نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه مازندران

2 استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

مناظره به‌عنوان سنّتی با جایگاه ویژه­ در فرهنگ اسلام، نیازمند اصول و مبادی خاصی بوده که لازمة موفقیت در آن، فراگیری و رعایت این اصول و موازین است. در یک نگاه، این اصول به دو دستة علمی و اخلاقی تقسیم می‌شوند: اصول علمی، مهارت­ها و علومی است که مناظره­کننده باید پیش از ورود به عرصة مناظره، به آنها مجهز باشد. امّا صِرف مجهز بودن به علوم لازم و رعایت نکات فنی در ارتباط با هر گفتگو کافی نیست، بلکه رعایت اصول اخلاقی نیز برای اثرگذاری در طرف مقابل و احیاناً شنوندگان لازم است.
در این راستا و با هدف ارائه الگویی کاربردی، سه اصل علمی استفاده از جدال احسن، بهره­گیری از استدلال عقلی و پرهیز از مغالطه و سه اصل اخلاقی رعایت ادب، پرهیز از نقد شخصیت افراد و پرهیز از ستیزه­جویی و تعصب، به‌عنوان مهم‌ترین اصولی که امام هشتم(ع) ملتزم به رعایت آنها بودند، تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن. (1415ق). مترجم محمدمهدی فولادوند، تهران: دار القرآن الکریم (دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی).
نهج‌البلاغه، (1390). مترجم علی شیروانی، ششم، قم: نسیم حیات.
ابن‌سینا، ابوعلی، حسین‌بن عبدالله، (1353). رسالة منطق. مصحح محمد معین و محمد مشکوه، چاپ دوم، تهران: دهخدا.
ابن‌منظور، محمد‌بن مکرم، (1414‌ق). لسان العرب. چاپ سوم، بیروت: دار صادر.
اندلسى ابو‌حیان، محمد‌بن یوسف، (1420‌ق). البحر المحیط فی التفسیر. محقق محمد‌جمیل صدقی، بیروت: دارالفکر.
پژوهشکدة تحقیقات اسلامى‏، (1386). فرهنگ شیعه. چاپ دوم، قم‏: زمزم هدایت.
تمیمى‌آمدى، عبد‌الواحد‌بن محمد، (1410‌ق). غرر الحکم و درر الکلم‏. محقق و مصحح سید‌مهدى‏ رجایى، چاپ دوم، قم‏: دار الکتاب الإسلامی.
جرجانی، ابوالحسن علی‌بن محمد، (1413‌ق). التعریفات. بی­جا‏: دارالشؤون الثقافیه العامه.
جوادی‌آملی، عبدالله، (1378). تسنیم. چاپ اول، قم: اسراء.
جوینی‌شافعی، عبدالملک‌بن عبدالله‌بن یوسف، (1420ق). الکافیه فی الجدل. چاپ اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
حبنکه‌المیدانی، عبدالرحمن حسن، (1419ق). ضوابط المعرفه و اصول الاستدلال و المناظره. چاپ پنجم، دمشق: دارالقلم.
حسن، عبدالله، (1415ق). المناظرات فی الإمامة. چاپ اول، بی­جا: أنوار الهدى.
حسن، عبدالله، (1421ق). مناظرات فی العقائد والأحکام. چاپ دوم، بی­جا: دلیل.
حسینی‌همدانی، محمدحسین، (1404ق). انوار درخشان. محقق محمد‌باقر بهبودى، چاپ اول، تهران: لطفى.
حلی، حسن‌بن یوسف، (1371). الجوهر النضید. مصحح محسن بیدارفر، چاپ پنجم، قم: بیدار.
خزائلی، محمد‌علی، (1382). جدل و استدلال در قرآن‌کریم. چاپ اول، قم: گنج عرفان.
خندان، علی‌اصغر، (1391). مغالطات. چاپ هشتم، قم: بوستان کتاب.
خوانساری، محمد، (1386). منطق صوری. چاپ 33، تهران: آگاه.
راغب‌اصفهانى، حسین‌بن محمد، (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. محقق صفوان عدنان‌داودى، چاپ اول، دمشق و بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.
زمخشری، محمود، (1407ق). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل. چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.
سبحانی، جعفر، (1409ق/1989م). الهیات. چاپ اول، بیروت: الدار الإسلامیة للطباعة والنشر والتوزیع.
شریعتی‌سبزواری، محمدباقر، (1389). مناظره و تبلیغ (فن مناظره، مجادله، مغالطه و خطابه). چاپ اول، قم: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود(عج).
شهرزوری، شمس‌الدین محمد، (1372). شرح حکمة الاشراق. مصحح حسین ضیایی‌تربتی، چاپ اول، بی­جا: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
صادقیان، محمد، (بهار 1388). «نگاهی بر شیوة مناظره امام رضا(ع) با بزرگان ادیان». مشکوه، شمارة 102: 76ـ60.
صالح‌بن عبدالله‌بن حمید، (بی­تا). المناظرات و آداب الحوار. (نرم­افزار مکتبة الشامله)، بی­جا: بی­نا.
 
صدوق، محمد‌بن علی‌بن حسین، (1378‌ق). عیون اخبار الرضا(ع). چاپ اول‏، تهران: جهان‏.
طباطبایی، محمد‌حسین، (1417‌ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم، قم: اسلامى جامعة‏ مدرسین حوزة علمیه.
طباطبایی، محمد‌حسین، (1418ق). بدایة الحکمه. محقق عباسعلی زارعی‌سبزواری، قم: الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
طبرسی، احمد‌بن علی، (1403ق). الاحتجاج على أهل اللجاج. چاپ اول، مشهد: مرتضى.
طبرسى، فضل‌بن حسن، (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. چاپ سوم، تهران: ناصر‌خسرو.
طبری، ابوجعفر محمد‌بن جریر، (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.
طریحی، فخرالدین، (1375). مجمع‌البحرین. محقق سید‌احمد حسینی، چاپ سوم، تهران: مرتضوی.
طوسی، نصیر­الدین، (1408ق). تجرید المنطق. چاپ اول، بیروت: الاعلمی للمطبوعات.
طوسی، نصیر­الدین، (2535 شاهنشاهی). اساس­الاقتباس. مصحح مدرس رضوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عبدالباری، فرج­الله، (2004م). مناهج البحث و آداب الحوار و المناظره. چاپ اول، قاهره: دارالافاق العربیه.
عبدالوهاب، (1390ق). شرح کلمات أمیر المؤمنین علی‌بن أبی‌طالب(ع). مصصح و تعلیق میرجلال‌الدین حسینی‌ارموی، قم: جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیه.
عجم، رفیق، (2004م‏). موسوعه مصطلحات ابن خلدون و الشریف علی محمد الجرجانی. چاپ اول، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون‏.
عصیری، سید‌مجتبی، (1389). آداب مناظره با وهابیت. چاپ اول، قم: رشید.
غروی، حمیده و محسن غروی، (1387). فن مناظره. چاپ اول، قم: دارالعلم.
غزالی، ابو‌حامد، (بی­تا). احیاء علوم الدین. بی­جا: دارالکتاب العربی.
فارابى، ابونصر، (1408ق). المنطقیات. محقق محمد‌تقى دانش‌پژوه، چاپ اول، قم: مکتبة آیة‌اللّه المرعشى.
فخلعى‏، محمدتقی، (1383). مجموعه گفتمان‌هاى مذاهب اسلامى. چاپ اول،‏ تهران: مشعر.
 
فراهیدی، خلیل، (1409ق). کتاب العین. محقق مهدی المخزومی، چاپ دوم، بی­جا: دار الهجرة.
فضل الله، محمدحسین، (1399ق). الحوار فی القرآن قواعده، اسالیبه، معطیاته. چاپ اول، بی­جا: الدارالاسلامیه.
قبادیانی، ناصرخسرو، (1384). زاد المسافر. محقق سید اسماعیل عمادى‌حائرى، چاپ اول، تهران: میراث مکتوب.
کامل، عمر‌بن عبدالله، (بی­تا). آداب الحوار و قواعد الاختلاف. بی­جا: وزارة الأوقاف السعودیة.
کلینی، محمد‌بن یعقوب، (1363). الکافی. تعلیق و مصحح علی‌اکبر غفاری، چاپ پنجم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
گوهرین، صادق، (1367). شرح اصطلاحات تصوف. چاپ اول، بی­جا: زوار.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مظفر، محمد‌رضا، (1373). المنطق. چاپ ششم، قم: اسماعیلیان.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1386). آیات ولایت در قرآن. چاپ سوم، قم: نسل جوان.
ملاصدرا، محمد‌بن ابراهیم، (1362). اللمعات المشرقیه. مترجم عبدالمحسن مشکوة‌الدینی، با عنوان منطق نوین، تهران: نصر.
ملاصدرا، محمد‌بن ابراهیم، (1383). شرح اصول الکافی. چاپ اول، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى.