نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته سطح 4 حوزۀ علمیۀ قم و عضو هیئت علمی گروه فقه پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع)

2 استادیار پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق (ع)

چکیده

تهدید نرم گرچه مفهومی مدرن است، اما همواره در معادلات امنیتی و مناسبات سیاسی و فرهنگی بوده و تهدیدگرها از آن برای کنارزدن رقیب،استفاده کرده و تهدیدشونده‌ها نیز الگوهای مختلفی را برای مقابله با آن به‌کار برده‌اند. امام کاظم (ع) در عصر خود به‌عنوان یک دوران پیچیده، با کاربست الگویی موفق توانست جامعه شیعه را از تهدیدات نرم سیاسی فرهنگی مصون و آن را هدایت کند. سوال اصلی تحقیق این است که ماهیت الگوی مواجهه آن حضرت در مقابله با تهدیدات نرم سیاسی فرهنگی چیست و عناصر تشکیل‌دهنده آن کدام است؟ برای پاسخ علمی به این پرسش و دست‌یابی به هدف، از روش اسنادی و شیوه توصیفی تحلیلی استفاده شده است. فرضیه پژوهش، منطق رفتاری وحدت در عین کثرت در شیوه مواجهه با تهدیدات نرم است. یافته‌ها بیانگر این موضوع است که الگوی مقابله آن حضرت با توجه به شرایط پیچیده (نه بسیط) حاکم، از منطق و اصول ثابتی برخوردار و روح تعلیمات دینی و فرامین الهی در اقدامات جاری بود. در عین حال، ماهیت ثانوی این الگو به دلیل شرایط خاص زمانه آن حضرت از حیث فرهنگی سیاسی و موقعیت تهدیدگران و همچنین وضعیت شیعیان و شرایط پیچیده شکل گرفت. این پژوهش به این نتیجه اجمالی رهنمون شد که الگوی موفق و اسلامی تابع دو رکن است: رکن ثابت و تخلف‌ناپذیر که منبعث از اصول دینی است و رکن متغیر که تابع مقتضیات زمان و متناسب با شرایط عناصر تهدید و شرایط فضای زمانه است که به الگو و سیره امام ماهیت وحدت در عین کثرت داده است.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی. (1387). التوحید. تصحیح و تعلیق سیدهاشم حسینی تهرانی. قم: النشر الاسلامی.
ـ ابن طاووس، على بن موسى. (1411ق)‏. مهج الدعوات. محرر: ابو طالب کرمانى، محمد حسن‏. قم: دار الذخائر.
ـ اسد حیدر. (1392ق). الامام الصادق والمذاهب الاربعه. اصفهان: مکتبه الامام امیرالمؤمنین.
ـ البانی، عصری. (1388). الحیاه السیاسیه للامام الکاظم. قم: المصطفی.
ـ ارفع، سیدکاظم. (1389). « امام موسی کاظم g». تهران: فیض کاشانی.
ـ اشعری، ابوالحسن. (1369). مذاهب الاسلامیین. قاهره: مکتبه النهضه المصریه.
ـ افتخاری، اصغر. (1389). «قدرت نرم فرهنگ و امنیت(مطالعه موردی بسیج)». تهران: دانشگاه امام صادقg.
ـ  ـــــــــــــــ. (1380). امنیت جهانی، رویکردها و نظریهها. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
ـ  ـــــــــــــــ. (1391). تهدید نرم، رویکرد اسلامی.تهران: پژوهشکده فرهنگی و اجتماعی.
ـ ال بیکر، تزر. (1391). روش تحقیق در علوم اجتماعی. ترجمه: هوشنگ نائبی، تهران: انتشارات روش.
ـ امام‌جمعه زاده، سید جواد؛ محمود اوغلی، رضا. (1393). «واکاوی مواضع سیاسی امام رضا در بحران‌های اعتقادی سیاسی دوره(203-183ق)». فرهنگ رضوی. سال دوم. شماره5. صص:7-30.
ـ انصاری، علیرضا. (1386). «شیوه‌های مبارزه سیاسی امام کاظمg». معارف اسلامی.  شماره 69.
ـ بهشتی، احمد. (1394). مروری بر اندیشههای سیاسی و اخلاقی امام کاظم g. قم: بوستان کتاب.
ـ بیوکارا، م.علی.(1382). «دو دستگی در شیعیان امام کاظم g و پیدایش فرقه واقفه». ترجمه وحید صفری. مجله علوم حدیث. شماره 30. صص:164-195.
ـ پورفرد، مسعود. «استراتژی امام کاظم g و هژمونی حاکمان عباسی». مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g. جلد 1. صص:357-358. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ پیشوایی، مهدی. (1353). «جبهه‌بندی قدرت‌های وقت در برابر امام کاظمg». درسهایی از مکتب اسلام. سال پانزدهم. مهر 1353. شماره 10 .صص:17-20.
ـ  ـــــــــــــــ. (1395). تاریخ پیشوایان. قم: دارالعلم.
ـ  ـــــــــــــــ. علیدوست خراسانی، نورالله. (1392). پیشوای آزاده. قم: معارف.
ـ جباری، محمدرضا. (1382). سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ـ  ـــــــــــــــــــ. (1392). «امام کاظم و سازمان وکالت». تاریخ اسلام. شماره 53. صص:7-45.
ـ جعفریان، رسول. (1381). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. قم: انصاریان.
ـ الجندی، المستشار عبدالحلیم.(1427ق). الامام جعفر الصادق g امام المسلمین. تحقیق: کمال السید. قم: انصاریان.
ـ جهانبازی، زهرا؛ غفوری نژاد، محمد؛ واسعی، سید علیرضا. (1399).«تحلیل سازوکارهای معرفی امام رضاg توسط امام کاظم g». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال8. شماره 31. صص:99-128.
ـ چلونگر؛ محمدعلی؛ نجاتی، محمدسعید. (1394) «بررسی رویکردهای سیاسی و معنوی امامت شیعه در زندگی امام کاظم g». تاریخ اسلام. دوره 19. شماره 61. صص:7-29.
ـ حسن پور، سیدعبدالکریم. (1392). «امام رضا در مواجهه با اندیشه و عمل واقفیان». فصلنامه فرهنگ رضوی. سال اول. شماره4. صص: 143-168.
ـ حسینی، سید محمد. (1392). «سیره فرهنگی امام کاظمg». مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g. جلد 1. صص: 357-358. قم: مرکزمدیریت حوزه علمیه قم.
ـ خامنه ای، سیدعلی. (1390). انسان 250ساله. تهران: موسسه فرهنگی ایمان جهادی.
ـ دیمه کار گراب، محسن؛ ملاکاظمی، علی. (1396). «واکاوی مواجهه امام رضا با گفتمان حدوث و قدم». فصلنامه فرهنگ رضوی .دوره 5. شماره 18. صص:145-178.
ـ رضایی آدریانی، محمد. (1389).آیین برنامهسازی زندگی امام کاظم g. قم: مرکز پژوهش های اسلامی صدا و سیما.
ـ رضوی، نجمه. (1397). «منش سیاسی امام کاظم g در برخورد با خلفا هم‌عصرشان». رهیافت فرهنگ دینی، دوره1. شماره4. صص:51-84.
ـ سامی نشار، علی. (1977م). نشأه الفکر الفلسفی فی الاسلام. قاهره: دارالمعارف.
ـ سرافرازی، عباس. (1392). «امام کاظم g و فرقه‌های انحرافی». مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g . جلد دوم. صص: 99- 123. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ حجازی، الهه. (1383). روشهای تحقیق در علوم رفتاری. تهران: موسسه نشر آگه.
ـ شجاعی فرد، محمدمهدی. (1393). «مدیریت و سبک زندگی سیاسی فرهنگی امام موسی کاظم g با تکیه بر نقش امام درگسترش فرهنگ و تمدن اسلامی». دومین کنفرانس بین المللی مدیریت چالشها و راهکارها. شیراز.
ـ صرامی، سیف الله. (1392). «گونه‌شناسی روایات سیره اجتماعی سیاسی امام کاظم g».  مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g . جلد اول. صص: 279-309. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ طبری، عماد الدین. (1383). کامل بهائی.  تحقیق اکبر صفدری قزوینی. تهران: مرتضوی.
ـ طوسى، محمد بن حسن. (1409 ق‏). اختیار معرفه الرجال. محقق: مصطفوى، حسن‏. مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1377ق). التهذیب. طبع نجف: دارالکتب الاسلامیه.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1415ق). رجال. تحقیق جواد القیومی. قم: النشر الاسلامی.
ـ عرب ابوزید آبادی، عبدالرضا. (1392). «اندیشه سیاسی امام کاظم g».  مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g. جلد اول. صص: 423-469. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــ. (1384). «سیمای اقتصادی امام هفتمg». معرفت. ش89. صص:31-52.
ـ فیض کاشانی، محمد محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على g‏.
ـ قاضوی، سید حسن؛  بیات، علی. (1392 ). «گفتمان و زمانه سیاسی امام موسی کاظمg ».  فصلنامه علمی تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی. دوره 4. ش 13. صص: 79-92.
ـ قاضوی، سید حسن. (1394). «بررسی ابعاد توفیق امام کاظم gدر حفظ و گسترش تشیع». پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی . دوره 48. شماره2. صص:167-185.
ـ قاضوی، سید حسن؛ بیات، علی. (1392). «راهبرد و مواضع سیاسی امام کاظم g در مقابل خلفای عباسی». مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g. جلد اول. صص:534-557. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ القرشی، باقر شریف. (1413ق). حیات الامام موسی بن جعفر. بیروت: دار البلاغه.
ـ قمی، شیخ عباس . (1397). نگاهی به زندگی امام موسیبن جعفر. به کوشش سعید محمدی. تهران: افرود.
ـ قوجائی خامنه، مریم. (1397). «احتجاجات قرآنی امام موسی کاظم g با برخی جریان‌های انحرافی». نامه جامعه؛ فصل نامه علمی تخصصی معارف اسلامی. س16. ش126. صص:7-24.
ـ کاظم‌پور، ذکریا؛ بهرامی، محسن. (1397). «الگوی ارزیابی تهدیدات هوشمند آینده به روش تحلیل کالبدی تهدید». آینده پژوهی دفاعی. سال سوم. شماره 10. صص: 121 – 147.
ـ کلینى، محمد بن یعقوب. ‏(1429ق). الکافی. قم‏: دار الحدیث.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ. (1407 ق‏). الکافی. مصحح: على اکبر غفارى. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ـ کیوی ریمون؛ لوک وان کامپنهود. (1393). روش تحقیق در علوم اجتماعی. ترجمه نیک گهر.  تهران. فرهنگ معاصر.
ـ مجلسی، محمد باقر. (1403 ق‏). بحار الانوار. بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی.
ـ محمد جعفری، رسول. (1395). «امام رضا و مواجه با برداشت‌های ناصواب اهل حدیث از صفات خبریه». فصلنامه فرهنگ رضوی. شماره14. صص:57-74.
ـ مشکور، محمد جواد. (1368). فرهنگ فرق اسلامی. مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ مطهری، مرتضی. (1369). سیری در سیره نبوی. تهران:  انتشارات صدرا.
ـ  ــــــــــــــــ. (1372). مجموعه آثار. ج18، تهران: انتشارات صدرا.
ـ  ــــــــــــــــ. (1377). مجموعه آثار. ج16. تهران: انتشارات صدرا.
ـ منتظر القائم، اصغر. (1392). «دگرگونی‌های فکری و فرهنگی عصر امام کاظم g».  مجموعه مقالات همایش سیره و زمانه امام کاظم g . جلد دوم. صص: 30-58. قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
ـ نادری، عزت الله؛ سیف نراقی، مریم. (1394). روش های تحقیق در علوم انسانی. تهران: ارسباران.
ـ نجفی نژاد، سعید. (1397). «حیات فرهنگی امام موسی کاظم g». پنجمین کنگره ملی پژوهشهای کاربردی علوم انسانی اسلامی.گرگان. 829155/ https://civilica.com/doc. تاریخ مشاهده:30/7/1401.
ـ نوری، حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. قم: مؤسسه آل البیت b.
 منابع لاتین
- Balamir, murat. (2002)” painful steps of progress from crisis planning: changes for disaster preparedness in turkeyjournal of contingencies and crisis management, no1.
- Richard A Johnson and others(1979 ) The Theory and mangement of systems 3th.ed (New York: Mcgrow - Hill, p.19
- z. klein, (1989), sitting postures in maies and females, semiotica, pp 119-131.