نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد مقدس

2 دانش‎آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

آیات تطهیر، ولایت، اولی‎الأمر، تبلیغ و آیات مشهور دیگر از دیرباز بخشی از مشهورترین استنادهای کلامی امامیه بوده است. آیات قصص کمتر مورد توجه مفسران و متکلمان امامی قرار گرفته است، در حالی که ائمه اطهار (علیهم‎السلام) در تبیین و دفاع از آموزه امامت عنایت بسیاری به قصص قرآن داشته‎اند. در این نوشتار تلاش شده با تکیه بر روایات امام‎رضا (علیه‎السلام) در مصادر روایی متقدم، به‎منظور بازسازی الگوی استنباط و استناد کلامی و دستیابی به شیوه‎های پاسخگویی به شبهات کلامی در حوزه امامت، استنادهای تفسیری ـ کلامی امام به آیات قصص در حوزه امامت بررسی و تبیین شود. استناد امام‎رضا (علیه‎السلام) به این‎گونه از آیات را می‌توان یک رویکرد مهم در تفسیر کلامی دانست در حالی‎که در فضای علمی اهل سنت، گفتمان اسرائیلیات در تفسیر قصص قرآن حاکمیت دارد. بررسی‎ها نشان مى‏دهد عصمت امام، جریان امامت در ذریه ابراهیم (علیه‎السلام) علم لدنّی امام، دیدن و نشناختن امام، پذیرش ولایتعهدی و تفاوت معنی آل و امت، مهم‎ترین مباحث کلامی حضرت در استناد به قصص قرآن است. سویه تأویلی حضرت رضا (علیه‎السلام) به آیات قصص، یکی دیگر از مباحثی است که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن‏کریم.
ـ ابن‌بابویه، ابوجعفر محمدبن‎‌علی. (1362). الأمالی. تهران: کتابخانه‏‏‏ا‏سلامیه.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ . (1364). ثواب الأعمال و عقاب الأعمال. قم: دارالرضى.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ . (1403ق). الخصال. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه .
ـ ـــــــــــــــــــــــــ . (بی تا). عللالشرائع. قم: داورى.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ .(1378ق). عیون أخبار الرضا(ع). تهران: نشر جهان.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ .(1395ق). کمال‏الدین و تمام النعمه. تهران‏: اسلامیه.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ . (1361). معانیالأخبار. قم‏: جامعه مدرسین.
ـ ابن‌‏شعبه حرانى، حسن‎بن‎على. (1404ق). تحفالعقول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ـ ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‎‌علی. (1410ق). متشابه‏‏‏ا‏لقرآن و مختلفه. قم: بیدار.
ـ ـــــــــــــــــــــــــ . (1379ق). ‏مناقب آل أبی طالب(ع). قم: علامه.
ـ ابوالصلاح حلبى،‏ تقى‎الدین‎بن نجم‎الدین. (1404ق). تقریبالمعارف. قم: الهادی.
ـ بابایى، على‏اکبر. (1381). مکاتب تفسیرى. قم: ‏سمت.
ـ بحرانی، سیدهاشم حسینی. (1416ق). ‏البرهان فی تفسیرالقرآن. تهران: بنیاد بعثت.
ـ ـــــــــــــــــــــ . (1413ق). مدینةالمعاجز. قم: مؤسسة‎المعارف الإسلامیه.
ـ بحرانى، على. (1405ق). منار الهدی فی النص علی إمامة الأئمة الإثنی عشر(ع).‏ تحقیق: عبدالزهرا خطیب. بیروت: دارالمنتظر.
ـ حرّعاملى، محمدبن‎حسن. (1409ق). تفصیل وسائل‏الشیعة إلی تحصیل مسائل‏الشریعه. قم: مؤسسه آل‏البیت (ع).
ـ حلى، حسن بن یوسف. (1409). الألفین. قم: انتشارات دار الهجرة.
- حویزی، عبدعلی‎بن‎‌جمعه. (1415ق). تفسیر نور الثقلین. به کوشش: سیدهاشم رسولی محلاتی. قم: انتشارات اسماعیلیان‏. ‏
- خویی، سید ابوالقاسم. (بی تا) البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
- سند بحرانی، محمد. (1431ق). الإمام المهدى(علیه السلام) و الظواهر القرآنیة. نجف اشرف: بقیة العترة.
ـ سیدمرتضی، علی‎بن‎حسین (علم‎الهدی). (1410ق). الشافی فی الإمامه. به‎کوشش: سید عبدالزهرا حسینى. تهران:‏ مؤسسة الصادق (ع)‏.
ـ طباطبایی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان ‏فی تفسیر القرآن. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
ـ طبرسی، ابومنصور احمدبن‎‌علی. (1403ق). الإحتجاج. مشهد: مرتضی.
ـ طبرسى، فضل‎بن‎‏‏‏‏‏‏حسن. (بی‎تا). إعلام الورى بأعلام الهدی. تهران: دارالکتب‎الإسلامیه.
ـ ــــــــــــــــــــــــ . (1372). مجمعالبیان لعلوم القرآن. تهران: ناصرخسرو.
ـ طبرى، ابوجعفرمحمدبن جریربن ‎‏‏‏‏‏‏رستم آملی. (بی‎تا). دلائل‏الامامه. قم: دارالذخائر.
ـ طبری، ابوجعفر محمدبن‎جریر طبری. (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ الطبری‏). تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دارالتراث.
ـ طبرى، محمدبن‎علی طبری. (1383ق). بشارة المصطفى لشیعة المرتضى‏(ع). نجف: کتابخانه حیدریه.
ـ ــــــــــــــــــــــ . (1376). تحفةالأبرار فی مناقبالأئمة الأطهار(ع). تحقیق: سیدمهدى جهرمى. تهران: میراث مکتوب.
ـ طوسی‌، محمدبن حسن. (بی‎تا). التبیان فی تفسیر القرآن. به کوشش‏: احمد قصیرعاملی.‏ بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
ـ ــــــــــــــــــــــ . (1382). تلخیص الشافی.‏ به‎کوشش: حسین بحرالعلوم. قم‏: محبین.
ـ عسکرى، سیدمرتضى. (1382). نقش ائمه (ع) در احیاى دین.‏ تهران: مرکز فرهنگى انتشارات منیر.
ـ عیاشی، محمدبن‌مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی. به‎کوشش: سیدهاشم رسولی محلاتی.‏ تهران: چاپخانه علمیه.
ـ فخرالدین‌رازی، محمدبن‎عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ـ قرطبى، محمدبن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن.‏ تهران‏: ناصرخسرو.
ـ قطب‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏الدین راوندى، سعیدبن ‏‏‏‏‏‏هبة‎الله. (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسه ‏ا‏مام‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏ مهدى(ع).
ـ ــــــــــــــــــــــ . (1405ق). فقه القرآن فی شرح آیات الأحکام. قم: انتشارات کتابخانه آیت‎الله مرعشی.
ـ کلینی، محمدبن‎یعقوب. (1365). الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـ مجلسی‌، محمدباقر. (1404ق). بحارالأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
ـ معرفت، محمد‏ها‌‏دی. (1427ق). التأویل فی مختلفالمذاهب و الآراء. قم: المجمع العالمی للتقریب.
ـ مفید، محمدبن‎محمدبن‎نعمان. (1413ق). الفصول العشرة. قم‏: کنگره شیخ مفید.
ـ مؤدب، سیدرضا؛ موسوی‎مقدم، سیدمحمد. (1388). «اهم مبانی تفسیر قرآن از منظر مفسران شیعه». شیعهشناسی. ش28.صص: 148-117.
ـ نعمانى، ابوعبدالله محمدبن ابراهیم. (1397ق). کتابالغیبه. تهران: مکتبة‎الصدوق.