نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی

2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه رازی

چکیده

فیلیپ هامون، نشانه‌شناس فرانسوی، شخصیّت را عنصری نشانه‌ای دانسته و بر این اساس، مبانی نظری نشانه‌شناسی شخصیّت را تبیین کرده‌ است، چنانکه نشانه‌شناسی ادبی شخصیّت، ارتباط میان مؤلف، متن و خواننده را می‌کاود و هدف اصلی آن یافتن مناسبت میان تصویر (دالّ) و تصوّر (مدلول) است. ادب عامه (شفاهی) با جلو‌ه‌های گوناگونش بازتاب فرهنگ و اندیشۀ مردم است و ترانه‌های کودکانه از گونه‌های ادب شفاهی است که گاهی سیمای شخصیت‌های مذهبی را با هدف الگوسازی تربیتی- اخلاقی ترسیم می‌کند. سیمای عملی و سجایای اخلاقی امام رضا (ع) الگویی متعالی برای کودکان است و زهرا داوری با بهره‌گیری از شخصیّت حضرت در ترانه‌های کودکانه «هاچین و واچین» الگوسازی کرده و گامی مهمّ برای پیشرفت تربیتی و اخلاقی کودکان برداشته ‌است. این پژوهش با هدف تبیین سیمای امام رضا (ع) در «هاچین و واچین» زهرا داوری بر اساس نظریه نشانه‌شناسی شخصیّت فیلیپ هامون با رویکردی توصیفی تحلیلی انجام شده و سیمای امام رضا (ع) را از حیث دالّ (نام، جایگاه نحوی و بعد بلاغی) و مدلول (صفات، کنش گفتاری و کنش رفتاری) بررسی و تحلیل کرده‌است، چنانکه دستاورد پژوهش نشان می‌دهد، درک مناسبی از شخصیّت امام رضا (ع) و کارکرد داستانی آن با استفاده از دانش نشانه‌شناسی شخصیّت فراهم شده‌ است؛ یعنی داوری سیمای عملی و سجایای اخلاقی امام رضا (ع) را با استفاده از زبان عامیانه و بیان کودکانه به مخاطب (کودکان) شناسانده ‌است.

کلیدواژه‌ها

ـ ابن بابویه، محمد بن علی. (1378). عیون اخبارالرضا. ج 2. قم: مطبعه الاسلامیه.
ـ احمدی، بابک. (1375). ساختار و تاویل متن. ج 1. چاپ سوم. تهران: مرکز.
ـ اخوت، احمد. (1371). دستور زبان داستان. اصفهان: فردا.
ـ الهامی، فاطمه. (1385). «انعکاس باورهای عامیانه و عقاید خرافی در شعر». پیک نور. دوره 5. ش3. صص: 104- 114.
ـ استون، الین و ساوانا، جرج. (1382). «نشانه‌شناسی شخصیّت». مترجم: داوود زینلو. مجله هنر. ش 55. صص: 48- 63.
ـ اسدی، سعید و فرهنگ، فربد. (1389). «نشانه‌شناسی نام شخصیّت‌های نمایشی در نمایش‌نامه مرگ فروشنده». نشریۀ هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، ش 39. صص: 13-23.
ـ بابلی، کورش. (1388). «نقش امام رضا g در فرهنگ و تمدن تشیع و ایران». مجله پیام. ش 98. صص: 132-151.
ـ برنز، پیتر. (1385). درآمدی بر مردمشناسی گردشگری. ترجمۀ هاجر هوشمند. چاپ دوم. تهران: سازمان میراث فرهنگی و گردشگری
ـ جعفریان، رسول. (1370). دین و سیاست در دورۀ صفوی. قم: انصاریان.
ـ حسینی، سیدعلی. (1386). «فرهنگ و ارزش/ فضیلت و پاداش زیارت امام رضا علیه السلام». مجلۀ فرهنگ جهاد. ش49. صص: 20-43.
ـ حمداوی، جمیل. (2015). الاتجاهات السیمیوطیقیة. بیروت: المنظمه العربیه للترجمه.
ـ داوری، زهرا. (1395). هاچین و واچین. مشهد: بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا g.
ـ ــــــــــــ. (1395). خبرگزاری فرهنگ رضوی. مصاحبه (29/8/1395).
ـ دینه سن، آنه ماری. (1380). درآمدی بر نشانهشناسی. ترجمه مظفر قهرمان. آبادان: پرسش.
ـ دهخدا، علی‌اکبر. (1377). لغتنامه. ج16. زیر نظر محمد معین و سیدجعفر شهیدی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1387). ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن. ترجمه و تحقیق همراه با تفسیر لغوی و ادبی قرآن از غلامرضا خسروی حسینی. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء آثار الجعفریه.
ـ زرقانی، سیدمهدی؛ اخلاقی، الهام. (1391). «تحلیل ژانر شطح بر اساس نظریۀ کنش گفتار». فصلنامه ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا. س سوم. ش6. صص: 62-80.
ـ سیدرضایی، طاهره؛ حسنی، طاهره. (1390). «تجلی خدا در شعر کودک و نوجوان». کتاب ماه کودک و نوجوان. س پانزدهم. ش171. صص: 79- 88.
ـ شرف‌شاهی، کامران. (1394). «نقش و جایگاه شعر کودک و نوجوان رضوی». روزنامه اطلاعات. 28/5/94.
ـ طاهری‌نیا، علی‌باقر؛ حیدری، زهره. (1393). «ساختار نشانه‌ای شخصیّت حضرت مریم h در قرآن کریم». فصلنامه لسان مبین (پژوهش ادب عربی). س پنجم. ش 15. صص: 45- 64.
ـ عامری، محمدعلی و دیگران. (1395). «نشانه‌شناسی ادبی شخصیّت فرعون در قرآن کریم». فصلنامه پژوهشهای ادبی- قرآنی. س چهارم. ش 2. صص: 144- 165.
ـ عطائی، محمدرضا. (1392). امام رضا g در آثار دانشمندان اهل سنت. چاپ سوم. مشهد: به نشر
ـ عیاشی، منذر. (1429ق). العلاماتیۀ و علم النص. دمشق: دارالمحبۀ.
ـ فضل‌الله، محمدرضا. (1379). «درآمدی بر تربیت دینی با توجه به پیشرفت ادراکات دینی در کودکان و نوجوانان». در تربیت اسلامی ویژه تربیت دینی. به کوشش محمدعلی حاجی ده‌آبادی و علیرضا صادق‌زاده قمصری. تهیه و تنظیم مرکز مطالعات تربیت اسلامی وابسته به معاونت پرورشی وزارت آموزش و پرورش. تهران: تربیت: 123- 142.
ـ محمدی رفیع، شایا. (1384). «شخصیّت‌پردازی در شعر کودک». کتاب ماه کودک و نوجوان. ش 99. صص: 55- 62.
ـ نراقی، ملااحمد. (1371). معراجالسعاده. ج 1. تهران: هجرت.
ـ هامون، فیلیپ. (1990). سمیولوجیة الشخصیات الروائة. ترجمۀ سعید بنگراد. (د، ط). المغرب: دارالکلام.
ـ هیئت، محمدامین. (1390). اخلاق اسلامی. ج 1. تهران: دارالانصار.