نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شاهد

چکیده

با گسترش نظام‌مند احادیث مجعول و محرَّف در عصر امام رضا(ع)، در موارد فراوان راویان اصالت احادیث را از آن حضرت جویا می‌شدند. در صورت وقوع جعل و تحریف در روایت، امام به صورت روشمند و با بهره‌گیری از معیارها و ملاک‌های متقن، محرَّف و مجعول بودن آن را بیان کرده‌اند. به طور کلی امام دو معیار درونی و بیرونی را در نقد این روایات به کار بسته‌اند. ایشان نقد درونی را که با دقت در مضمون حدیث صورت می‌پذیرد، با دو دسته از معیارها: 1. معیارهای درون دینی 2. معیارهای برون دینی انجام داده‌اند؛ معیارهای درون دینی را قرآن، روایات و مسلمات دینی و مذهبی و معیارهای برون دینی را عقل و حس و تجربه می‌توان دانست. نقد بیرونی که ارزیابی احادیث با استفاده از مراجعی مثل سند، منبع و مأخذ حدیث است، در سیره امام رضا(ع) با نقد راویان تحقق یافته است، ایشان با اشاره به منشأ جعل و تحریف که همان وجود راویان کذاب باشد، احادیث را نقد کرده‌اند. امام گاه به صورت ترکیبی از چند معیار برای نقد روایات بهره گرفته‌اند که در بین معیارهای به کار گرفته از دو معیار روایات و عقل بیش از دیگر معیارها استفاده کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

- قرآن کریم. (ترجمۀ محمد مهدى فولادوند)
- ابنا بسطام‏، عبد الله و حسین‏. (1411ق). طبّ الأئمةb. قم: دار الشریف الرضی.‏
-  ابن‌بابویه‏، محمد بن علی . (1378ق). عیون أخبار الرضاg. ‏تهران‏: نشر جهان.‏
- ــــــــــــــــــــــــــ. (1385ق). علل الشرائع. النجف: منشورات المکتبة الحیدریة.
- ــــــــــــــــــــــــــ. (1395ق). کمال الدین و تمام النعمة. تهران: اسلامیه‏.
- ــــــــــــــــــــــــــ. (1398ق). التوحید. محقق: هاشم‏ حسینى. قم: جامعه مدرسین.
- ابن حجر عسقلانی، شهاب‌الدین أحمد بن علی.(1390ق). لسان المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على.  (1404ق). تحف العقول. قم: جامعه مدرسین.
- ابن منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
- احمد، فتح الله. (1415ق). معجم الفاظ الفقه الجعفری. الدمام:مطابع المدوخل.
- اشعرى قمى،‏ سعد بن عبد الله. (1360). المقالات و الفرق‏. تهران: مرکز انتشارات علمى و فرهنگى.
- ایزدی، مهدی. (1390). «ملاک های نقد متن حدیث بر اساس منابع روایی فریقین». مجله مطالعات قرآن و حدیث. دوره 4. ش8. صص: 5-26.   
- برقی، احمد بن محمد بن خالد. (1371ق). المحاسن. قم‏: دار الکتب الإسلامیه.‏
- بغدادى‏، عبد القاهر. (1408ق). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم‏. بیروت: دار الجیل.
- تهانوى‏، محمد على. (1996م). موسوعة کشاف اصطلاحات الفنون و العلوم‏. بیروت‏: مکتبة لبنان ناشرون‏‏.
- پاکتچی، احمد. (1392). فقه الحدیث (با تکیه بر مسائل لفظ). تهران: دانشگاه امام صادق g.
- پهلوان، منصور ؛ آذرخشی، مصطفی. (1390). «تحقیق در متن و اسناد حدیث «انّ الله خلق آدم علی صورته» و نقد دیدگاه ابن عربی». مجله پژوهشهای قرآن و حدیث. دوره 43. ش2. صص: 11-34.
- جعفریان، رسول. (1386). حیات فکری و سیاسی امامان شیعهb. قم: انصاریان.
- جوادی آملی، عبد الله. (1387). دینشناسی. قم: اسراء.
- ـــــــــــــــــــــ. (1386). رحیق مختوم. تحقیق: حمید پارسانیا. قم: اسراء.
- ـــــــــــــــــــــ. (1389)«الف». قرآن حکیم از منظر امام‏رضاg. قم: اسراء.
- ـــــــــــــــــــــ. (1389)«ب». منزلت عقل در هندسه معرفت دینی. قم: اسراء.
- ذهبی، شمس الدین. (1382ق). میزان الاعتدال. تحقیق: علی محمد البجاوی. بیروت: دار المعرفة.
- سیدرضى، محمد بن حسین. (1380). نهج البلاغه. ترجمه و شرح: سیدعلى نقى فیض الاسلام. تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام‏.
- شاکر، محمدکاظم ؛ موسوی حرمی، فاطمه سادات. (1390). «خداگونه بودن انسان؛ روایتی اسرائیلی یا آموزه مشترک ادیان ابراهیمی؟». مجله حدیث پژوهی. دوره 3. ش6. صص: 159-184.
- شاکر سلماسی، مجید. (1393). «بررسی سندی و دلالی روایت «إن الله خلق آدم علی صورته». فصلنامه تخصّصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه. سال دوازدهم. ش 45. صص: 52-58.
- شهرستانى، محمد بن عبد الکریم. (1364). الملل و النحل. ‏قم‏: الشریف الرضی.‏
- طبرانی، سلیمان بن احمد. (1404ق). المعجم الکبیر. موصل: مکتبة العلوم والحکم.
- طوسی، محمد بن حسن. (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- ــــــــــــــــــــــــ.  (1407ق). تهذیب الأحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- ــــــــــــــــــــــــ. (1411ق). ‏کتاب الغیبة للحجة. قم: دار المعارف الإسلامیة.
- فراهیدى، خلیل بن أحمد. (1409ق). کتاب العین‏. قم: نشر هجرت‏.
- فیض کاشانى، محمد محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین علىg.
- کلینی، محمد بن یعقوب. 01407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- کشى، محمد بن عمر. (1409ق). رجال الکشی. مشهد: مؤسسة نشر دانشگاه مشهد.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
- محمد حسین، جاسم. (1385). تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهمf. مترجم: سید محمدتقى آیت‏اللهى‏. تهران: امیر کبیر.‏‏
- مرتضى عاملى‏، جعفر. (1416ق). الحیاة السیاسیة للإمام الرضاg. قم: جامعه مدرسین. ‏
مسعودی، عبدالهادی. (1388). وضع و نقد حدیث. تهران: انتشارات سمت.
- مفید، محمد بن نعمان. (1414ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. بیروت: دارالمفید.
- نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی. (1407ق). الرجال. قم: انتشارات جامعه مدرسین‏.
- نصیری، علی. (1387). «نقد و بررسی روایات هاروت و ماروت». مجله علوم حدیث. دوره 13. ش49 و50. صص:217-242.