نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار فرهنگ و ارتباطات دانشگاه باقرالعلوم (ع)
2 کارشناس ارشد تبلیغ و ارتباطات فرهنگی دانشگاه باقرالعلوم(ع)
چکیده
اماکن مقدسی مانند قدمگاهها، در ادیان مختلف و مذاهب اسلامی، همواره مورد احترام بودهاند. نمونة قدمگاهها در ایران، قدمگاه‌های امام‌رضا(ع)، خواهران و برادران ایشان است. «بیتالنور»، قدمگاه حضرت معصومه(س) در قم، از مهم‌ترین این قدمگاهها به‌شمار می‌آید. در این نوشتار، قدمگاه یادشده با رویکرد انسان‌شناختی، مورد بررسی قرار گرفته و بدین منظور با معرفی جامع نشانگاهِ تحقیق، هویت تاریخی و موقعیت جغرافیایی آن، دو نوع گزارش «عینی» و «تحلیلی» از وضعیت کنونی ارائه شده است. با بهرهگیری از روش کیفی انسان‌شناختی، از فنون مشاهدة مشارکتی، بررسی اسناد و مصاحبه، در سطح عینی، به آداب و مراسم، تجربة زوار و احساسشان پرداخته و در سطح تحلیلی، سعی در معناکاوی لایه‌های ذهنی و پنهان کنشگران، شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد، بیتالنور برای مردم قم هویت‌بخش بوده و کنشگران از طریق همانندسازی نسبت برادری حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع)، با حضرت زینب(س) و امام‌حسین(ع) در مأنوس‌سازی و تعمیق اثر سفر بانو(س) به قم، اثرگذار بودهاند.
کلیدواژه‌ها
ابن‌منظور، محمد، (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر.
اسمیت، فلیپ، (1378). درآمدی بر نظریه فرهنگی. مترجم حسن پویان، چاپ دوم، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
افشار، ایرج، (1354). یادگارهای یزد. جلد اول، چاپ اول، تهران: انجمن آثار ملی.
اکرمی، غلامرضا، «اماکن مقدس، آیینه وحدت». سایت اینترنتی شهید آوینی تاریخ آخرین مراجعه: 10/12/1393 www.aviny.com.
امینی، عبدالحسین، (1366). الغدیر. جلد اول، چاپ دوم، تهران: دارالکتب اسلامیه.
انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ اول، تهران: سخن.
بهار، مهری، (زمستان 1383). «نذر و هویت اجتماعی زنان». نامه علوم اجتماعی، شمارة24: 132-117.
بیتس، دانیل، فرد پلاگ، (1382). انسانشناسی فرهنگی. مترجم محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
تیموتی، آلن و دانیل السن، (1392). گردشگری، دین و سفرهای معنوی. مترجم محمد قلی‌پور و احسان مجیدی، چاپ اول، تهران: جامعه‌شناسان.
خانمحمدی، کریم، (بهار1385). «تحلیل مردم‌شناختی مناسک مذهبی در فرایند جهانی‌شدن (مطالعة موردی: مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال)». شیعه‌شناسی، شمارة 13: 90-71.
خانمحمدی، کریم، (پائیز 1388). «بررسی پدیدارشناختی پدیدة چنار خونبار الموت قزوین». شیعه‌شناسی، شمارة 27: 92-55.
داگلاس، آلن، (1372). «پدیدارشناسی دین» در دین‌پژوهی (دفتر اول). مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1385). لغت نامه. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازی‌قزوینی، عبدالجلیل، (1331). النقض. مصحح جلالالدین حسینی، چاپ اول، تهران: بینا.
زمانی‌نژاد، علی‌اکبر، (۱۳۸۳ ). شناخت‌نامه حضرت فاطمه معصومه(ع) و شهر قم. چاپ اول، قم: زائر.
سجادی، احمد، (1386). «فاتیما» در دایرةالمعارف تشیع. جلد12، چاپ اول، تهران: محبی.
سروشیان، جمشید، (1370). فرهنگ بهدینان. به کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فقیهی، علیاصغر، (1378). تاریخ مذهبی قم. چاپ دوم، قم: زائر.
فیض، عباس، (1349). گنجینة آثار قم. چاپ اول، قم: مهر استوار.
قمی، عباس، (1377). منتهی الامال. چاپ پنجم، قم: هجرت.
قمی، عباس، (1385). فوائدالرضویه فی احوال علماء مذهب الجعفریه. محقق ناصر باقری بیدهندی، جلد دوم، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
قمی، محمد‌بن حسن، (1361). تاریخ قم. مترجم حسن‌بن علی قمی، مصحح جلالالدین تهرانی، تهران: توس.
کینگ، وینستون، (1372). «دین» در دین‌پژوهی (دفتر اول)، مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کتاک، کنراد فیلیپ، (1386). انسانشناسی: کشف تفاوت‌های انسانی. مترجم محسن ثلاثی، تهران: علمی و فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. جلد 48، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
محمدپور، احمد، (1392). روش تحقیق کیفی. جلد اول، چاپ دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1374). تفسیر نمونه. جلد سوم، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موس، مارسل، (مرداد و شهریور1380). «پدیدههای مذهبی و صورتهای مقدس». کتاب ماه هنر. مترجم اصغر عسکری: 32-28.
ناصرالشریعه، محمدحسین، (1350). تاریخ قم. چاپ اول، قم: دارالفکور.
هرتسفلد، ارنست، (1354). تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستان‌شناسی. مترجم علیاصغر حکمت، تهران: انجمن آثار ملی.
الیاده، میرچا، (1375). مقدس و نامقدس. مترجم نصرالله زنگویی، چاپ اول، تهران: سروش.
یعقوبى، عبدالرسول، (1389). «مقدس و نامقدس». معرفت، شمارة 34: 56 ـ 45.
ابن‌منظور، محمد، (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر.
اسمیت، فلیپ، (1378). درآمدی بر نظریه فرهنگی. مترجم حسن پویان، چاپ دوم، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
افشار، ایرج، (1354). یادگارهای یزد. جلد اول، چاپ اول، تهران: انجمن آثار ملی.
اکرمی، غلامرضا، «اماکن مقدس، آیینه وحدت». سایت اینترنتی شهید آوینی تاریخ آخرین مراجعه: 10/12/1393 www.aviny.com.
امینی، عبدالحسین، (1366). الغدیر. جلد اول، چاپ دوم، تهران: دارالکتب اسلامیه.
انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ اول، تهران: سخن.
بهار، مهری، (زمستان 1383). «نذر و هویت اجتماعی زنان». نامه علوم اجتماعی، شمارة24: 132-117.
بیتس، دانیل، فرد پلاگ، (1382). انسانشناسی فرهنگی. مترجم محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
تیموتی، آلن و دانیل السن، (1392). گردشگری، دین و سفرهای معنوی. مترجم محمد قلی‌پور و احسان مجیدی، چاپ اول، تهران: جامعه‌شناسان.
خانمحمدی، کریم، (بهار1385). «تحلیل مردم‌شناختی مناسک مذهبی در فرایند جهانی‌شدن (مطالعة موردی: مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال)». شیعه‌شناسی، شمارة 13: 90-71.
خانمحمدی، کریم، (پائیز 1388). «بررسی پدیدارشناختی پدیدة چنار خونبار الموت قزوین». شیعه‌شناسی، شمارة 27: 92-55.
داگلاس، آلن، (1372). «پدیدارشناسی دین» در دین‌پژوهی (دفتر اول). مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1385). لغت نامه. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازی‌قزوینی، عبدالجلیل، (1331). النقض. مصحح جلالالدین حسینی، چاپ اول، تهران: بینا.
زمانی‌نژاد، علی‌اکبر، (۱۳۸۳ ). شناخت‌نامه حضرت فاطمه معصومه(ع) و شهر قم. چاپ اول، قم: زائر.
سجادی، احمد، (1386). «فاتیما» در دایرةالمعارف تشیع. جلد12، چاپ اول، تهران: محبی.
سروشیان، جمشید، (1370). فرهنگ بهدینان. به کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فقیهی، علیاصغر، (1378). تاریخ مذهبی قم. چاپ دوم، قم: زائر.
فیض، عباس، (1349). گنجینة آثار قم. چاپ اول، قم: مهر استوار.
قمی، عباس، (1377). منتهی الامال. چاپ پنجم، قم: هجرت.
قمی، عباس، (1385). فوائدالرضویه فی احوال علماء مذهب الجعفریه. محقق ناصر باقری بیدهندی، جلد دوم، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
قمی، محمد‌بن حسن، (1361). تاریخ قم. مترجم حسن‌بن علی قمی، مصحح جلالالدین تهرانی، تهران: توس.
کینگ، وینستون، (1372). «دین» در دین‌پژوهی (دفتر اول)، مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کتاک، کنراد فیلیپ، (1386). انسانشناسی: کشف تفاوت‌های انسانی. مترجم محسن ثلاثی، تهران: علمی و فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. جلد 48، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
محمدپور، احمد، (1392). روش تحقیق کیفی. جلد اول، چاپ دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1374). تفسیر نمونه. جلد سوم، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موس، مارسل، (مرداد و شهریور1380). «پدیدههای مذهبی و صورتهای مقدس». کتاب ماه هنر. مترجم اصغر عسکری: 32-28.
ناصرالشریعه، محمدحسین، (1350). تاریخ قم. چاپ اول، قم: دارالفکور.
هرتسفلد، ارنست، (1354). تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستان‌شناسی. مترجم علیاصغر حکمت، تهران: انجمن آثار ملی.
الیاده، میرچا، (1375). مقدس و نامقدس. مترجم نصرالله زنگویی، چاپ اول، تهران: سروش.
یعقوبى، عبدالرسول، (1389). «مقدس و نامقدس». معرفت، شمارة 34: 56 ـ 45.
ابن‌منظور، محمد، (1414ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعه و النشر.
اسمیت، فلیپ، (1378). درآمدی بر نظریه فرهنگی. مترجم حسن پویان، چاپ دوم، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
افشار، ایرج، (1354). یادگارهای یزد. جلد اول، چاپ اول، تهران: انجمن آثار ملی.
اکرمی، غلامرضا، «اماکن مقدس، آیینه وحدت». سایت اینترنتی شهید آوینی تاریخ آخرین مراجعه: 10/12/1393 www.aviny.com.
امینی، عبدالحسین، (1366). الغدیر. جلد اول، چاپ دوم، تهران: دارالکتب اسلامیه.
انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن. چاپ اول، تهران: سخن.
بهار، مهری، (زمستان 1383). «نذر و هویت اجتماعی زنان». نامه علوم اجتماعی، شمارة24: 132-117.
بیتس، دانیل، فرد پلاگ، (1382). انسانشناسی فرهنگی. مترجم محسن ثلاثی، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.
تیموتی، آلن و دانیل السن، (1392). گردشگری، دین و سفرهای معنوی. مترجم محمد قلی‌پور و احسان مجیدی، چاپ اول، تهران: جامعه‌شناسان.
خانمحمدی، کریم، (بهار1385). «تحلیل مردم‌شناختی مناسک مذهبی در فرایند جهانی‌شدن (مطالعة موردی: مناسک قالی‌شویان مشهد اردهال)». شیعه‌شناسی، شمارة 13: 90-71.
خانمحمدی، کریم، (پائیز 1388). «بررسی پدیدارشناختی پدیدة چنار خونبار الموت قزوین». شیعه‌شناسی، شمارة 27: 92-55.
داگلاس، آلن، (1372). «پدیدارشناسی دین» در دین‌پژوهی (دفتر اول). مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: موسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1385). لغت نامه. چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رازی‌قزوینی، عبدالجلیل، (1331). النقض. مصحح جلالالدین حسینی، چاپ اول، تهران: بینا.
زمانی‌نژاد، علی‌اکبر، (۱۳۸۳ ). شناخت‌نامه حضرت فاطمه معصومه(ع) و شهر قم. چاپ اول، قم: زائر.
سجادی، احمد، (1386). «فاتیما» در دایرةالمعارف تشیع. جلد12، چاپ اول، تهران: محبی.
سروشیان، جمشید، (1370). فرهنگ بهدینان. به کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
فقیهی، علیاصغر، (1378). تاریخ مذهبی قم. چاپ دوم، قم: زائر.
فیض، عباس، (1349). گنجینة آثار قم. چاپ اول، قم: مهر استوار.
قمی، عباس، (1377). منتهی الامال. چاپ پنجم، قم: هجرت.
قمی، عباس، (1385). فوائدالرضویه فی احوال علماء مذهب الجعفریه. محقق ناصر باقری بیدهندی، جلد دوم، چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
قمی، محمد‌بن حسن، (1361). تاریخ قم. مترجم حسن‌بن علی قمی، مصحح جلالالدین تهرانی، تهران: توس.
کینگ، وینستون، (1372). «دین» در دین‌پژوهی (دفتر اول)، مترجم بهاءالدین خرمشاهی، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
کتاک، کنراد فیلیپ، (1386). انسانشناسی: کشف تفاوت‌های انسانی. مترجم محسن ثلاثی، تهران: علمی و فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. جلد 48، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.
محمدپور، احمد، (1392). روش تحقیق کیفی. جلد اول، چاپ دوم، تهران: جامعه‌شناسان.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1374). تفسیر نمونه. جلد سوم، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موس، مارسل، (مرداد و شهریور1380). «پدیدههای مذهبی و صورتهای مقدس». کتاب ماه هنر. مترجم اصغر عسکری: 32-28.
ناصرالشریعه، محمدحسین، (1350). تاریخ قم. چاپ اول، قم: دارالفکور.
هرتسفلد، ارنست، (1354). تاریخ باستانی ایران بر بنیاد باستان‌شناسی. مترجم علیاصغر حکمت، تهران: انجمن آثار ملی.
الیاده، میرچا، (1375). مقدس و نامقدس. مترجم نصرالله زنگویی، چاپ اول، تهران: سروش.
یعقوبى، عبدالرسول، (1389). «مقدس و نامقدس». معرفت، شمارة 34: 56 ـ 45.
)