تحلیل گفتمان مناظره‌ها و مجادله‌های حضرت رضا (ع) با دگرهای گفتمانی (مبانی قرآنی کلامی ساخت‌بندی هویت اسلامی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

نویسنده

چکیده

عصر حضرت رضا(ع) صحنه برآمدن جریان‌ها و گفتمان‌های بسیاری در جهان اسلام است. این گفتمان‌ها در دو سطح درون‌گفتمانی و برون‌گفتمانی قابل‌تشخیص هستند. امام هشتم(ع) به‌واسطه مواجهه با موج گسترده این فرقه‌ها و (خرده)گفتمان‌ها و لزوم روشن‌کردن افکار مسلمانان، به انجام مناظرات و مقابله‌های فراوانی مبادرت کردند. این پژوهش به‌دنبال آن است تا ضمن تحلیل گفتمان مناظرات و کیفیت مجادله ایشان با گفتمان‌های رقیب، اصول حاکم بر خوشه نشانگان هویت‌سازانه- دگرسازانه ایشان را فراچنگ آورد و نسبت میان آن با مبانی رهیافت قرآنی را بررسی کند. جستار پیش رو بر آن است تا منطق روش‌شناختی حاکم بر گفتمان مناظرات و مباحثات امام رضا (ع) در حوزه تعیین مرزهای هویتی را مورد واکاوی و پرسش قرار دهد. برپایه فرضیه مقدماتی، رویکرد گفتمان حضرت مبتنی بر اصول کلامی و استوار بر منطق، مولفه‌ها و ابزارهای نظری و عملی مندرج در قرآن و سنت نبوی مانند احترام و اخلاق‌گرایی، جدال‌احسن (متضاد با مراء)، مؤلفه‌القلوب، حکمت و موعظه حسنه، مدارا، اجاره و امان دادن، اصالت برهان، ارجاع به فطرت و سرشت پاک بشری، توسل به ادله و مبادی مشترک، احسان و کرامت و... است. در این نوشتار کوشیده می‌شود با کاربست چارچوب روش‌شناختی نظریه تحلیل گفتمان، مبانی و سامانه نشانگانی‌ گفتمان رضوی در مناظره و مقابله با گفتمان‌های رقیب ارائه و از رهگذر آن مبانی هویتی- دگرسازانه در اندیشه ایشان به‌دست داده‌شود.

کلیدواژه‌ها

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن‌اثیر، عزالدین ابوالحسن علی بن ابی‌الکرام (1835م)، الکامل التاریخ، بیروت: دارصادر
  3. ابن بابویه، ابی‌جعفر محمدبن‌علی‌ (شیخ صدوق) (1372)، عیون اخبار الرضا، ج1، ترجمه: علی‌اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران: صدوق.
  4. -------------------------------- (1404ق)، عیون اخبار الرضا (ع)، ج1و2، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
  5. --------------------------------- (1416ق)، التوحید، تصحیح: هاشم حسینی طهرانی، چاپ پنجم، قم: نشر اسلامی.
  6. --------------------------------- (1332)، عیون اخبار امام‌رضا (ع)، ج2، ترجمه و شرح: محمدتقی اصفهانی، تهران: اسلامیه.
  7. ---------------------------------- (1392ش)، امالی، ترجمه حسین عابدی، تهران: آدینه سبز.
  8. ابن شهر آشوب مازندرانى، محمدبن على‏ (1379 ق‏)، مناقب آل ابی‌طالب علیهم‌السلام، ج4، قم: موسسه تحقیقات و نشر معارف اهل البیت (ع)
  9. ابن مسکویه،ابوعلی احمد بن محمد (1376)، تجارب الامم، ج4 تحقیق: ابوالقاسم امامی، تهران: سروش..
  10. ابن‌واضح، یعقوبی (1375ق)، تاریخ یعقوبی، نجف: مکتبه حیدریه.
  11. اربلی، علی بن عیسی (بی‌تا)، کشف الغمه فی معرفه الائمه، دارالاضواء، بیروت: بی‌نا.
  12. اشعری، ابوالحسن علی بن اسماعیل (1362)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ترجمه: محسن مویدی، تهران: امیرکبیر.
  13. اصفهانی، ابوالفرج علی بن حسین (بی‌تا)، مقاتل الطالبین، تحقیق: احمد صقر، بیروت: دارالمعرفه.
  14. بغدادی، احمدبن خطیب (1417ق)، تاریخ بغداد او مدینه السلام، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، العلمیه، بیروت: بی‌نا.
  15. حرعاملی، محمدبن حسن (1409ق)، وسائل الشیعه، ج6، قم: آل‌البیت (ع).
  16. حسینی‌عاملی، جعفرمرتضی (1377)، زندگی سیاسی هشتمین امام، ترجمه: خلیل خلیلیان، چاپ بیستم، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
  17. الخضری، محمد (1420ق)، دوله العباسیه، چاپ پنجم، بیروت: دارالمعرفه.
  18. راوندی، قطب‌الدین (1409ق)، الخرائج و الجرائح، ج1، قم: الامام المهدی.
  19. صفار، محمدبن الحسن بن فروخ (1404ق)، بصائر الدرجات، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
  20. طبری، محمدبن جریر (1363)، تاریخ طبری، ج 13، ترجمه: قاسم پاینده، تهران: اساطیر.
  21. طوسی، ابوجعفر ‌محمدبن‌الحسن (شیخ الطایفه)، (1404ق) اختیار المعرفه الرجال (رجال الکشی)، ج 2، قم: آل‌البیت.
  22. ---------------------------- (1411ق)، الغیبه، تصحیح: علی‌احمد ناصحی، قم: موسسه المعارف الاسلامیه.
  23. عطاردی، عزیزالله (1406ق)، مسند الامام الرضا (ع)، ج1، مشهد: آستان قدس رضوی.
  24. عیاشی، ابونصر محمدبن مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، ج 1، به‌کوشش هاشم رسولی‌محلاتی، تهران: علمیه.
  25. کشی، محمدبن عمر (1348) رجال الکشی، مشهد: دانشگاه مشهد.
  26. کلینی، ابوجعفر محمدبن یعقوب (1365)، الاصول من الکافی، ج1، تهران: اسلامیه.
  27. مجلسی، محمدباقر (1385)، بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (ع)، ج9، تهران: اسلامیه.
  28. ------------ (1404ق)، بحارالانوار، ج22، ج23، ج75، بیروت: دارالوفا.
  29. محمدی ری‌شهری، محمد (1404ق)، میزان الحکمه، ج 3، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  30. مختاراللیثی، سمیره (1385)، مبارزات شیعیان در دوره نخست خلافت عباسیان، ترجمه: کاظم طباطبائی، مشهد: به نشر.
  31. مرتضوی، محمد (1375)، نهضت کلامی در عصر امام رضا (ع)، مشهد: آستان قدس رضوی.
  32. مفید، محمدبن محمدبن نعمان (1414ق)، الفصول المختاره، الطبعه الثانیه، بیروت: دارالمفید.
  33. مکارم‌شیرازی، ناصر (1388)، مناظرات تاریخی امام رضا (ع) با پیروان مذاهب و مکاتب دیگر، چاپ دوم، مشهد: پژوهش‌های اسلامی.
  34. نوبختی، حسن بن موسی (1391)، فرق الشیعه، ترجمه محمدجواد مشکور، تهران: علمی و فرهنگی.
    1. De Cillia, Rudolf, martin Reisigl & Ruth Wodak (1999) "The discursive construction ofnational identities", Discourse & Society, SAGE Publications, Vol 10(2).
    2. Howarth, David R. (2008) "Ethos, Agonism and Populism: William Connolly and the Case for Radical Democracy", doi: 10.1111/j.1467-856x.2007.00308.x BJPIR: 2008 VOL 10, 171–193.
    3. Laclau, Ernesto (1994) The Making of Political Identities, London: Verso.
    4. Laclau, Ernesto, Mouffe, Chantal (2001) Hegemony and SocialistS trategy, 2nd Edition, London: Verso.
    5. Marchart, Oliver (2007) Post-Foundational Political Thought, EdinburghUniversity Press Ltd.
    6. McCordic, Cameron Ross (2012) The Use of Stigma as a Marker of Otherness by RTLM during the Rwandan Genocide, A Thesis presented to The University of Guelph, In partial fulfillment of the requirements for the degree of Master of Science in Capacity Development and Extension, Guelph, Ontario, Canada.  
    7. Mouffe, Chantal (2000) The Democratic Paradox, VERSO, London, New York.
    8. Mouffe, Chantal (2007) "Artistic Activism and Agonistic Spaces", art and research, volume 1, no.2.
    9. Povinelli, Elizabeth A. (2012) "beyond the names of the people", Cultural Studies, 26:2-3, 370-390
    10. Staszak, Jean-Francois (2008) other/otherness, international encyclopedia of human geography, Elsevier.
    11. Thaler, Mathias (2010) "The illusion of purity: Chantal Mouffe's realist critique of cosmopolitanism", Philosophy Social Criticism, 36: 785.
    12. Zizek, Slavoj (1994) Identity and Its Vicissitudes: Hegel's 'Logic of Essence' as a Theory of Ideology, in the book, The Making of Political Identities, edited by: Ernesto Laclau, London: Verso.

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار