نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

3 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی

چکیده

جهان اسلام از دیرباز دارای مذاهب فکری و اعتقادی با گرایش‌های خاص ازجمله شیعه، معتزله و اشاعره بود. این مذاهب در برخی از مسائل و اعتقادها همچون «امامت و رهبری» دارای اختلاف‌های ریشه‌دار و عمیقی بودند. افرادی با توجه به مبانی فکری و عقیدتی خویش، امامت و به تبع آن، عصمت و اعلم بودن را در غیر پیامبر(ص) نمی‌پذیرند و با توجه به شبهه‌هایی همچون نبودن نصی بر امامت ائمه‌(ع)، خطاکار بودن همة افراد جامعه به غیر از  پیامبر‌(ص)، سعی بر انکار این امر می‌کنند. ولی عالمان امامیه با توجه به مبانی فکری، عقیدتی و نصوص وارده از ناحیة ائمه‌(ع)، امامت را مختص امامان معصوم‌(ع) بعد از پیامبر‌(ص) می‌دانند. یکی از این نصوص وارده، حدیثی جامع از امام رضا‌(ع) در رابطه با «صفات امام معصوم» است. در این نوشتار سعی بر آن است که به دو صفت ضروری امام معصوم «عصمت و علم» پرداخته و از نظر عالمان امامیه بررسی و تبیین شود.
نتیجه اینکه 1. این حدیث دارای سندی حسن است و در کتاب‌های زیادی نقل شده است. در بررسی محتوایی نیز به ویژگی‌هایی برای امام پرداخته است که یا با آیات قرآنی همخوانی دارند یا از امور عقلی هستند که انکارناپذیرند. امام‌(ع)، امامت را کمال دین معرفی کرده‌اند، چراکه امام، معدن علم خداست و به جهت اینکه وارث علم و فهم پیامبر(ص) بوده و عالم‌تر از همه است، می‌تواند جامعة دینی را به کمال برساند 2. از جهتی دیگر، امامان، منزه و مصون از خطا و گمراهی‌اند و توفیق و تأیید الهی، آنها را در رسیدن به اهدافشان استوار ساخته است. آنها بندگان مطهر و مخلص خدا هستند که همة اینها بیانگر مقام عصمت برای آنهاست و این مقام، موهبتی الهی بوده که به امامان عطا شده است و کسی‌که علم و طهارت حداکثری در جامعة اسلامی را داشته باشد که دوست و دشمن به آن معترفند، صلاحیت رهبری جامعه را دارد. 

کلیدواژه‌ها

القرآن الکریم. (1415ق). مترجم محمد مهدی فولادوند، تهران: دارالقرآن الکریم.
آلوسی، محمود‌بن عبدالله، (1414 ق). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ابی‌الحدید، عبد‌الحمید هبه‌الله،(1404ق). شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید. قم: مکتبة آیت الله المرعشی النجفی.
ابن‌درید، محمد‌بن حسن، (1426 ق). جمهره اللغه. ایران: التابعه للاستاته الرضویه.
ابن‌فارس، احمد، (1404 ق). مقاییس اللغه. قم: مرکز نشر.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم، (1414 ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
اردبیلی، محمد‌بن علی، (1403 ق). جامع الرواه. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی نجفی.
انوری، حسن، (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: سخن.
بحرانی، میثم‌بن علی، (1406 ق). قواعد المرام فی علم الکلام. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی نجفی.
بهبودی، محمد‌باقر، (1363). گزیده کافی. تهران: علمی و فرهنگی.
بیضاوی، عبدالله‌بن عمر، (1418‌ق). انوارالتنزیل و اسرار التأویل. محقق محمد عبدالرحمن مرعشلی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
تفتازانی، سعد‌الدین، (1422‌ق). شرح المقاصد. قم: منشورات الشریف الرضی.
جوهری، اسماعیل‌بن حماد، (1407‌ق). الصحاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
حرانی، ابومحمد حسن‌بن علی‌بن الحسین‌بن شعبه، (1389). تحف العقول عن آل الرسول. مترجم احمد جنتی، چاپ سوم، تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
حرعاملی، محمد‌بن حسن، (‌1424ق). وسائل الشیعه. چاپ دوم، بیروت: آل البیت لاحیاء التراث.
حرعاملی، محمد‌بن حسن، (1425‌ق). إثباه الهداه بالنصوص و المعجزات. بیروت: أعلمی.
حسینی‌مرعشی، نورالله، (‌بی‌تا). احقاق الحق. تهران: اسلامیه.
حلی، حسن‌بن یوسف، (1378). کشف المراد. قم: دارالفکر.
خزازرازی، علی‌بن محمد، (1401‌ق). کفایة الأثر فی النّص علی الأئمه الإثنی عشر. قم: بیدار.
خوئی، أبوالقاسم، (1371). معجم رجال الحدیث. تهران: مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی.
دهخدا، علی‌اکبر، (1373). لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راغب‌اصفهانی، حسین‌بن محمد، (1362). مفردات الفاظ القرآن. تهران: المکتبة المرتضویه.
رستمی، محمدزمان، (1388). علم امام. قم: بوستان کتاب.
زبیدی، محمد‌مرتضی،(1414‌ق). تاج العروس. بیروت: دارالفکر.
زحیلی، وهبه‌بن مصطفی، (1418‌ق). التفسیر المنیر فی العقیده و الشریعه و المنهج. بیروت: دار‌الفکر المعاصر.
سیوری، فاضل‌مقداد، (1422‌ق). اللوامع الالهیه. قم: مکتب الاعلام الإسلامی.
سیوطی، جلال‌الدین، (1421ق). الدرّالمنثور. بیروت: دار احیاء التراث.
شهید‌ثانی، زین‌الدین بن علی العاملی، (1423ق). البدایه فی علم الدرایه. چاپ اول، قم: بوستان کتاب.
صدوق، محمد‌بن علی، (1378). عیون أخبارالرضا. تهران: جهان.
صدوق، محمد‌بن علی، (1389). معانی الاخبار. مترجم حمیدرضا شیخی و مقدمه صمد عبداللهی عابد، چاپ اول، قم: ارمغان طوبی.
صدوق، محمد‌بن علی، (1395). کمال الدین و تمام النّعمه. قم: دارالکتاب الإسلامیه.
صدوق، محمد‌بن علی، (1413‌ق). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعة مدرسین.
صفار، محمد‌بن حسن، (1404‌ق). بصائر الدرجات. قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی نجفی.
طباطبایی، محمد‌حسین، (1417‌ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: جامعة مدرسین.
طبرسی، فضل‌بن حسن، (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ناصر‌خسرو.
طبری، محمد‌بن جریر، (1412‌ق). تاریخ الامم و الملوک. بیروت: دارالکتب العلمیه.
طوسی، محمد‌بن حسن، ( 1373). الرجال. قم: الإسلامی.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1362). تمهید الاصول فی علم الکلام. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1405‌ق). تلخیص الشافی. نجف: مکتبة العلمی الطوسی و بحرالعلوم.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1410‌ق). الرسائل العشر. قم: جامعة مدرسین.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1411‌ق). الغیبه. قم: دارالمعارف الإسلامیه.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1417‌ق). العدة فی اصول الفقه. قم: ستاره.
طوسی، محمد‌بن حسن، (1420‌ق). فهرست، قم: ستاره.
طوسی، محمد‌بن حسن، (‌بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عظیمی‌فر، علیرضا، (1389). قرآن و عصمت أهل بیت‌(ع). قم: مهر امیر‌المؤمنین‌(ع).
علم‌الهدی، سید‌مرتضی، (1405‌ق). الرسائل. قم: دارالقرآن الکریم.
فاریاب، محمد‌حسین، (1391). معنا و چیستی امامت در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
قائمی، اصغر، (1390). اصول اعتقادات. قم: ادباء.
کشی، محمد‌بن عمر، (1363). الرجال. قم: آل البیت.
کلینی، محمد‌بن یعقوب، (1407‌ق). الکافی. تهران: دارالکتاب الاسلامیه.
کلینی، محمد‌بن یعقوب، (1430ق). الکافی. قم: دارالحدیث للطباعه و النشر.
گنابادی، سلطان‌محمد، (1408ق). بیان السعاده فی مقامات العباده. بیروت: الأعلمی.
مازندرانی، مولی محمد‌صالح، (1429ق). شرح اصول کافی. تعلیق میرزا ابوالحسن شعرانی و محقق سید علی عاشور، چاپ دوم، بیروت: داراحیاء التراث العربی و التاریخ العربی.
مجلسی، محمد‌باقر، (1403‌ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمد‌باقر، (1404‌ق). مرآه العقول فی شرح أخبار الرسول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
مراغی، احمد‌بن مصطفی، (بی‌‌تا). تفسیر المراغی. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مصباح‌یزدی، محمد‌تقی، (1374). آموزش عقاید. چاپ سیزدهم، تهران: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
مظفر، محمد‌حسن، (1396ق). دلائل الصدق. الطبعه الثالثه، قاهره: دارالعلم للطباعه.
مفید، محمد‌بن نعمان، (‌1413‌ق). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. قم: کنگرة شیخ مفید.
مفید، محمد‌بن نعمان، (1413‌ق). اوائل المقالات. قم: کنگرة شیخ مفید.
نجاشی، احمد‌بن علی، (1365). الرجال. قم: الاسلامی.