نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه خلیج فارس

چکیده

ادبیات متعهد یا «الأدب الملتزم» همواره مورد توجه شاعران معاصر عرب بوده است. یکی از موضوعاتی که شاعران معاصر عرب در اشعار خود به آن پرداخته‌اند اشعار رضوی است. شاعران روحانی معاصر عربِ اهل بیت(ع)، خود را به بیان حقایق و نشر فضایل این خاندان پاک موظف می‌دانند و در ایفای این رسالت، نهایت توان خود را به کار بسته‌اند و با معرفی نقش پیشوایی و طلایه‌دارانه امام رضا(ع) در میان مردم و  بیان مظلومیت و ستمی که بر ایشان رفته بود، بهترین استفاده‌‌ها را از هنر شعر برده‌اند. درون‌مایه‌های اشعار رضوی این شاعران به دو قسمت مدایح و مرثیه‌ها تقسیم می‌شود. مدایح رضوی مدایحی صادقانه و برآمده از عواطف و به دور از تکسب است و به موضوعاتی مانند جنبه‌های معنوی امام رضا(ع)، توسل و موضوع زیارت می‌پردازد و از پرداختن به توصیفات ظاهری امام رضا(ع) در این اشعار اجتناب شده و همچنین مرثیه‌های آنان نیز اشعاری بدون تکلّف است. در مرثیه‌ها نیز موضوعاتی مانند چگونگی شهادت آن حضرت و بیان خیانت‌های مأمون و غربت امام رضا(ع) توجه شاعران را به خود جلب کرده است. شاعران معاصر عرب برای بیان این اغراض از عناصر طبیعی همچون ستارگان، خورشید، دریا و صور بلاغی همچون تشبیه و استعاره و تضاد بهره می‌برند؛ همچنین از حوادث و رویدادهای تاریخی کمک می‌گیرند. از ویژگی‌های مهم اشعار رضوی اقتباس از آیات قرآن کریم و روایات است و این‌که مدایح و مراثی این شاعران برخلاف دیگر شاعران به ‌دور از نسیب و غزل است.

کلیدواژه‌ها

-  آل عصفور، الشیخ احمد بن الشیخ خلف. (2007 م). طُموح النفس. جمع و تحقیق محمود طرادة. ط 1. قم: منشورات دار التفسیر.
- ابن بابویه، محمد بن علی. (1378ق). عیون أخبار الرضا. انتشارات جهان.
- ــــــــــــــــــ. (1362).الأمالی. انتشارات کتابخانه اسلامی.
- ابن حِبّان، ابو حاتم محمد.  (1393 ق). الثقات. حیدرآباد هند: مؤسسة الکتب الثقافیة.
- ابن الشیخ آل ماجد، الملّا حسن. (2002 م). دیوان دیک العرش. تحقیق سالم عبد الله النویدری. المنامة: مکتبة فخراوی.
- الأحسائی، احمد بن زین الدین. (2003 م). دیوان الشیخ الأوحد الأحسائی. تحقیق و تعلیق راضی ناصر السلمان. بیروت: مؤسسة البلاغ.
- اصفهانی، ابوالفرج. (بی‌تا). مقاتل الطالبیین. ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: نشر صدوق.
- امین عاملی، سید محسن. (1304 ق). أعیان الشیعة. بیروت: دار التعارف.
- انصاری، نرگس. (1389). عاشورا در آیینه شعر معاصر. تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
- البلادی البحرانی، حسین علی. (1424 ق). ریاض المدح و الرثاء. ط 3. بغداد: انتشارات المکتبة الحیدریة.
- الجِشّی القطیفی، علی بن حسن. (2003 م). دیوان العلامة الجِشّی. بیروت: مؤسسة الهدایة.
- چناری، علی اکبر ؛ احمدی، پریسا. (1394). «سیمای امام رضا g در آینه شعر دعبل خزاعی و نظیری نیشابوری». کاوشنامه ادبیات تطبیقی. سال پنجم. ش 20. صص: 1-17.
- حر، سید حسین. (1383). امام رضا g و ایران. قم: دفتر نشر معارف.
- حرّ عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت.
- ــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا). أمل الآمل فی علماء جبل عامل. تحقیق احمد حسینی اشکوری. بغداد: مکتبة الأندلس.
- حسینی، سید علی. (1386). «فرهنگ و ارزش فضیلت و پاداش زیارت امام رضا علیه السلام». مجله فرهنگ جهاد. ش 50. صص: 2-49.
- الحلّی، السید حیدر. (2011 م). دیوان السید حیدر الحلّی. تحقیق الدکتور مُضَر سلیمان الحلّی. بیروت: شرکة الأعلمی للمطبوعات.
- الحویزی، عبد الحسین. (1385 ق). دیوان الحویزی. تحقیق حمید مجید هدّو. نجف: مطبعة النجف الأشرف.
- الخاقانی، علی. (1408 ق). شعراء الغری. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
- الخامنئی، عبد الصمد بن محمد باقر. (1414 ق). مقتطفات مِن دیوان أدیب العلماء الشیخ عبد الصمد بن محمد باقر الخامنئی. إعداد و تقدیم جعفر السبحانی. قم: مؤسسة الإمام الصادق.
- الخفّاف، اسماعیل الحاج عبدالرحیم. (1431 ق). الإمام الکاظم و ذراریه. تحقیق حمید مجید هدّو. العتبة الکاظمیة المقدّسة.
- رزمجو، حسین. (1374). انواع ادبی. تهران: آستان قدس.
- زرین‌کوب، عبدالحسین. (1363). شعر بیدروغ شعر بینقاب. چاپ چهارم. تهران: جاویدان.
- سبحانی، جعفر. (بی‌تا). اصول عقاید اسلامی و نگاهی به زندگانی پیشوایان معصوم g. قم: مؤسسه امام صادق g.
- شاهرخی شهرکی، فرنگیس ؛ بیگ‌زاده، خلیل ؛ صادقی، اسماعیل. (1396). «خوانش رابطه بینامتنی شعر رضوی معاصر و قرآن». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال پنجم. ش 18. صص: 117-144.
- شعیری، تاج الدین. (1363). جامع الأخبار. قم: انتشارات رضی.
- الطباطبایی، سید حسین بن محمد تقی. (1977 م). زورق الخیال. بیروت: دار الزهراء للطباعة و النشر.
- طوسی، محمد بن حسن. (1365). تهذیب الأحکام. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409 ق). کتاب العین. ط2. مؤسسه دارالهجرة.
- فضل الله، محمدجواد. (1377). تحلیلی از زندگانی امام رضا g. ترجمه سید محمد صادق عارف. مشهد: آستان قدس رضوی.
- فلاح، ابراهیم. (1390). «سیمای امام رضا g در اشعار شعرای شیعی معاصرش».مجله دانشنامه. دورۀ 4. ش 79. صص: 71-82.
- الکاظمی، الشیخ جابر. (1384 ق). دیوان الشیخ جابر الکاظمی. تحقیق الشیخ محمد حسن آل یاسین. بغداد: منشورات المکتبة العلمیة.
- کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (1365). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- لوچر، ماکس.( 1369). روانشناسی و رنگها. مترجم: منیرو روانی‌پور. چ 2. تهران: آفرینش.
- مفید، محمد بن محمد نعمان. (1413 ق). کتاب المزار. قم: کنگره شیخ مفید.
- ـــــــــــــــــــــ. (1351). الإرشاد. ترجمه محمد باقر ساعدی خراسانی. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیه.
- مکارم شیرازی، ناصر. (1389). توسل: توحید یا شرک؟. قم: انتشارات امام علی g.
- مِن علماء البحرین و القطیف. (1412ق). مجموعه وفیات الأئمّة علیهم السلام. قم: منشورات شریف الرضی.
- الوائلی، احمد. (2007 م). دیوان الوائلی. شرح و تدقیق سمیر شیخ الأرض. بیروت: مؤسسة البلاغ.
- یلمه‌ها، احمدرضا ؛ ولی محمدآبادی، مهدیه. (1394). «بررسی تطبیقی مدایح رضوی در شعر عربی و فارسی از ابتدا تا پایان قرن دهم». کاوشنامه ادبیات تطبیقی. سال پنجم. ش 20. صص: 103-121.