیتی، نصرت الله. (1390). «اصول مذهب الشیعه در ترازوی نقد». پژوهشهای مهدوی. سال اول. شماره2. صص:107 – 122.
ـ ــــــــــــــــ. (1388). «نقد و بررسی شبهات دکتر ناصر القفاری دربارۀ اندیشۀ مهدویت». مشرق موعود. سال سوم. شماره 9. صص: 13 – 42.
ـ ابن اثیر، مبارک بن محمد. (1367). النهایه فی غریب الحدیث و الاثر. چاپ چهارم. قم:  اسماعیلیان.
ـ ابن بابویه، محمد بن على. (1376). الأمالی. چاپ ششم. تهران: کتابچی.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1362). الخصال. قم: جامعه مدرسین .
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1406ق). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. چاپ دوم. قم: دار الشریف الرضی.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1378ق). عیون أخبار الرضا. تهران: نشر جهان.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1395ق). کمال الدین و تمام النعمة. چاپ دوم. تهران: اسلامیه.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ـ ابن باز، عبدالعزیز. (1421ق). نواقض اسلام. ترجمه اسحاق بن عبدالله دبیری. چاپ دوم. ریاض: دار القاسم للنشر.
ـ ابن حنبل، احمد بن محمد. (1421ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل. بیروت: مؤسسه الرساله.
ـ ابن درید، محمد بن حسن. (1988م). جمهره اللغه. بیروت: دار العلم للملایین.
ـ ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1375). الاشارات و التنبیهات. قم: نشر البلاغه.
ـ ابن طاووس، سید علی بن موسی. (1380). سعد السعود. قم: بوستان کتاب.
ـ ابن فارس، احمد بن فارس. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق).  لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ـ احمدی میانجی، علی. (1426ق). مکاتیب الائمه. قم: دارالحدیث.
ـ ازهری، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغه. بیروت: دار احیاء التراق العربی.
ـ اسلامی، ابوالفضل. (1423ق). مع الدکتور قفاری فی اصوله. قم : الفقاهه.
ـ بن فوزان، صالح. (1419ق). ایمان به فرشتگان و تأثیر آن در زندگی امت اسلام. ترجمه اسحاق بن عبدالله دبیری، ریاض: دار القاسم للنشر.
ـ بیهقی، احمد بن حسین. (1344ق). السنن الکبرى وفی ذیله الجوهر النقی، حیدر آباد، مجلس دائرة المعارف النظامیة الکائنة فی الهند، 1344ق.
ـ پاشایی، وحید. (1391). «پاسخ به شبهات ناصر القفاری درباره بداء». معرفت کلامی. سال سوم. شماره دوم. صص: 89- 106.
ـ تجلیل تبریزی، ابوطالب. (1413ق). تنزیه الشیعه الاثنی عشریه عن الشبهات الواهیه . بی‌جا: المجمع العالمی لاهل البیت g.
ـ تهانوى، محمدعلى بن على. (1966م). کشاف اصطلاحات الفنون. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
ـ جدیدی‌نژاد، محمدرضا. (1380). معجم مصطلحات الرجال و الدرایه. قم: دار الحدیث.
ـ جوادی‌نیا، حسین. (1396). «نقد دیدگاه قفاری دربارۀ جابر جعفی». پژوهش نامه امامیه. دوره 4. شماره8. صص:49-71.
ـ جوادی‌نیا، حسین؛ رحمان ستایش، محمدکاظم؛ رفعت‌نژاد، محمدتقی. (1396). «بررسی دیدگاه نقادانه قفاری راجع به زراره با تأکید بر دیدگاه خویی». پژوهش نامه امامیه. دوره 3. شماره6. صص: 5-26.
ـ جوادی‌نیا، حسین؛ رفعت‌نژاد، محمدتقی؛ رحمان ستایش، محمدکاظم؛ حسینی، سیدمحمدرضا. (1397). «نقد دیدگاه قفاری درباره کتاب کافی». شیعهپژوهی. دوره 4. شماره14. صص:47- 66.
ـ حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (1411ق). المستدرک على الصحیحین. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ـ حرعاملی، محمد بن حسن. (1389). پیراستگی معصوم از فراموشی و خطا. ترجمه محمد اصغری‌نژاد، قم: نشر ادیان.
ـ الحسینی، محمد. (1375). «هوامش نقدیه، دراسه فی کتاب اصول مذهب الشیعه». المنهاج. شماره2. صص: 261 – 280.
ـ حسینى تهرانى، سیدمحمدحسین. (1426ق). امامشناسى، چاپ سوم. مشهد: علامه طباطبایی.
ـ حسینی قزوینی، سیدمحمد. (1430ق). نقد اصول مذهب الشیعه، عرض و نقد. قم: مؤسسة ولی العصر f للدراسات الإسلامیة.
ـ حمود، محمودجلیل. (1421ق). الفوائد البهیة فی شرح عقائد الإمامیة. چاپ دوم. بیروت: مؤسسه اعلمی.
ـ خمیسی، عبدالرحمن. (1421ق). معجم علوم الحدیث. بیروت: دار ابن حزم.
ـ خندان، سیدعلی اصغر. (1399). مغالطات. چاپ شانزدهم. قم: بوستان کتاب.
ـ خویی، سیدابوالقاسم. (1403ق). معجم رجال الحدیث. قم: مدینه العلم.
ـ راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق).  مفردات الفاظ القرآن. بیروت: دار القلم.
ـ زارع بوشهری، محمد. (1397). «نقد تاریخی-کلامی‌نظر ناصر القفاری دربارۀ پیدایش تشیع». تاریخپژوهی. شماره 75. صص:33- 54.
ـ زبیدی، محمد بن محمد. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دار الفکر.
ـ زمخشری، محمود بن عمر. (1979م). اساس البلاغه. بیروت: دار صادر.
ـ سبحانی، جعفر. (1415ق). المحصول فی علم الاصول. قم: مؤسسه امام صادق g.
ـ ـــــــــــــــ . (1421ق). مفاهیم القرآن. قم: مؤسسة الإمام الصادق g.
ـ سیاح، احمد. (1378). فرهنگ بزرگ جامع نوین. چاپ نهم. تهران: اسلام.
ـ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. (1985م). مسند علی بن ابی طالبg. حیدرآباد هند: عزیزبیک.
ـ شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1413ق). الرعایه فی علم الدرایه. چاپ دوم. قم: مکتبه آیه الله العظمی ‌مرعشی نجفی.
ـ شیروانی، علی؛ هاشمی(شهیدی)، ریحانه. (1393). «پاسخ‌گویی به شبهات رجعت: شبهات قفاری در اصول مذهب الشیعه». پژوهش نامه مذاهب اسلامی. شماره1. صص:109- 126.
ـ مفید، محمد بن محمد. (1413ق). عدم سهو النبی. قم: المؤتمر العالمی‌للشیخ المفید.
ـ صدر، سیدحسن. (بی‌تا). نهایه الدرایه. قم: مشعر.
ـ صفار، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد n. چاپ دوم. قم: مکتبه آیه الله مرعشی نجفی.
ـ طباطبایی، سید محمد حسین. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی.
ـ طبرانی، سلیمان بن احمد. (1415ق). المعجم الکبیر. چاپ دوم. قاهره: مکتبه ابن تیمیه.
ـ طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الأحکام. تحقیق خرسان. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ عبدالقادر، عبدالصمد. (1422ق). الرد علی الکتاب اصول الشیعه الامامیه الاثنی عشریه للقفاری . تهران: دارالوحده الاسلامیه.
ـ غفار، عبدالرسول. (1415ق). شبهة الغلو عند الشیعه. بیروت: دار المحجه البیضاء.
ـ فراهیدى، خلیل بن احمد. (1409ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: هجرت.
ـ فیض کاشانى، محمد محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی g.
ـ فیومى، احمد بن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى. چاپ دوم. قم: دار الهجره.
ـ قاسمی، ابوالفضل؛ نجارزادگان، فتح الله. (1394). «بررسی و نقد منهج قفاری در کتاب اصول مذهب الشیعة» . سلفی پژوهی. سال اول. شماره2. صص: 75 – 93.
ـ قفاری، ناصر بن عبدالله. (1415ق). اصول مذهب الشیعه الامامیه الإثنی عشریه، نقدٌ و عرضٌ. چاپ دوم. قاهره:  بی نا.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق).  الکافی. قم: دار الحدیث.
ـ مامقانی، عبدالله. (1428ق). مقباس الهدایه فی علم الدرایه. قم: دلیل ما.
ـ متقی هندی، علی بن حسام الدین. (1401ق). کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال. چاپ پنجم. بیروت: الرساله.
ـ محمدزاده بنی‌طرفی، مهدی. (1397). «نقد و پاسخگویی به شبهه‌افکنی دکتر قفاری در باب عصمت با تکیه بر نظریات متکلمان شیعه». پژوهشهای اعتقادی-کلامی. سال8. ش30. صص:153- 174.
ـ محمدی، محمدعلی. (1399). «ارزیابی روشی و کشف انواع مغالطه در نقدهای وهابیان بر مذهب شیعه». تحقیقات کلامی. سال 8. شماره 29. صص:43- 62.
ـ مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحار الانوار. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
ـ ــــــــــــــــــــ. (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. چاپ دوم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ مجلسى، محمدتقى. (1414ق). لوامع صاحبقرانى مشهور به شرح فقیه. چاپ دوم. قم: اسماعیلیان. 
ـ محقق گرفمی، البرز؛ خرقانی، حسن. (1401ق). «روش‌شناسی پاسخگویی به شبهات در سیرۀ رضوی». فرهنگ رضوی. سال دهم. شماره 37. صص: 31-56.
ـ مروی، محمدحسین؛ نادم، محمدحسن. (1399). «پاسخ به شبهات ناصر القفاری دربارۀ آموزه «تقیه» در شیعه». پژوهشنامه کلام. دوره7. شماره12. صص:179-200.
ـ مصطفوی، حسن. (1430ق). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. چاپ سوم. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ـ مصطفی، عادل. (2007م). المغالطات المنطقیه. قاهره: المجلس الاعلی للثقافه.
ـ مکارم شیرای، ناصر و همکاران. (1371). تفسیر نمونه. چاپ دهم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. (1383). شرح أصول الکافی (صدرا). تهران: مؤسسه مطالعات تحقیقات فرهنگی.
ـ منتظری مقدم، محمود. (1387). منطق. چاپ دوم. قم: مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه.
ـ مهدوی‌راد، محمدعلی؛ دلبری، سیدعلی. (1389). «بررسی آسیب تقطیع نادرست در روایات»، علوم حدیث، سال پانزدهم. شماره 55.
ـ میرداماد، محمد باقر. (1422ق). الرواشح السماویه. قم: دار الحدیث.
ـ نسایی، احمد بن شعیب. (1411ق). سنن النسائی الکبرى. بیروت: دار الکتب العلمیه.