نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه عرفان اسلامی دانشگاه ادیان و مذاهب

2 استادیار گروه دایره المعارف موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)

3 دانشجوی دکترای عرفان اسلامی و اندیشه امام خمینی(ره)،دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

خدمت و خدمت‌گزاری از موضوعات ارزشمندی است که در منابع عرفانی از آن با عنوان خدمت به مشایخ و بهره‌مندی از وجود مرشد و مراد تا کامل‌ترین آن‌ها یعنی ولی خدا و انسان کامل یاد شده است. در این پژوهش کوشیده‌ایم به روش توصیفی ‌تحلیلی، حقیقت خدمت و درجات آن را با رویکردی عرفانی بیان کنیم و کارکردهای سلوکی آن را در آستان مبارک معصوم(ع) روشن سازیم. خادم، متخادم و مستخدم، درجات خدمت در عرفان‌اند که در میان آن‌ها «خادم»، محبوب مخدوم و مقرون به قرب حضرت حق است. بر اساس این پژوهش، در سیر سلوکی عرفانی به مدد معصوم(ع) در جایگاه انسان کامل، خدمت‌گزاری «خادم»، می‌تواند به فنای او در مخدوم تا بقای بعد از فنا و دستگیری و ارشاد خلق منجر شود. شرط این سلوک، معرفت به مقام انسان کامل، اطاعت‌پذیری، عشق‌ورزی، ارادت و حضور قلب در محضر معصوم(ع) است که خادم را از نظر رفتاری‌اخلاقی و عملی شبیه مخدوم می‌سازد.

کلیدواژه‌ها

 قرآن کریم.
ـ آخوندی، مصطفی. (1397). «شمیم خدمت». میقات حج. دورۀ 27. شماره 106.صص:7-34.
ـ ابن‌بابویه، محمد بن‌على. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. قم: جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیه.
ـ ابن‌عربى، محیى الدین. (بی‌تا). الفتوحات المکیه. بیروت: دارالصادر.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (1946م). فصوص الحکم. قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (1421ق). مجموعه رسائل ابنعربى. بیروت: دارالمحجة البیضاء.
ـ ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغة. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ـ ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
ـ اردستانى، پیر جمال‌الدین. (1380). مصباح الأرواح. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى.
ـ اصفهانى، ابو نعیم. (بی‌تا). حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء. قاهره: دار ام القراء للطباعة و النشر.
ـ  ـــــــــــــــــ. (1417ق). منازل السائرین. تهران: دار العلم.
ـ باخرزى، یحیى. (1383). أوراد الأحباب و فصوص الآداب. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ بستانى، فؤاد افرام. (1375). فرهنگ ابجدى. چاپ دوم. تهران: اسلامی.
ـ بقلى شیرازى، روزبهان. (2008م). تفسیر عرائس البیان فى حقائق القرآن. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ  ــــــــــــــــــــــ. (1374). شرح شطحیات. چاپ سوم. تهران: طهورى.
ـ تمیمى آمدى، عبد الواحد بن‌محمد. (1410ق). غرر الحکم و درر الکلم. چاپ دوم. قم: دارالکتب الاسلامی.
ـ جامى، عبد الرحمن. (1858م). نفحات الأنس. کلکته: مطبعه لیسی.
ـ جرجانى، سید شریف. (1370). کتاب التعریفات. چاپ چهارم. تهران: ناصر خسرو.
ـ الجنید بغدادى، ابوالقاسم. (1425ق). رسائل الجنید. دمشق: للطباعه و النشر و التوزیع.
ـ جوادی آملی، عبدالله. (1372). تحریر تمهید القواعد. بی‌جا: الزهراء.
ـ الخرگوشى، ابوسعد. (1427ق). تهذیب الاسرار فى اصول التصوف. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ خمینى، روح‌الله. (1383). سرالصلاه. چاپ نهم. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
ـ رازى، نجم الدین (1352). مرصاد العباد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین. (1377). ارزش میراث صوفیه. تهران: امیرکبیر.
ـ السکندرى، احمد بن‌عطاء الله. (1426ق). القصد المجرد فى معرفة الاسم المفرد. چاپ سوم. بیروت: دارالکتب العلمیة.
ـ سلمى، عبدالرحمن. (1414ق). تسعه کتب فى اصول التصوف و الزهد. دمشق: للطباعه و النشر و التوزیع.
ـ  ـــــــــــــــــــ. (1369). مجموعة آثار السلمى. تهران: مرکز نشر دانشگاهى.
ـ سهروردى، شهاب الدین ابوحفص. (1375). عوارف المعارف. ترجمۀ ابومنصور بن‌عبدالمؤمن اصفهانى. چاپ دوم. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
ـ عطار نیشابورى، فریدالدین. (1905م). تذکره الأولیاء. لیدن: مطبعه لیدن.
ـ علوی، سیدعلی‌اصغر. (1393). خادم ارباب کیست؟ درسهایی از کلاس حضرت جون. تهران: بسیج دانشجویی دانشگاه امام صادق(ع).
ـ غزالى، ابوحامد. (1386). احیاء علوم الدین. ترجمۀ مؤیدالدین خوارزمى. چاپ ششم. تهران: نشر علمى و فرهنگى.
ـ غزالی، احمد. (1359). سوانح. تصحیح نصرالله پورجوادی. بی‌جا: بنیاد فرهنگ ایران.
ـ فراهیدى، خلیل بن‌احمد. (1409ق). کتاب العین. قم: هجرت.  قم.
ـ فرغانى، سعیدالدین. (1379). مشارق الدرارى؛ شرح تائیه ابنفارض. چاپ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ـ فیض کاشانى، محمد محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: اداره المکتبه.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1417ق). المحجة البیضاء فى تهذیب الاحیاء. چاپ چهارم. قم: مؤسسه انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزۀ علمیه.
ـ قشیرى، ابوالقاسم. (1374). رساله قشیریه. تصحیح حسن بن‌احمد عثمانی. ترجمه بدیع‌الزمان فروزانفر. چاپ چهارم. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
ـ کاشانى، عبدالرزاق. (1426ق). لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
ـ کاشانى، عزالدین محمود. (بی‌تا). مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه. تهران: نشر هما.
ـ قونوى، صدرالدین. (1371). الفکوک. ترجمه محمد خواجوى‌. تهران: مولى.
ـ  ـــــــــــــــــ. (1375). النفحات الالهیه. ترجمه محمد خواجوی. تهران: مولی.
ـ کلینى، محمد بن‌یعقوب. (1407ق). الکافی. چاپ چهارم. تهران: ط – الإسلامیة.
ـ مجلسى، محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار. چاپ دوم. بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
ـ مردیها، مسعود. (بی‌تا). بهشت خادم. کتاب الکترونیکی. سایت نویسنده.
ـ مستملى بخارى، اسماعیل. (1363). شرح التعرف لمذهب التصوف. تهران: انتشارات اساطیر.
ـ مسعودى، على بن‌حسین. (1384/1426ق). اثبات الوصیه. چاپ سوم. قم: بی‌نا.
ـ مکى، ابوطالب. (1424ق). علم القلوب. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ  ــــــــــــــ. (1417ق). قوت القلوب فى معاملة المحبوب. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ـ محمدبن منور. (1899م). أسرار التوحید فى مقامات أبى سعید. سن پطرز بورگ: الیاس میرزا بوراغانسکى.
ـ میری خضری، سیدعباس. (1391). خدمتگزاری به زائران در فرهنگ اسلامی. تهران: نشر مشعر.
ـ نسفى، عزیزالدین. (1386). الإنسان الکامل. چاپ هشتم. تهران: طهورى.
ـ نیلی‌پور، مهدی. (1396).‌ در حریم دوست: آداب خدمتگزاری در حرم مطهر رضوی. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ هجویرى، ابو الحسن على. (1375). کشف المحجوب. چاپ چهارم. تهران: طهورى.
ـ یوسفیان، نعمت‌الله. (1383). «خدمت‌رسانی از منظر اخلاق اسلامی». حصون. شماره 1.