نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استاد زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
چکیده
جایگاه سخنان معصومان (ع) که به نصّ حدیث متواتر ثقلین، عدل قرآن کریم قرار داده شده، بس ارجمند است. سروده‌های آن حضرات نیز در جای خود از ارزش ویژه‌ای برخوردار است. تشخیص ابیاتی که سرودۀ خود آن بزرگان است و ابیات منسوب به ایشان، نیازمند پژوهشی بایسته است. در این میان سروده‌های حضرت رضا (ع) با توجه به پایگاه اجتماعی سیاسی آن حضرت و مباحث مطرح کلامی در آن روزگاران اهمیتی دو چندان می‌یابد. در این پژوهش تمامی سروده‌های آن حضرت، اعم از سروده‌های خود ایشان و ابیات منسوب یا ابیاتی که امام بدان‌ها تمثّل جسته یا شاهد آورده، ذکر شده و سپس با توجه به قراین گوناگون و با مراجعه به تمام منابع موجود، سروده‌های آن حضرت که غالباً از مضامین حکمی برخوردارند، در کهن‌ترین منابع، مشخص و با بیان بحرهای عروضی‌شان به فارسی روان ترجمه شده است.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم.
ـ نهج البلاغه . (1419ق.). جمعه الشریف الرضی. تصحیح: صبحی الصالح و فارس تبریزیان. قم: دارالهجره.
ـ ابن بابویه، محمدبن علی بن بابویه قمی.(1437ق.). عیون اخبارالرضا (ع). تصحیح: مؤسسه آل البیت (ع)لإحیاءالتراث. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
-ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1414ق.). من لایحضره الفقیه . تصحیح: علی اکبرالغفاری. قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
ـ ابن سلّام جمحی ، محمد.(1980 م.). طبقات فحول الشعراء . تصحیح: محمود محمدشاکر، جدّه: دار المدنی.
ـ ابن شهرآشوب،محمدبن علی.(1390). مناقب آل ابی طالب (ع). تصحیح: سیدعلی جمال اشرف الحسینی. قم: المکتبة الحیدریة.
ـ ابن صبّاغ مالکی،علی بن محمد. (1408 ق ـ 1988 م.). الفصول المهمة فی معرفة أحوال الأئمة (ع). بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
ـ ابن عساکر،علی بن الحسن. (1416 ق-1996م.).تاریخ مدینة دمشق . تصحیح:علی شیری، بیروت: دارالفکر.
ـ ابن کثیر،اسماعیل بن عمر. (1419ق.-1998م.). البدایة والنهایة. تصحیح: عبدالله بن عبدالمحسن الترکی.جیزه: دارهجر.
ـ ابوزید قرشی .(1981م.). جمهره اشعارالعرب. تصحیح:علی محمدالبجاوی. قاهره: دار نهضه مصرللطبع والنشر.
ـ ابوفراس حمدانی .(2003م.). دیوان ابی فراس الحمدانی. تصحیح: علی بوملحم. بیروت: دارو مکتبه الهلال.
ـ ابوالفرج اصفهانی.(1383ق.) . کتاب الاغانی . بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ ابو النجم عجلی.(1998م.). دیوان ابی النجم العجلی . تصحیح: سجیع جبیلی. بیروت: دارصادر.
ـ اربلی، بهاءالدین علی بن عیسی.(1401 ق.ـ 1981م.). کشف الغمة فی معرفة الائمه (ع). بیروت: دارالکتاب الاسلامی.
ـ امین، سیدمحسن. (1403ق. ـ 1983م.). أعیان الشیعه. تصحیح: سیدحسن امین. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
ـ تنوخی، محسن بن علی. (1412ق. ـ 1992م.). المستجاد من فعلات الاجواد. تصحیح: محمدکردعلی. بیروت:دارصادر.
ـ جاحظ،عمرو بن بحر. (1386ق. ـ 1966م.).کتاب الحیوان . تصحیح:عبدالسلام محمدهارون. قاهره: مکتبه مصطفی البابی.
ـ جوینی خراسانی، ابراهیم بن محمد.(1400ق. ـ 1980م.). فرائدالسمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین والائمه منذریتهم. تصحیح: محمدباقرالمحمودی. بیروت: مؤسسه المحمودی.
ـ خوارزمی، ابوالمؤید الموفق بن احمد المکی.(1423ق.). مقتل الحسین (ع). تصحیح:الشیخ محمدالسماوی. قم: دارالهدی.
ـ ذهبی، شمس الدین احمدبن عثمان.(1425ق. ـ 2004م.). تذهیب تهذیب الکمال فی اسماء الرجال. تصحیح: مسعد کامل و أیمن سلامه. قاهره: فاروق الحدیثه للطباعه والنشر.
ـ زوزنی، ابوعبدالله حسین بن احمد.(1405ق.). شرح المعلقات السبع. قم: منشورات الرضی.
ـ ستودیان، مهدی؛ رجبی، مسلم. (1395). « تطبیق دیوان شیخ بهایی با ادبیات تعلیمی امام رضا (ع)». مجله ادبیات تطبیقی . س8. ش14. صص: 165ـ 186.
ـ شبلنجی،مؤمن بن الحسن. (1409ق. ـ 1989م.). نورالابصارفیمناقبآلبیتالنبیالمختارn. بیروت:دارالجیل.
ـ طبرسی،رضی الدین الحسن بن الفضل. (بی تا.). مکارم الاخلاق . تصحیح: السید علاء الدین العلوی الطالقانی. النجف الاشرف: مطبعه النعمان.
ـ طبرسی،الفضل بن الحسن. (1417ق.). إعلام الوری بأعلام الهدی . تصحیح: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث. قم: مؤسسه آل البیت (ع).
ـ طبری،محمدبن جریر. (1413ق.). دلائل الامامه . تصحیح: مؤسسه البعثه. قم: مؤسسه البعثه.
ـ طبری،محمدبن ابی القاسم. (1383ق.ـ 1963م.). بشاره المصطفی لشیعه المرتضی(ع). النجف الاشرف: المطبعه الحیدریه.
ـ قربانی زرین، باقر. (1392). دعبل خزاعی و قصیده تائیه او . تهران:کتاب مرجع.
ـ قمی، عباس. (1412ق.ـ 1992م.). نفثه المصدور فیما یتجدد به حزن یوم العاشور . بیروت: دارالمحجه البیضاء .
ـ قندوزی حنفی، سلیمان بن ابراهیم. (1416ق.). ینابیع الموده لذوی القربی . تصحیح: سیدعلی جمال اشرف حسینی. تهران:اسوه.
ـ کشّی، محمدبن عمر. (1348). معرفه الرجال . اختیارالشیخ الطوسی. تصحیح:حسن المصطفوی. مشهد: دانشگاه مشهد.
ـ کلینی ،محمدبن یعقوب. (1401ق.). الکافی . تصحیح:علی اکبرالغفاری. بیروت: دارالتعارف.
ـ مجلسی، محمدباقر. (1403ق. ـ 1983م.). بحارالانوارالجامعه لدرراخبارالائمه الاطهار (ع).بیروت: مؤسسه الوفاء.
ـ مرتضی، سید علی بن الحسین علم الهدی. (1414ق. ـ 1993م.). الفصول المختاره من العیون والمحاسن . تصحیح: السیدعلی میرشریفی. بیروت: دارالمفید.
ـ مروان بن ابی حفصه. (1973م.). شعر مروان بن أبی حفصه. جمعه وحققه وقدّم له:حسین عطوان. مصر:دارالمعارف.
ـ مزّی، الحافظ جمال الدین یوسف. (1413ق. ـ 1992م.). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال . تصحیح: بشار عوادمعروف.
بیروت:.مؤسسه الرساله.
ـ مفید، شیخ محمد بن محمدبن النعمان. (1402ق. ـ 1982م.). الاختصاص. تصحیح:علی اکبرالغفاری. بیروت: مؤسسه الاعلمی
للمطبوعات.
ـ منوچهری دامغانی، احمدبن قوص. (1370). دیوان منوچهری دامغانی. به تصحیح سیدمحمد دبیرسیاقی. تهران: زوار.
ـ مؤید، علی حیدر. (2002م.). دیوان اهل البیت (ع). بیروت: دارالعلوم.
ـ نباطی بیاضی، علی بن یونس. ( بی‌تا.). الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم . تصحیح: محمدباقرالبهبودی. طهران:
المکتبه المرتضویه.
ـ هاشمی ، احمد. (بی تا.). جواهر الادب فی أدبیات و إنشاء لغه العرب . بیروت: دارالفکر.
)