نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد مقدس

2 کارشناس ارشد رشته تفسیرقرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ، دانشکده تربیت مدرس قرآن کریم مشهد

چکیده

نشانه‏ های امام ملاک اساسی در عرصه امام‌شناسی است؛ چنانکه در پرتو نوع نگرش به این مقوله مذاهب گوناگونی پدیدار شد. البته امامان معصوم (ع) از همان آغاز اهم نشانه ‏ها و ملاک‏ ها در این عرصه را بیان کردند، لیکن بنا بر روایاتی از اهل بیت(ع) به ویژه از امام رضا (ع)، سلاح رسول خدا (ص) به منزله «تابوت در میان بنى‏ اسرائیل و نشانۀ امامت» یاد شده است. نظر به شهرت این روایات و ابهاماتی مانند وجه شباهت، سهم این تشبیه در احتجاج با مخالفان، این نوشتار بر پایۀ گونه ‏شناسی و تحلیل فضای صدوری در صدد واکاوی فقه ‏الحدیثی این دسته از روایات امام رضا (ع) است. بررسی ‏ها نشان مى‏ دهد یادکرد روایی سلاح نبوی در گونه های «در شمار نشانه ‏های امام»، «تشبیه به تابوت بنى ‏اسرائیل و پیوند با مقوله امامت» و «میراث اختصاصی اهل بیت (ع)» نمایان است و غالبا در دوران امام سجاد (ع) تا امام رضا (ع) در رویارویی با مدعیان دروغین امامت در برابر فرقه‏ های کیسانیه، زیدیه، عجلیه، فطحیه، اسماعیلیه، واقفه و... به ویژه بنى‏ عباس که همگی مدعی وراثت و خلافت نبوی بوده ‏اند، صادر شده است. از طریق استدلال به در اختیار داشتن سلاح نبوی، اهل بیت (ع) به عنوان وارثان ویژۀ سلاح و علم نبوی معرفی مى‏ شدند که از ناحیۀ خداوند به امامت منصوب گشته ‏اند، چنانکه در قرآن، وارث بودن در کنار امامت ذکر شده و در قصه طالوت، آمدن تابوتِ مشتمل بر میراث انبیا، نشانگر اصطفا و نصب الهی طالوت بر خلافت بود.

کلیدواژه‌ها

 قرآن کریم.
ـ آلوسى، محمود بن عبدالله‏. (1415). روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‏. تحقیق: شمس‏الدین، سناء بزیع‏. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ـ ابن بابویه، علی بن حسین. (1404ق). الإمامة و التبصرة من الحیره. قم: مدرسة الإمام المهدىg‏.
ـ ابن بابویه‏، محمد بن على. (1362). الأمالی. تهران: کتابخانه اسلامیه.
ـ   ــــــــــــــــــــــــ.(1403ق). الخصال. قم: جامعه مدرسین.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ.(1378ق). عیون أخبار الرضا g‏. تحقیق: مهدی لاجوردى. تهران‏: نشر جهان‏.
ـ ابن‌ جوزى‏، ا‏بو‏الفرج. (1412ق). المنتظم‏‏ فى تاریخ ‏‏الأمم‏‏ و الملوک. تحقیق ‏محمد و مصطفى عبد‏القادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ ابن ‏جوزى، عبدالرحمن بن على. ‏(1422ق). زاد المسیر فى علم التفسیر. تحقیق: عبد الرزاق مهدى. بیروت‏: دار الکتاب العربی‏.
ـ ابن حجرهیتمی،احمد بن بدرالدین محمد. (1424ق). الصواعق المحرقة فی الرد علی اهل البدع والزندقة. استانبول: مکتبة الحقیقه.
ـ ابن ‌خلدون‏، عبد الرحمن بن محمد. (1408ق). تاریخ ابنخلدون(دیوان المبتدأ و الخبر فى تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوى الشأن الأکبر). ‏تحقیق خلیل شحادة. بیروت: دار الفکر. 
ـ ابن ‌‏شعبه حرانى، حسن بن على. (1404ق). تحف العقول. قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ ابن ‏عادل، عمر بن على. ‏(1419ق). اللباب فى علوم الکتاب‏. عبدالموجود، عادل احمد. بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏.
ـ ابن‌ قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم. (1408ق). غریب الحدیث. به کوشش عبدالله جبوری. قم: دار الکتب العلمیة.
ـ ابن‌ ‏قدامة، عبدالله بن احمد. (بى‏تا). المغنی. بیروت: دار الکتاب العربی.
ـ ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر. (1419ق). تفسیر القرآن العظیم‏. تحقیق: محمد حسین شمس‏الدین. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ ابن میثم بحرانی،کمال الدین میثم بن علی. (1417ق). النجاة فی القیامة فی تحقیق أمر الإمامة. قم: مجمع الفکر الإسلامی‏.
ـ ابن ‌‏هشام، جمال الدین بن یوسف. (1404ق). مغنى اللبیب. به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
ـ ابوحیان، محمد بن یوسف‏. (1420ق). البحر المحیط فى التفسیر. تحقیق صدقى محمد. بیروت: دار الفکر.
ـ أخبار الدولة العباسیة. (1391ق). لمؤلف من القرن الثالث الهجری. تحقیق عبدالعزیز الدوری، عبدالجبار المطلبی. بیروت: دار الطلیعة.
ـ إربلى‏ على بن عیسى. (1381ق). کشف الغمة فی معرفه الأئمة. تبریز: بنى هاشمى‏.
ـ اسد حیدر. (1422ق). الإمام الصادق و المذاهب الأربعة. بیروت: دار التعارف‏.
ـ ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد. (1418ق). جواهر الحسان فى تفسیر القرآن. تحقیق: محمدعلی معوض-عادل احمد. بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی‏.
ـ جوادی آملی، عبدالله. (1388). ادب فناء مقربان. تحقیق: محمدصفایی. چاپ سوم. قم: اسراء.
ـ حلى، حسن بن سلیمان. (1421ق). مختصر البصائر. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـ حِمیَرى، عبدالله بن جعفر. (بی تا). قرب الإسناد. تهران: انتشارات کتابخانه نینوى.
ـ راغب اصفهانى، حسین. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن‏. بیروت: دار القلم‏.
ـ زبیدى، مرتضى محمد بن محمد. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس‏. تحقیق: شیرى على‏. بیروت‏: دار الفکر.
ـ صفار، محمد ‏بن ‏‏‏‏‏‏حسن. (1404ق). بصائرالدرجات. قم: انتشارات ‏‏کتابخانه ‏آ‏یةالله مرعشی.
ـ صفىّ الدّین محمد بن طباطبا. (1418ق). الفخری فی الاداب السلطانیه. تحقیق: عبد القادر محمد مایو. بیروت: دار القلم العربى.
ـ طباطبایى، سید محمدحسین‏. (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن‏. چاپ دوم. بیروت‏: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
ـ طبرسى، احمد بن على‏. (1403ق). الاحتجاج على أهل اللجاج‏. تحقیق محمد باقر خرسان. مشهد: نشر مرتضى‏.
ـ طبرسى‏، امین الاسلام‏ فضل بن حسن. (1390ق). إعلام الورى بأعلام الهدى‏. چاپ سوم‏. تهران‏: اسلامیه‏.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ.(1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏. فضل الله یزدى طباطبایى. چاپ سوم. تهران‏: ناصر خسرو.
ـ طبرى، محمد بن ‌جریر بن یزید. (1387ق). تاریخ الأمم و الملوک(تاریخ الطبری‏). تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث.
ـ    ـــــــــــــــــــــــــــــ.(1412ق). جامع البیان فى‏‏‏‏‏تفسیرالقرآن. ‏بیروت: دارالمعرفه‏.
ـ طوسى، خواجه نصیر الدین، علامه حلى، شیخ بهائى‏. (1374). پنج رساله اعتقادى‏. قم: کتابخانه آیت الله مرعشى نجفى‏.
ـ طوسى، محمد بن حسن‏. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن‏. تحقیق: عاملى احمد حبیب‏. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏. 
ـ  ــــــــــــــــــــــــ.‏ (1411ق). الغیبة. قم: مؤسسه معارف اسلامى.
ـ عیاشی، محمد بن ‌مسعود. (1380ق). تفسیر العیاشی. به کوشش سید هاشم رسولی محلاتی. تهران: چاپخانه علمیه.
ـ فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب). چاپ سوم. بیروت‏: دار إحیاء التراث العربی‏.
ـ قرطبى، محمد بن احمد. (1364). الجامع لأحکام القرآن.‏ تهران‏: انتشارات ناصر خسرو. 
ـ قطب الدین راوندى، سعید بن هبه الله. (1409ق). الخرائج و الجرائح. قم: مؤسسه امام مهدىf.
ـ قمی، علی بن ‌ابراهیم. (1404ق). تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم. قم: مؤسسه دارالکتاب.
ـ کشی‌، محمد بن عمر. (1348). رجال الکشی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
ـ کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. (1365). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ـ کفعمى، ابراهیم بن على عاملى‏. (1418ق). البلد الأمین و الدرع الحصین‏. بیروت‏: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.
ـ ماتریدى، محمد بن محمد. (1426ق). تأویلات أهل السنه(تفسیر الماتریدى). باسلوم، مجدى‏. بیروت: دار الکتب العلمیة.
ـ مجلسی‌، محمد باقر. (1404ق، الف). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
ـ  ـــــــــــــــــــ.(1404ق، ب). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
ـ محمد جعفری، سیدحسین. (1397). تشیّع در مسیر تاریخ. ترجمه سید محمدتقی آیت اللهی. چاپ نوزدهم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
ـ محمدى، على. (1378). ‏شرح کشف المراد‏. چاپ چهارم. قم‏: دار الفکر.
ـ مشکور، محمدجواد. (1372). فرهنگ فرق ‏‏اسلامى. مشهد: آستان‏‏‏‏ قدس رضوى‏.
ـ مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1413ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. قم‏: کنگره شیخ مفید.
ـ ملکى میانجى، محمدباقر. (1414ق). مناهج البیان فى تفسیر القرآن‏. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
ـ نعمانى، ابو عبدالله محمد بن ابراهیم. (1397ق). کتاب الغیبة. تهران: مکتبة الصدوق.
ـ نقی پورفر، ولی الله. (1377). بررسی شخصیت اهل بیتbدر قرآن به روش قرآن به قرآن. تهران: مرکز آموزش مدیریّت دولتی.