نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

2 استاد جامعه شناسی ارتباطات بین الملل دانشگاه امام صادق (ع(

چکیده

یکی از موضوعات مورد توجه ائمه (ع) به تبعیت از نوع رویکرد قرآنی و به دلیل انحرافات به وجود آمده پس از رحلت پیامبر (ص)، مباحث اعتقادی به ویژه توحید و مسائل مرتبط با آن بوده است. در این پژوهش تلاش شده است با روش تحلیل محتوای کمی کیفی، روایات امام رضا (ع) در موضوع توحید از کتاب عیون بررسی شود تا آشکار گردد جهت‌گیری امام (ع) در پاسخ به سوالات توحیدی مبتنی بر چه اصولی بوده و در تبیین و اثبات توحید چه مسیری را پیموده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که امام (ع) همزمان با تشویق افراد به شناخت خداوند و تبیین امکان، اهمیت، ابزارها، عوامل و مبنای اصلی شناخت، با دو جهت‌گیری مهم به تبیین توحید می‌پردازد: 1. معرفی صفات نقص در انسان و نفی آن از خداوند متعال که در این بخش تمرکز امام (ع) بر نفی تجسیم و رویت خداوند و جبر و تفویض است. 2. معرفی اسماء الهی و تفاوت آن با صفات کمالی در انسان و در این بخش امام (ع) ضمن معرفی اسماء الله و تبیین آن، سه ویژگی علم، اراده و قدرت دربارۀ خداوند متعال را مورد تاکید و تبیین خود قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم.
ـ  ابن بابویه، محمد بن علی. (1378ق). عیون اخبار الرضا g. تهران: نشر جهان.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ. (1398ق). التوحید. قم: دفتر نشر اسلامی.
ـ  امجدی، مینا.(1391). «تحلیل احتجاجات امام رضا g در مقوله توحید با محوریت کتاب عیون، احتجاج و توحید». پایاننامه کارشناسی ارشد. قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایرانداک ش. 256012).
ـ  امین، محسن. (1419ق). اعیان الشیعه. بیروت: دارالتعارف.
ـ  بشیر، حسن؛ جانی پور (عترت دوست)، محمد. (1388). «شخصیت شناسی معاویه در کلام امیرالمؤمنین علی g». دین و ارتباطات، سال شانزدهم، شماره اول و دوم (پیاپی 35 و 36)، بهار-تابستان و پائیز-زمستان 1388. صص: 147-178.
ـ  پسندیده، عباس. (1396). «روش فهم روانشناختی متون دینی(فرمد)». پژوهش نامه روانشناسی اسلامی. سال سوم، شماره 6. صص:67-91.
ـ  توران، امداد. (1396). «تحلیل سند و محتوای دو حدیث رضوی درباره خلقت نوری». فرهنگ رضوی. سال پنجم. شماره 20. زمستان 1396. صص: 7-30.
ـ  جانی پور (عترت دوست)، محمد. (1396). «کارکردهای کیفی استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث». رهیافتهایی در علوم قران و حدیث. سال چهل و نهم. شماره 1. شمار پیاپی 98. بهار و تابستان 1396. صص: 29-52.
ـ  جانی پور (عترت دوست)، محمد؛ شکرانی، رضا. (1392). «رهاورد استفاده از روش تحلیل محتوای کمی در فهم احادیث». مجله پژوهش های قران و حدیث. سال چهل و ششم. شماره دوم. پائیز و زمستان 1392، صص: 27-57.
ـ  جلیلیان، الهام. (1391). «تحلیل و بررسی احادیث امام رضا g در موضوع توحید». پایان نامه کارشناسی ارشد. قابل بازیابی از گنج، پایگاه اطلاعات علمی ایران (ایرانداک ش. 237275).
ـ  سبحانی، جعفر. (1426ق). اصول الحدیث و احکامه. قم: موسسه امام صادق g.
ـ  سپهری، خدیجه. (1397). «وحدت ذاتی خدا در کلام امام رضا g»، فرهنگ رضوی. سال ششم. شماره 21. بهار 1397. صص: 221-242.
ـ  شایان فر، شهناز؛ رضی بهابادی، بی بی سادات ؛ معتمد لنگرودی، فرشته. (1397). «دلالت‌های فلسفی کلام امام رضا g در مسئله توحید ذاتی». فرهنگ رضوی. سال 6. شماره 4. صص: 105-126.
ـ  عترت دوست، محمد. (1398). «روش شناسی فهم حدیث در فرایند سه گانه تحلیل متن، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمان». دوفصلنامه حدیث پژوهی. سال یازدهم. شماره بیست و یکم. بهار و تابستان 1398. صص: 291-320.
ـ  غفاری، علی اکبر. (1369). تلخیص مقباس الهدایه علامه مامقانی. تهران: نشر صدوق.
ـ  فتاحی زاده، فتحیه؛ احدیان، مریم. (1397). «تحلیل محتوای روایت رضوی درباره ویژگی ها و شاخصه های امامت  از کتاب الحجه کافی». فرهنگ رضوی. سال 6. شماره 4. صص: 61-84.
ـ  فیروزان، توفیق. (1360). روش تحلیل محتوا، تهران: انتشارات آگاه.
ـ  قاسم نژاد، زهرا ؛ امیدی، آمنه. (1398). «مفهوم شناسی تطبیقی و تحلیلی حب در روایات کافی و صحیح بخاری به روش تحلیل محتوا». دوفصلنامه حدیث پژوهی. سال 11. شماره 22. پاییز و زمستان 1398. صص: 387-416.
ـ  قانع، احمدعلی. (1393). «خداشناسی در روایت های امام رضا g». فرهنگ رضوی. سال دوم. شماره پنجم. بهار 1393. صص: 87-109.
ـ  کریپندورف، کلوس. (1378). مبانی روش شناسی تحلیل محتوا. ترجمه: هوشنگ نائینی. تهران: انتشارات روش.
ـ  کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). کافی. قم: دارالحدیث.
ـ  مسعودی، عبدالهادی. (1384). روش فهم حدیث. تهران: سازمان سمت و دانشکده علوم حدیث.
ـ  معتمد لنگرودی، فرشته؛ رضی بهابادی، بی بی سادات ؛ عترت دوست، محمد. (1397). «تحلیل محتوای مناظرات توحیدی امام صادق g با ابن ابی العوجاء». شیعه پژوهی. سال پنجم. شماره پانزدهم. پاییز و زمستان 1397. صص: 27-53.
ـ  هولستی، ال آر.(1373). تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسانی. ترجمه نادر سالار زاده امیری. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
- Tashakkori, A., and C. Teddlie (2003). Handbook of Mixed Methods in Social and Behavioral Research, First Edition, Sage Publication Inc
- Tashakkori, A., and C. Teddlie (1998). Mixed Methodology: Combining Qualitative and Quantitative Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
- Creswell, J. W; V. L. Plano Clark; M. L. Guttmann and E. E. Hanson (2003). Advanced Mixed MethodsResearch Design. In A.Tashakkori and C. Teddlie (Eds.), Handbookof Mixed Methods in Social and Behavioral Research (pp. 209–240). Thousand Oaks, CA: Sage.