نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه پیام نور استان تهران
چکیده
امام‌شناسی یکی از مهم‌ترین موضوعات شیعیان و از مسائل حائز اهمیت جامعۀ شیعه به شمار می‌آید. امامان شیعه نقش شاخص و پر رنگ و بیبدیلی در حوادث و جریان های دینی و سیاسی جامعه اسلامی در طول تاریخ اسلام داشته اند. شناخت جایگاه امامان شیعه در جوامع مسلمان در اعصار مختلف و ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی و شخصیت آن حضرات در قرون مختلف به گفتمان‌های اجتماعی و سیاسی گوناگونی منجر شده است. بر این اساس شناخت و تبیین منابعی که بتواند راهگشای کسب معرفتی از زندگی و سیره و سنت ائمه (ع) گردد از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و می تواند به عنوان چراغی فروزان، فرا راه باورمندان سیره و سنت ائمۀ اطهار(ع) قرار گیرد. این رهیافت نخست به نسبت دین و سیاست می‌پردازد و در گام بعدی نوع حکومت و ساختار آن در جوامع مسلمان به خصوص شیعیان را روشن می کند. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی تحلیلی به دنبال شناخت و تبیین منابع زندگانی امام رضا (ع) است. نتیجۀ این پژوهش بیانگر آن است که سیره و زندگانی امام رضا (ع) در منابع مختلف شامل: کتب تاریخی عمومی، کتب حدیث، اشعار عربی و فارسی، کتب ادعیه، کتب جغرافیایی، سفرنامه ها و تحقیقات جدید انعکاس یافته است.
کلیدواژه‌ها
ـ آیینه‌وند، صادق. (1360). علم تاریخ در اسلام. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
ـ ابن اثیر، عزالدین. (1371). الکامل فی التاریخ. ترجمه ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی. تهران: مؤسسه مطبوعاتى علمى.
ـ ابن بابویه، محمد بن علی بابویه قمی. (1372). عیون أخبار الرضا g. ترجمه حمیدرضا مستفید، علىاکبر غفارى. تهران: نشر صدوق.
ـ ابن بطوطه، محمد بن عبدالله. (1376). سفرنامه. تهران: آگاه.
ـ ابن خلدون، عبدالرحمان. (1363). تاریخ ابن خلدون. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم. (1410ق). الامامة و السیاسة. بیروت: دارالأضواء.
ـ ابن قولویه، جعفر بن محمد. (1377).کامل الزیارات. ترجمه محمد جواد ذهنی تهرانی. قم: انتشارات پیام حق.
ـ ابن مشهدی، محمد. (1419 ق). المزار الکبیر. قم: قیوم.
ـ ابن منظور الإفریقی. محمد،(1424 ق). نوادر ابی نواس. تحقیق یوسف البقاعی. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
ـ ابوئی مهریزی، محمدرضا. (1393). «تأملی در احوال علی بن عیسی اربلی و اخبار امام رضا g در کشف الغمه». آینه میراث. شماره 55. صص:9-24.
ـ احمدی، علی. (1394). « مدیریت و نقش امام رضا g در تحکیم ولایت مداری ایرانیان». ماه نامه پژوهش ملل. دوره اول. شماره اول.صص:30- 43.
ـ اربلى، على بن عیسى. (1381). کشف الغمه فی معرفة الائمة. تحقیق سید هاشم رسولى. تبریز: مکتبة بنی‌هاشمی.
ـ اصفهانی، ابوالفرج. (1374).الآغانی. ج2. ترجمه محمد حسین مشایخ فریدی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ اعتمادالسلطنه، محمدحسن. (1367). مرآت البلدان. به کوشش عبدالحسین نوایی. تهران: دانشگاه تهران.
ـ بارنز، الکس. (1366). سفرنامه. ترجمه سلطانی فر. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ـ بختیاری، زهرا. (1388). «فلسفه تاریخ یعقوبی». مجله فرهنگ پژوهش. سال اول. شماره 4. صص:109- 122.
ـ بشیریه، حسین و جمالزاده، ناصر. (1377). «اشکال گفتمانی علمای شیعه از صفویه تا مشروطیت». مدرس علوم انسانی. شماره 8. صص:178-199.
ـ بشیر، حسن. (1392). «امام رضا (ع ) و گفتمان امامت: تحلیل گفتمانی». ابعاد شخصیت و زندگی حضرت امام رضا g. احمد پاکتچی (سرپرست علمی) و مرتضی سلمان نژاد (به اهتمام). تهران: دانشگاه امام صادق g.
ـ براتی، فرهاد؛ نیدی، عزیزه. (1396). «مقایسه قصیده تائیه دعبل خزاعی با قصیده مدح امام رضا g از صائب تبریزی». مطالعات ادبیات، عرفان و فلسفه. دوره 3. شماره 1. صص:1-18.
ـ پرگاری، صالح؛ شعبان زاده لمر، بهمن. (1393) «رویکرد جغرافیایی مسعودی در نگارش مروج الذهب و معادن الجوهر». فصلنامه تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران و اسلام. سال اول. شماره 3. صص: 1-16.
ـ پهلوان نژاد، محمدرضا؛ رجب‌زاده، مهدی. (1389). «تحلیل متن‌شناسی زیارت‌نامه امام رضا g بر پایة نظریه کنش گفتار». مطالعات اسلامی (فلسفه و کلام). سال چهل و دوم. شماره پیاپی 2/85. صص:37-54.
ـ تقی زاده داوری، محمود. (1385). تصویر امامان شیعه در دایره المعارف اسلام. قم: انتشارات شیعه‌شناسی.
ـ تهرانی، آقابزرگ. (1408). الذریعـه إلی تصانیف الشیعه. قم: موسسه اسماعیلیان.
ـ جامی، نورالدین عبدالرحمن. (1341). دیوان اشعار. ویراسته هاشم رضی. تهران: انتشارات پیروز.
ـ جعفریان، رسول. (1382). منابع تاریخ اسلام. چاپ قم: انصاریان.
ـ ــــــــــــــــ. (1381). حیات فکرى و سیاسى امامان شیعه. قم: انصاریان.
ـ چالمرز، آلن اف. (1390). «چیستی علم». ترجمه سعید زیبا کلام. تهران، سمت.
ـ حدود العالم من المشرق الى المغرب. (1423 ق). القاهره: الدار الثقافیه للنشر.
ـ حضرتی، حسن. (1380). «مشکله فرهنگ در تاریخ‌نگاری یعقوبی». تاریخ اسلام. سال دوم. شماره دوم.(6).صص: 83- 118.
ـ حموی، محمد بن اسحاق. (1363). أنیس المؤمنین. تهران: بنیاد بعثت.
ـ حمیری، محمد بن عبدالمنعم، (1984م).الروض المعطار فی خبر الأقطار.تحقیق: احسان عباس. بیروت: انتشارات مکتبة لبنان.
ـ خانیکوف، نیکولای ولادیمیر وویچ. (1375). سفرنامه خانیکوف. ترجمه اقدس یغمایی و ابوالقاسم بی‌گناه. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ خزاعی، دعبل. (1367). دیوان دعبل خزاعی. شرح عبدالکریم الاشتر. دمشق: مجمع اللغه العربیه.
ـ روزنتال، فرانتس. (1366). تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام. ترجمه اسدالله آزاد. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
ـ زرین‌کوب، عبدالحسین. (1379). تاریخ ایران بعد از اسلام. تهران: امیرکبیر.
ـ سجادی، سید صادق، عالم زاده، هادی. (1380). تاریخ‌نگاری در اسلام. تهران: سمت.
ـ سنایی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1362). دیوان اشعار. به اهتمام مـدرس رضـوی. تهران: انتشارات کتابخانه سنایی.
ـ سیدی، حسین؛ پولاد چنگ نجف آبادی، هاجر. (1391). «سیمای امام رضا g در شعر دعبل خزاعی و سنایی». مجموعه مقالات هفتمین همایش ترویج زبان و ادب فارسی. ج5. صص:699-717.
ـ شاکری، رمضان علی. (1363). «منابع و مآخذ تاریخ مشهد و طوس». مجله مشکوه . شماره5. تابستان 1363. صص: 152 تا 178.
ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372).تازیانه های سلوک. تهران: انتشارات آگاه.
ـ شیروانی، زین العابدین بن اسکندر. (1253).بستان السیاحة. بی جا. دانشنامه جهان سلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی.
ـ شیعی سبزواری، حسن بن حسین. (1378). راحة الارواح درشرح زندگانی، فضائل ومعجرات ائمه أطهار. تهران: اهل‌قلم.
ـ صفری فروشانی، نعمت‌الله. (1386). «بررسی دو اثر تاریخ نگاری شیخ صدوق». نامه تاریخ پژوهان. شماره 10. صص:166-207.
ـ طبرسی، فضل بن حسن. (1417 ق). إعلام الورى بأعلام الهدى. قم: آل البیت.
ـ طبری، محمد بن جریر. (1375). تاریخ الرسل و الملوک. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: اساطیر.
ـ طوسی، محمدبن حسن. (1417ق). الفهرست. نجف اشرف: مکتبةالمرتضویة.
ـ ـــــــــــــــــــــــ. (1413ق). رجال طوسی. قم: جامعه مدرسین.
ـ عاملی، جعفر مرتضی.(1416ق). الحیاة السیاسیة للامام الرضاg. بیروت: مرکز الإسلامی للدراسات.
ـ عاملی(شهید اول)، محمد بن مکی. (1410 ق). المزار. قم: مؤسسه الإمام مهدىf.
ـ عرفان منش، جلیل. (1376). جغرافیاى تاریخى هجرت امام رضا g از مدینه تا مرو. مشهد: بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى.
ـ عسکری، سید مرتضی. (1381). آراء و أصداء حول عبدالله بن سبأ و روایات سیف فی الصحف السعودیه. قم: اصول دین.
ـ عطاردى، عزیز الله. (1397). مسند الإمام الرضا أبى الحسن على بن موسى علیهماالسلام. تهران: کتابخانه صدر.
ـ الفاخوری،حنّا. (1422).الجامع فی تاریخ الأدب العربی. ج 1. قم: انتشارات ذوی القربی.
ـ فتال نیشابوری، محمد بن حسن بن علی. (1366). روضة الواعظین و بصیره المتعظین. تهران: نشر نی.
ـ فرخی یزدی، محمد. (1381). دیوان اشعار. ت‍ص‍حی‍ح و م‍ق‍دم‍ه و شرح احوال ش‍اع‍ر به ق‍لم حسین مکی. تهران: ب‍درق‍ه ج‍اوی‍دان.
ـ فروزانفر، بدیع‌الزمان. (1382). دیوان اشعار. به اهتمام عنایت‌الله مجیدی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ فلاح، ابراهیم. (1389). «سیمای امام رضا g در اشعار شعرای شیعی معاصرش». دانشنامه (واحد علوم و تحقیقات). شماره 79. صص:71-82.
ـ کلاویخو، روی گونزالس. (1374). سفرنامه. ترجمه مسعود رجب نیا. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ کلینى، محمد بن یعقوب. (1375). اصول کافى. ترجمه آیت‌الله کمره ای. قم: اسوه.
ـ کمپفر، انگلبرت. (1360). سفرنامه. ترجمه کیکاووس جهان داری. تهران: خوارزمی.
ـ مجلسی، محمدباقر. (1363). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار b. تهران: اسلامیه.
ـ مسعودی، علی بن حسین. (1374). مروج‌الذهب و معادن الجوهر. ترجمه ابوالقاسم پاینده. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ مفید، محمد بن نعمان. (1380). الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. ترجمه محمدباقر ساعدى خراسانى. تهران: اسلامیه.
ـ ___________. (1413 ق). المزار. قم: کنگره شیخ مفید.
ـ منتظر القائم، اصغر. (1391). تاریخ اسلام. اصفهان: سمت.
ـ نجاشی، احمد بن علی. (1407ق). رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ نقش‌بندی، خالد. (1302 ق). دیوان اشعار. استانبول: کتابخانه سلیمانیه. ش 3700.
ـ هادی، روح الله. (1388).«سیمای امام رضاg در شعر پارسی از سنایی تا جامی». ماهنامه سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). شماره4. تابستان 1388. صص: 155-170.
ـ یعقوبی، ابن واضح. (1371). تاریخ یعقوبی. ترجمه محمدابراهیم آیتی. چاپ ششم. تهران: علمى و فرهنگى.
)