نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حقوق، واحد کاشان، دانشگاه آزاد اسلامی، کاشان، ایران

چکیده

محیط زیست و حقوق حیوانات از موضوعات مهمی بوده که با توسعة زندگی شهرنشینی بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته و همواره محل بحث و نظر است. در این مقاله به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه‌ای تلاش شده به بررسی این موضوع مهم از دید اندیشة رضوی پرداخته شود. سوال اساسی این است که محیط زیست و حقوق حیوانات در اندیشة رضوی چه جایگاهی دارد؟ نتایج مقاله بیانگر این موضوع مهم است که مطابق آموزه‌های اسلامی، محیط زیست و حیوانات اهمیت زیادی دارد. به تبع آموزه‌های اسلامی به‌عنوان چهارچوب مفهومی و ایدئولوژی حاکم بر اندیشة رضوی، امام رضا(ع) به محیط زیست و حقوق حیوانات توجه زیادی نشان داده‌اند. توجه امام رضا(ع) به محیط زیست در قالب عناصر محیط زیست شامل آب، هوا، خاک، گیاهان و حیوانات تبیین و تحلیل شده و نتایج حاکی است که در اندیشة رضوی به دفعات در خصوص رعایت حقوق حیوانات و همچنین حمایت از خاک، آلوده نکردن و استفاده بهینه از آب، منفعت گیاهان و هوای پاک برای زیست انسان توصیه‌های متعددی انجام شده است. نتیجه اینکه در اندیشة رضوی، پاسداشت و احترام به طبیعت از آموزه‌هایی است که تأسی و عمل به آن می‌تواند زمینة برپایی جامعه‌ای سالم و پویا را فراهم کند.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم.
ـ ابن‌ بابویه، محمد بن على‏. (1382 ق). الخصال. ترجمه یعقوب جعفرى. قم: نسیم کوثر.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1380 ق). عیون اخبار الرضا. ترجمه حمیدرضا مستفید و علی اکبر غفاری. جلد دوم. تهران: نشر صدوق.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1378 ق). عیون اخبار الرضا. جلد اول. تهران: جهان.
ـ افتخار جهرمی، گودرز؛ رضائی، علیرضا. (1395). «همگرایی حقوق محیط‌زیست و حقوق بشر با نگاهی به فقه اسلامی». پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب. سال سوم. شماره 1. صص:1- 32.
ـ انصاری، شیخ مرتضی. (۱۴۱۹ق). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر.
ـ بروجردی، حسین. (1391). منابع فقه شیعه. ترجمه احمد اسماعیل تبار و دیگران. تهران: فرهنگ سبز.
ـ جعفری، محمدتقی. (1376). ترجمه و تفسیر نهجالبلاغه. تهران: دفتر نشر و فرهنگ اسلامی.
ـ جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۰). اسلام و محیطزیست. چاپ سوم. قم: مرکز نشر اسراء.
ـ حجازی، سید علیرضا. (1387). «عصر مهدویت و حقوق محیط‌زیست».  انتظار موعود. دوره 8. شماره 24. صص:171- 197.
ـ حجتی، سید محمدباقر. (1388). پژوهشی در تاریخ قرآن کریم. چاپ بیست و ششم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ حدادی، محسن. (۱۳۸۷). «مبانی حفاظت از محیط زیست در اسلام». اطلاعات حکمت و معرفت. سال سوم. شماره دوازدهم. صص:54- 58.
ـ  ــــــــــــــــ. (1378). «مبانی اخلاق زیست‌محیطی در ادیان». اطلاعـات حکمت و معرفت. سال سوم. شماره سوم. صص:25 – 28.
ـ حر عاملی، محمد بن حسن. (1409 ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت b.
ـ حسینی، سید علی. (1377). گیاهان و زندگی در اندیشۀ دینی. تهران: مؤسسه فرهنگی پژوهشی آیه حیات.
ـ بابابئی هتکه لویی، مهدی. (1382). «طـبیعت مـخلوق خداوند». فرهنگ جهاد. سـال 2. شماره چهارم. صص: 16-28.
ـ حکیمی، محمد. (1390). فرازهایی از سخنان امام رضا g دفتر سوم. چاپ سوم. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ خمینی، روح‌الله. (۱۳۷۷). صحیفۀ نور. چاپ چهارم. تهران: مؤسسه‌ تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
ـ راغب اصفهانى، حسین بن محمد. (1412 ق). مفردات الفـاظ القـرآن. تحقیق صـفوان عـدنان داودى. دمشق:دارالقلم. بیروت: دارالشامیه.
ـ ربانی، هادی؛ موسوی، محسن. (1381). آینه یادها (مناسبت‌های شمسی و قمری در قرآن و حدیث). قم: دار الحدیث.
ـ رضایی، پروانه. (۱۳۸۹). «نگاهی به حقوق حیوانات در اخلاق محیط زیست اسلام از منظر نهج‌البلاغه». معرفت اخلاقی. سال اول. شماره سوم. صص:145- 158.
ـ زمخشری، محمود. (1407 ق). الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل. جلد سوم. بیروت: دارالکتب العربی.
ـ سبحانی، جعفر.(۱۳۵۳). خدا و نظام آفرینش. تهران: انتشارات قائم.
ـ سیوطى، جلال الدین. (1401 ق). الجامع الصغیر. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر.
ـ طباطبایی، محمدحسین.(۱۳۷۸). المیزان. جلد پانزدهم. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1417 ق). المیزان. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‌ مدرسین حوزه‌ علمیه‌ قم.
ـ طبرسى، ابوعلی فضل بن حسن. (1372 ق). مجمعالبیان فى تفسیر القرآن. تحقیق و مقدمـه محمدجواد بلاغى. چاپ سوم. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
ـ طوسی، محمد بن حسن. (۱۴۱۴ ق). الامالی. قم: انتشارات دار الثقافه.
ـ عطاردی، عزیزالله. (1391). مسند الامام الرضا. چاپ چهارم. تهران: نشر عطارد.
ـ  ــــــــــــــــــ. (1397). اخبار و آثار حضرت امام رضا g.  تهران:کتابخانه صدر.
ـ الغازی، داوود بن سلیمان. (1376 ق). مسند الرضا g. المحقق. سید محمد جواد الحسینی الجلالی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ـ فتحی واجارگاه، کوروش؛ فرمهینی فراهانی، محسن. (1382). دانش زیستمحیطی زنان برای توسعه پایدار. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
ـ فراهانی فرد، سعید؛ محمدی، یوسف. (۱۳۹۰). «قرآن، چالش‌های زیست محیطی و مبانی نظام محیط زیست در اسلام». پژوهش های اخلاقی. سال دوم. شماره 2. صص:23 – 43.
ـ فهیمی، عزیزالله، مشهدی، علی. (1388). «ارزش ذاتی و ارزش ابزاری در فلسفه‌ محیط ‌زیست؛ از رویکردهای فلسفی تا راهبردهای حقوقی». پژوهشهای فلسفی-کلامی. شماره چهل و یکم. صص:195- 216.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1394). «نسبت دین و حقوق محیط‌ زیست؛ رویکرد اسلامی». مطالعات حقوق بشر اسلامی. سال چهارم. شماره هشتم. صص: 63 – 80.
ـ قرشـى، سـید علی‌اکبر. (1371. قـاموس قـرآن. جلد سوم. چـاپ ششـم. تهران: دار الکتـب الإسـلامیه.
ـ قرطبی، محمد بن احمد. (1405 ق). الجامع الاحکام القرآن. جلد سوم. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
ـ قمی، حاج شیخ عباس. (1377 ق). منتهی الامال. چاپ نهم. قم: دار الکتب اسلامیه.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب. (۱۳۸۳). الکافی. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ کمپانی، فضل‌الله. (۱۳۶۵). حضرت رضا g. تهران: انتشارات مفید.
ـ مجلسی، محمدباقر. (1371 ق). بحار الانوار. تهران: المکتبه الاسلامیه.
ـ  ــــــــــــــــــــ. (1403 ق). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ  ــــــــــــــــــــ. (1426 ق). بحار الانوار . بیروت: دار صادر.
ـ  ــــــــــــــــــــ. (۱۳۸۴). بحار الانوار. چاپ چهارم. تهران: انتشارات اسلامیه.
ـ محقق داماد، مصطفی. (۱۳۷۴). قواعد فقه. جلد اول. چاپ سوم. تهران: انتشارات سمت.
ـ محقق‌ حلی، جعفر بن ‌حسن. (۱۳۷۷). شرایع الاسلام. جلد اول. قم: دار التفسیر.
ـ مطهری، مرتضی. (۱۳۷۸). مجموعه آثار. چاپ سوم. تهران: انتشارات صدرا.
ـ معرفت، محمدهادی. (1429 ق). تلخیص التمهید. قم: مؤسسة التمهید، منشورات ذوی القربی.
ـ مقیمی حاجی، ابوالقاسم. (1385). «حقوق حیوانات در فقه اسلامی». فقه اهلبیت b. شماره چهل و هشتم. صص: 138- 195.
ـ مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. (1374). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ نجفی، محمدحسن. (۱۴۳۰ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ نوری، میرزا حسین. (1408 ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. قم: مؤسسـه آل البیت لإحیاء التراث.
ـ ولائی، عیسی. (1388). اسلام و محیط زیست. قم: اندیشه مولانا.