نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
علم نشانه‌شناسی عنوان کلی است که علوم بسیاری را در برمی‌گیرد. این علم نخستین بار توسط فردینان دو سوسور مطرح شد. خاستگاه اولیۀ نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی است. نظریۀ نشانه‌شناسی ریفاتر، نظریه‌ای است که شعر را در دو سطح خوانش اکتشافی و خوانش پس‌کنشانه تحلیل می‌کند. خوانش اکتشافی با تکیه بر خوانش زبانی معنای ظاهری متن را معلوم می‌سازد و رویکرد خطی دارد؛ اما خوانش پس‌کنشانه با کمک توانش زبانی معنای ضمنی متن را آشکار می‌کند و بدون رعایت ترتیب بررسی و تحلیل می‌شود. این نظریه در حوزۀ ساختارگرایی قرار می‌گیرد؛ بنابراین به ساختار شعر اهمیت بسیاری می‌دهد. انباشت، منظومۀ توصیفی، هیپوگرام و ماتریس ساختاری همگی مواردی هستند که در تحلیل شعر به خوانشگر کمک می‌کند تا در نهایت خاستگاه شعر یعنی مفهوم اصلی آن به‌دست آید. این نظریه از نظریه‌های خواننده‌محور سدۀ بیستم اروپاست که در تحلیل متون منظوم معاصر بسیار تاثیرگذار است. از این رو، در این مقاله، نخست مولفه‌‌‌‌های نظریۀ ریفاتر تبیین و سپس با توجه به آن‌ها قصیدۀ «غریب الغرباء» از معروف عبدالمجید، تحلیل و بررسی شده است. گفتنی است که این شاعر معاصر مصری نخست اهل سنت و پیرو مذهب شافعی بود و بعدها به مکتب تشیّع گرایش پیدا کرد و از محبان خاندان عصمت و طهارت گردید. وی با اعتقاد قلبی و مطالعات گسترده‌ای که پیرامون اصول عقاید شیعه داشت، آن را برگزید. او می‌گفت از آن پس بر اثر تلاش و مجاهدت به دین و عقیدۀ کاملی دست یافته است. لذا می‌تواند در زندگی از قلبی آرام و خاطری آسوده بهره‌مند گردد. از یافته‌های پژوهش برمی‌آید که به برکت تشرف معروف عبدالحمید به ساحت قدسی امام رضا (ع) و به یُمن وجود پربرکت این امام رئوف بود که مسیر توبه، امید و رستگاری برای او فراهم گردید. در نتیجه شاعر در این سروده به تبیین فرهنگ رضوی پرداخته و از جود، بخشش، کرم و سخاوت این امام همام پرده برداشته است.
کلیدواژه‌ها
اسکولز، رابرت. (1379). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمه فرزانه طاهری. تهران: نشر آگاه.
امامی، نصرالله. (1389). مبانی و روش‌های نقد ادبی. چاپ چهارم. تهران: نشر جامی.
برکت، بهزاد؛ افتخارى، طیبه. (1389). «نشانه‌شناسی شعر: کاربست نظریة مایکل ریفاتر بر شعر ای مرز پرگهر فروغ فرخزاد». پژوهش‌های زبان و ادبیات تطبیقی. دوره1. ش 4. صص: 109-130.
پاینده، حسین. (1398). نظریه و نقد ادبی. جلد دوم. چاپ دوم. تهران: انتشارات سمت.
چندلر، دانیل. (1400). مبانی نشانه‌شناسی. ترجمه مهدی پارسا. چاپ هفتم. تهران: انتشارات سوره مهر.
جونقانی، مسعود. (1396). نشانه‌شناسی شعر. تهران: نشر نویسه پارسی.
سجودی، فرزان. (1382). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: نشر قصه.
سجودی، فرزان. (1398). نشانه‌شناسی: نظریه و عمل. مجموعه مقالات. چاپ سوم. تهران: نشر علم.
سلدن، رامان. (1400). راهنمای نظریه ادبی معاصر. ترجمه عباس مخبر. چاپ دوم. تهران: نشر بان.
سلیمی، ابراهیم. (1397). «نظام مرکز‌مدار نشانه‌ای در شعر آزادی پل آلوار». پژوهش‌های زبان و ترجمه فرانسه. دوره1. ش 1. صص: 67-80.
سیم، استوارت. (1380). «ساختارگرایی و پساساختارگرایی». ترجمه فتاح محمدی. فارابی. دوره 11. ش 41. صص:111-138 .
عبدالمجید، معروف. (1420ق). بلون الغار بلون الغدیر. قم: مرکز الأبحاث العقائدیه.
عبداللطیف، محمد. (1992). اللغة وبناء الشعر. قاهره: مکتبة الزهراء.
- Riffatter, Michael. 1978. Semiotics Of Poetry . Bloomington: Indiana University Press.
)