نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان

2 کارشناس ارشد تفسیر اثری دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

روایات، پایۀ دوم معارف اسلامی و از جهت اعتبار هم­سنگ قرآن­ اند. با ­‌وجود این، پاره ­ای خصوصیات به‌ویژه برای روایات تفسیری چون ضعف سند، اسباب تردید در صحت برخی از آن­ ها را فراهم آورده ­اند. یکی از این روایات، روایتی از امام رضا(ع) است، مبنی بر اینکه مراد از «مؤذن» در آیه 44 سوره اعراف(فَأَذَّنَ مُؤَذِّنٌ بَیْنَهُمْ أَنْ لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِینَ) امام علی(ع) است. آلوسی که شماری روایت از امام رضا(ع) در تفسیر خود آورده، این روایت تفسیری کلامی را از طریق اهل سنت ناوارد و درنتیجه دور از صحت دانسته است. بررسی و تحلیل گزارش­ های مرتبط نشان می­ دهد، به­ رغم وجود زمینه برای تردید در صحت برخی طرق این حدیث، طرق برتر نقل آن در مصادر شیعه چون طرق قمی و کلینی از وصف صحت برخوردار بوده، می­ تواند شواهدی برای تصحیح نقل آن در مصادر اهل سنت چون طرق حاکم حسکانی باشد. لذا ورود این روایت رضوی از طرق مختلف در مصادر فریقین، در کنار برخورداری آن از انواع شواهد معنایی، چون نقش انحصاری برای انسان در محشر، موقعیت خاص اهل‌بیت(ع) در شریعت، به ­ویژه شخصیت، سابقه و رفتار امام علی(ع) دستمایه­ های کافی برای اثبات اعتبار و صحت کلی حدیث ­است. یافته­ های پژوهش همچنین نشان می ­دهد استبعاد آلوسی بیش از آن که نتیجه تحقیق باشد ریشه در تعصبات مذهبی او دارد.

کلیدواژه‌ها

 قرآن کریم.
ـ آقابزرگ تهرانی، محمد محسن. (1403ق). الذریعة الی تصانیف الشیعة. بیروت: دار الأضواء. الطبعة الثالثة.
ـ آلوسی، محمود. (بی‌تا). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بی‌جا. بی‌نا.
ـ ابن‌بابویه، محمد بن علی. (1417ق). الامالی. قم: مرکز الطباعة و النشر فی مؤسسة البعثة
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1379ق). معانی الأخبار. تحقیق علی اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (بی‌تا). من لایحضره الفقیه. تحقیق علی اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة. الطبعة الثانیة.
ـ ابن سعد، محمد. (بی‌تا). الطبقات الکبری. بیروت: دار صادر.
ـ ابن مردویه، احمد بن موسی. (1424ق). مناقب علی بن ابیطالبg. تحقیق حرزالدین. قم: دارالحدیث. الطبعة الثانیة.
ـ ابن مغازلی، علی بن محمد. (1426ق). مناقب علی بن ابی طالب. انتشارات سبط النبیn. بی‌جا.
ـ ابن منظور، محمد بن مکرم. (1405ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزة.
ـ إربلی، علی بن ابی‌الفتح. (1405ق). کشف الغمة فی معرفة الائمة. الطبعة الثانیة. بیروت: دارالأضواء.
ـ امینی، عبدالحسین. (1397ق). الغدیر فی الکتاب و السنة و الأدب. بیروت: دار الکتاب العربی. الطبعة الرابعة.
ـ  اندلسی، ابوحیان. (1422ق). تفسیر البحر المحیط. تحقیق عادل احمد عبدالموجود و دیگران. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ  بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401ق) الجامع الصحیح. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع.
ـ  بروجردی، سید حسین. (1416ق). تفسیر الصراط المستقیم. قم: مؤسسة انصاریان للطباعة و النشر.
ـ  تفرشی، سید مصطفی. (1418ق). نقد الرجال. تحقیق: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
ـ  ثعلبی نیشابوری، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ حاکم حسکانی، عبیدالله بن احمد. (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تحقیق محمد باقر محمودی. مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی. بی‌جا.
ـ  حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله. (بی‌تا). المستدرک علی الصحیحین. بیروت: دارالمعرفة.
ـ  حلی، حسن بن یوسف. (1417ق). خلاصة الاقوال. مؤسسة نشر الفقاهة. بی‌جا.
ـ  خوارزمی، موفق بن احمد. (1414ق). المناقب. تحقیق مالک محمودی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة. الطبعة الثانیة.
- خویی، ابوالقاسم. (1413ق). معجم رجال الحدیث. بی‌جا. بی‌نا. چاپ پنجم.
- داوری چلقائی، احد. (1399). «بررسی روایات امام رضاg در تفسیر روح المعانی آلوسی». مجله علمی پژوهشی فرهنگ رضوی. س 8. ش 30. صص:125-152.
- دیاری، محمدتقی. (1390). آسیبشناسی روایات تفسیری. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).
-  ذهبی، محمد بن احمد. (1382ق). میزان الإعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دار المعرفة للطباعة و النشر.
ـ ذهبی، محمد بن احمد. (1407ق). تاریخ الإسلام. تحقیق عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی.
ـ  رشیدرضا، سید محمد. (1990م). تفسیر المنار. مصر: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ـ زبیدی، سید محمد مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. تحقیق علی شیری. بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ـ زمخشری، محمود بن عمر. (1385ق). الکشاف. مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی وأولاده بمصر.
ـ  سیوطی، جلال الدین. (بی‌تا). الدر المنثور. بیروت: دار المعرفة للطباعة والنشر.
ـ  سمعانی، عبدالکریم. (1408ق). الانساب. بیروت: دار الجنان للطباعة و النشر و التوزیع.
ـ  صافی گلپایگانی، لطف الله. (1423ق). فقه الحج. مؤسسة السیدة المعصومةh. بی‌تا. بی‌جا.
ـ  صفدی، صلاح الدین. (1420ق). الوافی بالوفیات. احمد ارناؤوط. بیروت: دار احیاء التراث.
ـ  طباطبائی، محمدحسین. (بی‌تا). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
ـ  طبرسی، فضل بن حسن. (1415ق). تفسیر مجمع البیان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات .
ـ  طبری، محمد بن جریر. (بی‌تا). تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
ـ  طنطاوی، سید محمد. (بی‌تا). التفسیر الوسیط للقرآن الکریم. بی‌جا. بی‌نا.
ـ  طوسی، محمد بن حسن. (1415ق). الأبواب. تحقیق محمد جواد قیومی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ . (1404ق). اختیار معرفة الرجال(رجال کشی). تحقیق سید مهدی رجائی. قم: مؤسسة آل البیتb لإحیاء التراث.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ . (1417ق). الفهرست. قم: مؤسسة نشر الفقاهة.
ـ  عیاشی، محمد بن مسعود. (بی‌تا). تفسیر العیاشی. طهران: المکتبة العلمیة الإسلامیة.
ـ  فارسی، عبدالغافر. (1403ق). تاریخ نیسابور(المنتخب من السیاق) . قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ  فخر رازی، محمد بن عمر. (بی‌تا). التفسیر الکبیر. بی‌جا. بی‌نا. الطبعة الثالثة.
ـ  قاضی عیاض، ابن موسی یحصبی. (1409ق). الشفا بتعریف حقوق المصطفى. بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ـ  قرطبی، محمد بن احمد. (1405ق). الجامع لأحکام القرآن. تحقیق احمد عبدالعلیم بردونی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. الطبعة الثانیة.
ـ  قمی، علی بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. تحقیق سید طیب موسوی جزایری. قم: مؤسسة دار الکتاب للطباعة و النشر. الطبعة الثالثة.
ـ  قندوزی، سلیمان بن ابراهیم. (1416ق). ینابیع المودة لذوی القربی. تهران: دار الأسوة للطباعة والنشر.
ـ  کلینی، محمد بن یعقوب. (1363). الکافی. تحقیق علی اکبر غفاری. طهران: دار الکتب الإسلامیة. چاپ پنجم.
ـ  مامقانی، عبدالله. (بی‌تا). تنقیح المقال. بی‌جا. بی‌نا.(چاپ رحلی). 
ـ مجلسى، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسولn. تهران: دارالکتب الاسلامیة.
ـ  ـــــــــــــــــــ. (1420ق). الوجیزة فی الرجال. تهران: بخش انتشارات همایش بزرگداشت علامه مجلسى.
ـ  محب طبری، احمد. (بی‌تا). الریاض النضرة فی مناقب العشرة. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ  مرعشی نجفی، شهاب الدین. (بی‌تا). شرح احقاق الحق. تحقیق سید ابراهیم میانجی. قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
ـ  مفید، محمد بن محمد. (1414ق). الامالی. بیروت: دارالمفید للطباعة و النشر و التوزیع. الطبعة الثانیة.
ـ  مقاتل بن سلیمان. (1424ق). تفسیر مقاتل. تحقیق احمد فرید. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ  مکارم شیرازی و دیگران، ناصر. (1374). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
ـ  منتظری، حسینعلی. (1408ق). بحوث و دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ  نجاشى، احمد بن على. (1416ق). فهرست اسماء مصنفی الشیعة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی. الطبعة الخامسة.
ـ  نسفی، عبدالله بن احمد (بی‌تا). مدارک التنزیل وحقائق التأویل بینا. بی‌جا.
ـ  نیشابوری، مسلم بن حجاج (بی‌تا). صحیح مسلم . بیروت: دارالفکر.
ـ  واحدی نیسابوری، ابوالحسن علی. (1388ق). اسباب نزول الآیات. قاهره: مؤسسة الحلبی و شرکاه للنشر و التوزیع.
ـ  وحید بهبهانی، محمدباقر. (بی‌تا). تعلیقة علی منهج المقال. بی‌نا. بی‌جا.
ـ  هیتمی، احمد بن حجر. (1385ق). الصواعق المحرقة فی الرد على أهل البدع والزندقة. مصر: مکتبة القاهرة. الطبعة الثانیة.