نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای تاریخ ایران دورۀ اسلامی دانشگاه شیراز

2 دانشیار گروه تاریخ اسلام دانشگاه شیراز

چکیده

پایه­گذاری حکومت صفوی توسط شاه اسماعیل در سال 907 قمری حساسیت همسایگان سنی مذهب را برانگیخت. در این‌ بین ازبکان با داعیه­های مذهبی و توسعه طلبی‌های ارضی حملات مختلفی را به شهرهای مختلف خراسان از جمله مشهد تدارک دیدند که در این تهاجمات بارگاه رضوی نقش مهمی ایفا کرد. پژوهش پیش­رو به روش توصیفی تحلیلی مبتنی بر متون کتابخانه­ای درصدد پاسخ به این سؤال است که بارگاه رضوی در این منازعات چه جایگاهی داشته است؟ یافته­ها حاکی از این واقعیت است که بارگاه رضوی نه‌ تنها از روند این منازعات تأثیراتی پذیرفته بلکه بر جریان آن­ها نیز اثر گذاشته است؛ بدین ترتیب که تهاجمات ازبکان به مشهد موجب دستبردهای گوناگون آن­ها به بارگاه رضوی شد؛ اما همین تهاجمات زمینه­ای برای توجه بیشتر شاهان صفوی به مسئله زیارت مشهد و بازسازی حرم مطهر را فراهم کرد. همچنین صفویان توانستند از ظرفیت­های متعدد بارگاه رضوی به‌ منظور مقابله با ازبکان استفاده کنند.

کلیدواژه‌ها

ـ  افوشته‌ای نطنزی، محمد بن هدایت‌الله. (1383). نقاوهالآثار. به اهتمام احسان اشراقی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ احمدی، نزهت. (1388). رؤیا و سیاست در عصر صفوی. تهران: نشر تاریخ ایران.
ـ‌ اشرفی(خوانساری)(مترجم). فرهنگ اوزان و مقادیر علمی و عملی بینالمللی. (بی‌تا). کرج: سازمان ملی استاندارد ایران.
ـ ایزدی، حسین. (1391). «شاهان صفوی و زیارت». فصلنامه شیعهپژوهی. سال دهم. ش 39. صص: 131 - 151.
 ـ امیرخانی، غلامرضا. (1390). «مکتوبات سیاسی و داعیه‌های مذهبی (بررسی نقش مذهب در روابط ایران و ماوراءالنهر در قرن 10 و 11 قمری)». فصلنامه گنجینه اسناد. س 21. ش 82. دفتر دوم(تابستان 1390). صص: 44 -60.
ـ بارتولد، و. واسیلی. (1358). تذکرۀ جغرافیایی تاریخ ایران. ترجمۀ حمزه سردادور. چاپ  دوم. مشهد: توس.
ـ ترکمان، اسکندربیگ. (1382). عالمآرای عباسی. تصحیح ایرج افشار. چاپ سوم. ج 2 و 3. تهران: امیرکبیر.
ـ تاورنیه، ژان باتیست. (بی‌تا). سفرنامه. ترجمۀ ابوتراب نوری. با تجدید نظر کلی و تصحیح حمید شیرانی. چاپ دوم . تهران: کتابخانه سنائی و کتاب‌فروشی تأیید اصفهان.
ـ جنابدی، میرزابیگ. (1378). روضهالصفویه. به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد. تهران،: بنیاد موقوفات محمود افشار.
ـ جعفریان، رسول. (1373). میراث اسلامی ایران. ج 3. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
ـ حاجیان‌پور، حمید. (1376). «ایران و جهان در بامداد صفویان». کیهان اندیشه. ش 76. صص: 4 – 19.
ـ حسینی استرآبادی، سید حسین بن مرتضی. (1364). تاریخ سلطانی (از شیخ صفی تا شاه صفی). به کوشش احسان اشراقی. تهران: علمی.
ـ خنجی، فضل‌الله بن روزبهان. (1355). مهماننامه بخارا (تاریخ پادشاهی محمد شیبانی). به اهتمام منوچهر ستوده. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ خواندامیر، امیرمحمود. (1370). ایران در روزگار شاه اسماعیل و شاهطهماسب. به کوشش غلامرضا طباطبایی. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
ـ خواندمیر، غیاث‌الدین بن همام‌الدین. (1380). حبیبالسیر فی اخبار افراد البشر. تصحیح محمد دبیرسیاقی. تهران: خیام.
ـ روملو، حسن‌بیگ. (1357). احسنالتواریخ. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: بابک.
ـ رازنهان، محمدحسن؛ مشفق‌فر، ابراهیم. (1394). «ارزیابی نقش مؤلفه‌های دینی در توان نظامی حکومت صفوی». مطالعات تاریخ اسلام. س7. ش37. صص: 107 – 137.
ـ رحمانیان، داریوش؛ شهسواری، ثریا. (1391). «جایگاه عتبات عالیات در مناسبات ایران و عثمانی عصر قاجار مطالعه موردی: «زوار و حمل جنائز». مطالعات تاریخ فرهنگی. (پژوهشنامه انجمن ایرانی تاریخ). س4. ش13. صص: 1-20.
ـ زارعی، علی؛ هاشمی‌زوج‌آباد، حسن؛ مسعودی، ذبیح‌الله. (1395). «نقش و جایگاه حرم مطهر رضوی در شکل‌گیری و تکامل حیات شهری مشهدالرضا». فصلنامه خراسان بزرگ. س7. ش 23. صص: 105 – 115.
ـ سرافرازی، عباس؛ لعل‌شاطری، مصطفی. (1393). «سیاست مذهبی شاه اسماعیل اول صفوی و تأثیر آن بر مناسبات فکری ایران و عثمانی». پژوهشنامه تاریخ. س9. ش 36. صص: 76 – 91.
ـ سیدی، مهدی. (1378). تاریخ شهر مشهد (از آغاز تا مشروطه). تهران: جامی.
ـ شاطری، میترا. (1395). «تأملی بر کارکردشناسی درفش‌های دوره صفوی». پژوهشهای باستانشناسی ایران. ش 11. دوره 6. صص: 163 – 176.
ـ شاملو، ولی‌قلی خان بن داوودقلی. (1371). قصصالخاقانی. تصحیح سید حسن سادات ناصری. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ شفق‌فر، ابراهیم. (1383). «حفظ سرزمین و تأثیر برخی مؤلفه‌های مذهبی در دوره صفویه». فصلنامه مطالعات راهبردی بسیج. ش 25. صص: 45 – 72.
ـ صفت‌گل، منصور. (1388). فرازوفرود صفویان. تهران: کانون اندیشه جوان.
ـ ـــــــــــــــــ . (1381). ساختار نهاد و اندیشه دینی در ایران عصر صفوی (تاریخ تحولات اندیشه دینی ایران در سدههای دهم تا دوازدهم هجری قمری). تهران: مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
ـ عالمآرای شاه اسماعیل. (1348). با مقدمه و تصحیح و تعلیق اصغر منتظرصاحب. تهران: علمی و فرهنگی.
ـ عالمآرای شاه طهماسب(زندگی داستانی دومین پادشاه صفوی). (1370). به کوشش ایرج افشار. تهران: دنیای کتاب.
ـ عالمآرای صفوی. (1350). به کوشش یدالله شکری. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ فرهانی منفرد، مهدی؛ خلیلی، نسیم. (1389). «اندیشه موعودگرایی در دوره صفویه». فصلنامه تاریخ اسلام و ایران. دوره جدید. س 20.ش8. پیاپی 89 . صص: 88 – 113.
ـ قائدان، اصغر؛ امامی، محمدتقی؛ دوغان، اسرا. (1392). «جایگاه حج در مناسبات ایران و عثمانی در عصر قاجار». مطالعات تاریخ اسلام. س 5. ش17. صص: 142-117.
ـ کمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامه. ترجمه کیکاووس جهانداری. تهران: خوارزمی.
ـ متولی، عبدالله؛ اصلانی، ابراهیم؛ فضلی، فاطمه. (1393). «پیامدهای تهاجمات ازبکان بر منطقه خراسان در دوره صفوی». دو فصلنامه پژوهشنامه تاریخهای محلی ایران. س 2. ش 2.(پیاپی4). بهار و تابستان 1393. صص: 144-161.
ـ متی، رودلف. پ. (1387). اقتصاد و سیاست خارجی عصر صفوی. ترجمه حسن زندیه. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ مستوفی، محمدمحسن. (1375). زبدهالتواریخ. به کوشش بهروز گودرزی. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
ـ معصوم، میرزامحمد. (1351). تاریخ سلاطین صفویه. به سعی و اهتمام امیرحسین عابدی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ منجم، ملاجلال‌الدین. (1366). تاریخ عباسی یا روزنامه ملاجلال. به کوشش سیف‌الله وحیدنیا. تهران: وحید.
ـ نوایی، عبدالحسین. (1368). ایران و جهان. ج 2. تهران: هما.