نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای سیاست‌گذاری فرهنگی دانشگاه امام صادق (ع)

2 دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی دانشگاه امام صادق (ع)

3 استادیار گروه ارتباطات و مطالعات فرهنگی دانشکده رفاه تهران

چکیده

اوضاع فرهنگی اجتماعی دوران امامت امام رضا (ع) و همچنین موقعیت خاص آن حضرت در نسبت با امر حکومت، شرایطی ویژه را پدید آورده ‌است که تأمل عمیق اندیشمندان علوم اجتماعی برای تحلیل این دوران را می‌طلبد. تأمل در سیرۀ اجتماعی آن حضرت، درس‌هایی راه‌گشا برای برون‌رفت دانش علوم اجتماعی کنونی از گره‌های کور پیش ‌رو را به ‌همراه ‌دارد که یکی ‌از آن‌ها درس‌هایی برای سیاست‌گذاران و اندیشمندان حوزۀ فرهنگ است. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی، درصدد استخراج دلالت‌های سیرۀ رضوی در سیاست فرهنگی برآمد. برخی‌ دلالت‌های سیاست فرهنگی استخراج‌ شده از سیرۀ رضوی در این پژوهش عبارت است از: مردمی ‌بودن؛ اساس سیاست فرهنگی اسلامی، سبک زندگی اسلامی؛ شاه‌بیت سیاست فرهنگی اسلامی، فطریات، نقطه شروع سیاست‌گذاری فرهنگی، توجه ‌به ضرورت سیاست‌گذاری برای الگوهای فرهنگی در منظومه تدوینی سیاست فرهنگی اسلامی، فرصت‌شناسی در سیاست فرهنگی، توجه توأمان به ابعاد فطری و طبیعی انسان در سیاست فرهنگی اسلامی، عدالت فرهنگی در سیاست‌گذاری فرهنگی، «هویت‌سازی» و «نمادسازی» در سیاست فرهنگی و ... .

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن‌کریم.
ـ  نهج‌البلاغه. (1391). ترجمه محمد دشتی. تهران: پورصائب.
ـ  آشوری، داریوش. (1373). دانشنامه سیاسی. تهران: مروارید.
ـ  ابوالفرج‌اصفهانی، علی‌بن‌حسین. (1385ق). مقاتلالطالبیین. قم: دارالکتاب.
ـ  ابن‌بابویه، محمد‌بن‌علی. (1378ق). عیون اخبارالرضاg. قم: مومنین.
ـ   ـــــــــــــــــــــــ. (1376). امالی. تهران: کتابچی.
ـ   ـــــــــــــــــــــــ. (1398ق). التوحید. قم: جامعه مدرسین.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ. (1403ق). معانی الاخبار. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ  ـــــــــــــــــــــــ. (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: اسلامی.
ـ  ابن‌فهد‌حلی، احمدبن‌محمد. (1381). آداب راز و نیاز به درگاه بی نیاز. ترجمه محمد‌حسین نائیجی. تهران: کیا.
ـ  ابن‌سعد، ابوعبدالله‌محمد‌بن‌سعد. (1408ق). الطبقات الکبری. مدینه: مکتبه العلوم و الحکم.
ـ  ابن‌شعبه‌حرانی، حسن‌بن‌علی. (1380). تحف العقول عن آلالرسول. ترجمه محمدباقر کمره‌ای. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ  احمدی‌فر، مصطفی؛ حسین‌نژادمحمدآبادی؛ حمید؛ رضایی‌اصفهانی، محمدعلی؛ حق‌پناه، رضا. (1394). «شاخص‌های اخلاق‌محوری در آموزه‌های سیاسی امام رضاg». فرهنگ رضوی. سال5. شماره18. صص: 179ـ  215.
ـ  اشتریان، کیومرث. (1389). مقدمهای بر سیاستگذاری فرهنگی. تهران: جامعه‌شناسان.
ـ  افتخاری، اصغر. (1392). «مفهوم سیاست در مکتب رضوی». فرهنگ رضوی. سال1. شماره3. صص:7ـ  26.
ـ  بحرانى، سید‌هاشم‌بن‌سلیمان. (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسه بعثت.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1411ق). حلیه الابرار فی احوال محمدوآلهالأطهارb. قم: موسسه المعارف‌الاسلامیه.
ـ  برقی، احمدبن‌محمد. (1371). المحاسن. قم: دارالکتب‌الاسلامیه.
ـ  پاینده، ابوالقاسم. (1360). نهج الفصاحه. تهران: جاویدان.
ـ  پیروزمند، علی‌رضا. (1389). مبانی و الگوی مهندسی فرهنگی. قم: فجر ولایت.
ـ  جزائرى، نعمت‌الله. (1427ق). ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی.
ـ  جعفریان، رسول. (1368). تاریخ تشیع در ایران. تهران: تبلیغات اسلامی.
ـ  جوادی‌آملی، عبدالله. (1378). حکمت نظری و عملی در نهجالبلاغه. قم: اسراء.
ـ  جهانگیرفیض‌آبادی، احمد؛ فرخی، میثم. (1395). «واکاوی سیاست‌گذاری فرهنگی در سیره امام رضاg». فرهنگ رضوی. سال4. شماره14. صص:7ـ  28.
ـ  حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1409ق). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: آل‌البیتb.
ـ  حسینی‌عاملی، جعفرمرتضی. (1387). زندگی سیاسی هشتمین امامg. خلیل خلیلیان. قم: تبیان.
ـ  خاکپور، حسین؛ محمودی، مرضیه؛ سعیدی‌گراغانی، منصوره. (1393). «نقش و آثار مدیریت فرهنگی امام رضاg برجامعه شیعه». فرهنگ رضوی. سال2. شماره8. صص:31ـ  56.
ـ  درخشه، جلال. (1386). تجزیه و تحلیل رابطه دین و سیاست در حکومت امامعلی(علیهالسلام). تهران: امام‌صادقg.
ـ  درخشه، جلال؛ حسینی‌فائق، سیدمحمدمهدی. (1394). «مولفه‌های سیاست‌ورزی در سیره امام رضاg». فرهنگ رضوی. سال3. شماره12. صص:7ـ  34.
ـ  دلبری، شهربانو؛ زحمتکش، زهرا. (1395). «به‌کارگیری شیوه‌های تسامح و تساهل در سیره تربیتی امام رضاg». فرهنگ رضوی. سال پنجم. شماره20. صص:31ـ  68.
ـ  دهقانی، روح‌اله. (1395). «تحلیل و بررسی سیاست فرهنگی ابناءالرضاg». فرهنگ رضوی. سال4. شماره16. صص:7ـ  45.
ـ  دیلمی، حسن‌بن‌ابی‌الحسن. (1408ق). أعلامالدین. قم: موسسه آل‌البیتb.
ـ  راوندى‌کاشانى، فضل‌الله. (بی‌تا). النوادر. قم: دارالکتاب.
ـ  رضازاده کهنگی، فریبا؛ فارسی‌نژاد، علیرضا. (1394). «اصول علمی و اخلاقی مناظره‌های رضوی». فرهنگ رضوی. سال3. شماره9. صص:37ـ  58.
ـ  رفاعى، احمدفرید. (1343ق). عصر المأمون. قاهره: دارالکتاب المصریه.
ـ  ری‌شهری، محمد. (1386). حکمت نامه کودک. قم: دارالحدیث.
ـ  زین‌آبادی، حسن‌رضا؛ عدلی، مریم. (1395). «اصول و روش‌های تربیتی با نگرشی به اراده و اختیار انسان در سیره رضوی». فرهنگ رضوی. سال پنجم. شماره17. صص:59ـ  96.
ـ  زیدان، جرجى. (بی‌تا). تاریخ التمدن الاسلامى. بیروت: دارالمکتبه الحیاة.
ـ  سپنجی، امیرعبدالرضا؛ مومن‌دوست، نفیسه. (1390). «اقناع و تغییر نگرش جایگاه آن در سیره ارتباطی امامان معصومb: مروری بر مناظرات مکتوب امام رضاg». دین و ارتباطات. شماره40. صص:144ـ  117.
ـ  سروری‌مجد، علی. (1392). «فرهنگ رضوی و جامعه آرمانی». فرهنگ رضوی. سال2. شماره2. صص:77ـ  103.
ـ ـــــــــــــــــــ. (1393). «عنصر محبت در فرهنگ رضوی». فرهنگ رضوی. سال2. شماره5. صص:86ـ  66.
ـ  شاه‌آبادی، محمدعلی. (1387). رشحاتالبحار. زاهد ویسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ـ  شاین، ادگار. (1383). مدیریت فرهنگ سازمانی و رهبری. برزو فرهی و شمس‌الدین نوری نجفی. تهران: سیمای جوان.
ـ  شفریتز، جی‌ام؛ بریک، کریستوفر. (1390). سیاستگذاری عمومی در ایالاتمتحده آمریکا. حمیدرضا ملک‌محمدی. تهران: دانشگاه امام‌صادقg.
ـ  طباطبایی، محمدحسین. (1387). تعالیم اسلام. هادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
ـ  طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (1385ق). مشکاۀ الانوار فی غرر الاخبار. نجف: المکتبه الحیدریه.
ـ  عصاره‌نژاد‌ دزفولی، سینا. (1397). ارزیابی طرح حلقات صالحین شهرستان دزفول. دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات. دانشگاه امام صادقg.
ـ  عظیم‌زاده ‌اردبیلی، فائزه؛ ذبیحی، عاطفه. (1392). «مولفه‌های سلامت و بهداشت روان خانواده در روایت‌های رضوی». فرهنگ رضوی. سال1. شماره2. صص:155ـ  179.
ـ  عطاردی‌قوچانی، عزیزالله. (1406ق). مسند الامام الرضاابیالحسنعلیبنموسیg. بیروت: دارالصفوه.
ـ  علم‌الهدی، سیدامیرحسن؛ شریفی، علی. (1394). «ارتباطات انسانی در فرهنگ رضوی». فرهنگ رضوی. سال3. شماره11. صص:77ـ  108.
ـ  قانع، احمدعلی. (1397). قواعد فقه در میدان فرهنگ و ارتباطات. تهران: دانشگاه امام صادقg.
ـ  قانع، احمدعلی؛ عصاره‌نژاد‌دزفولی، سینا. (1396). «دلالت‌های نظریه فطرت در نظام تربیتی اسلام». علوم تربیتی از دیدگاه اسلام. سال5. شماره9. صص:37ـ  64.
ـ  قائمی، علی (1370). زمینه تربیت. قم: امیری.
ـ  کاردان، علی‌محمد. (1389). درآمدی بر تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: سمت.
ـ  کلاکهون، کلاید. (1393). مردمشناسی فرهنگی. امیرحسین آریان‌پور. تهران: عطار.
ـ  کلینی، ابوجعفرمحمدبن‌یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ  گنجور، مهدی. (1390). «امام رضاg و الگوهای رفتار ارتباطی با پیروان سایر ادیان و مذاهب». شیعهشناسی. شماره34. صص:215ـ  250.
ـ  مطهری، مرتضی. (1388). تعلیم و تربیت در اسلام. تهران: صدرا.
ـ  مجلسی، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آلالرسول. تهران: دارالکتب الإسلامیه.
ـ  ــــــــــــــــــــ. (1403ق). بحارالأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ  مک‌گوییگان، جیم. (1388). بازاندیشی در مفهوم سیاست فرهنگی. تهران: دانشگاه امام‌صادقg.
ـ  موحدابطحی‌اصفهانی، سیدمحمدباقر. (1391). صحیفهرضویه جامعه: ادعیه امام علیبنموسیالرضاg. سیدعدنان لاجوردی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ـ  موسلی، مهدی؛ جدی، حسین. (1397). «مؤلفه‌ها و روش‌های تربیتی در احادیث امام رضاg». بصیرت و تربیت اسلامی. سال15. شماره45. صص:9ـ  32.
ـ  مولایی‌آرانی، مهدی. (1396). «چالش‌های کنشگری حوزه علمیه در تدوین سیاست‌های فرهنگی». دین و سیاست فرهنگی. سال4. شماره8. صص:89ـ  119.
ـ  معین، محمد. (1386). فرهنگ معین. تهران: زرین.
ـ  نوری، حسین‌بن‌محمدتقی. (1408ق). مستدرکالوسائل و مستنبطالمسائل. قم: آل‌البیتg.
ـ  نوروزی، مجتبی؛ کاظمی، ابوالفضل؛ شاهمرادی، سیده‌فاطمه. (1396). «راهکارهای تربیت دینی در فضای مجازی با تاکید بر آموزه‌های قرآن سیره رضوی». فرهنگ رضوی. سال5. شماره19. صص:177ـ  221.
ـ  نائینی، وحید. (1391). درآمدی بر مدیریت فرهنگی. تهران: ساقی.
ـ  وطن‌دوست، رضا. (1387). «عقل و روش کلامی امام رضاg». اطلاعات حکمت و معرفت. شماره32. صص:13ـ  15.