نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای فلسفه تعلیم‌ و تربیت، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران؛ مربی فرهنگیان مشهد

2 دانشیار گروه فلسفه تعلیم و تربیت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه فلسفه تعلیم ‌وتربیت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

4 دانشیار گروه فلسفه تعلیم وتربیت، دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

تربیت در خانواده فراهم‌ کنندۀ موجبات رشد و تعالی انسان و اساس تربیت رسمی و عمومی است. از این‌ رو هدف از انجام این پژوهش، بررسی رویکردهای تربیت فرزند در خانواده از منظر سیرۀ امام‌ رضا(ع) است. مقالۀ حاضر به ‌روش توصیفی ‌تحلیلی، با هدف درکی دقیق از احادیث و روایات و سیرۀ امام ‌رضا(ع) دربارۀ تربیت فرزند در خانواده انجام شده است. به این منظور از احادیث، روایات و تئوری‌هایی که دلالت‌ها و اشارات مستقیم به بحث تربیت فرزند در خانواده داشته و به صورت ضمنی و تلویحی مرتبط با سیرۀ نظری و عملی امام‎ رضا(ع) بوده، استفاده شده است. در سه رویکرد تربیت دینی، اجتماعی و علمی برخی از مقوله‌های به‌دست آمده عبارتند از: پرورش هویت اجتماعی،گفت‌وگو، پرورش حس مسئولیت‌پذیری نسبت به جامعه و طبیعت و پرورش تفکر انتقادی. تجزیه و تحلیل امور با معیارهای صحیح و پیوستگی علم و عمل، یکی از شاخصه‌های تفکر انتقادی است. پیشنهاد این پژوهش، تدوین سندی معطوف به تربیت فرزند در خانواده از دیدگاه اسلام است. این سند برای خانواده قابلیت اجرایی و دولت نقش نظارتی و حمایتی دارد.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌ کریم. ترجمۀ محسن قرائتی.
نهج‌البلاغه.  ترجمه محمد دشتی. قم: سادات‌رضوی. 
ـ ابن‌بابویه، محمدبن‌علی‌بن‌الحسین قمی. (1378). عیون اخبارالرّضا علیهالسّلام. به‌تحقیق و تصحیح مهدی لاجوردی. ج1 و2. تهران: جهان.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1413ق). من لا یحضره الفقیه. به‌تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری. ج3. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.
ـ ابن‌شعبه ‌الحرانی، ابی‌محمدحسن. (۱۳۷۶). تحف العقول. ترجمۀ محمدباقر کمره‌ای. چاپ ششم. قم: کتابچی.
ـ ابن‌شهرآشوب،محمدبن‌علی. (1379) . مناقب آل ابیطالب. ج4. قم: علامه.
ـ ابوالحسنی، سیدرحیم. (۱۳۸۸). تعیین و سنجش مؤلفههای هویت ایرانی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.
ـ برنامۀ درسی ملی جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۹۱). تهران: شورای عالی آموزش‌وپرورش.
ـ بستان، حسین و همکاران. (۱۳۸۸). اسلام و جامعهشناسی خانواده. چاپ چهارم‌. ویراست دوم. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ به‌پژوه، احمد. (۱۳۷۸). اصول برقراری رابطۀ انسانی با فرزندان در دورۀ دبیرستان. تهران: انجمن اولیا و مربیان.
ـ پاینده، ابوالقاسم. (۱۳۸۲).‌ نهج الفصاحه؛ مجموعهکلمات قصار حضرت رسولn. چاپ چهارم. تهران: دنیای دانش.
ـ پناهی، علی‌احمد. (1398). نقش زن و مرد در خانواده با رویکرد اسلامی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
ـ پورامینی، محمدباقر. (1392). سبک زندگی؛ منشور زندگی در منظر امام رضاg ؛ پرسمان رضوی. ج7. چاپ دوم. مشهد: انتشارات آستان‌قدس رضوی.
ـ جاهد، حسینعلی. (1387). اصول و فلسفه تعلیم و تربیت؛ تعلیم و تربیت اسلامی. تهران: جهش.
ـ جعفری تبریزی، محمدتقی. (۱370). «حق کرامت انسانی». نشریۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی. ۲۷ (0). صص:77-98.
ـ جوادی آملی، عبدالله. (۱۳۹۱). مفاتیح الحیات. چاپ نود وپنجم. قم: اسرا.
ـ حرعاملی، محمدبن‌حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. ج4و6. قم: مؤسسه آل‌البیت.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ.(1412ق). وسائل الشیعه. ج14. بیروت: داراحیاءالتراث‌العربی.
ـ حیدری ‌نراقی، علی‌محمد. (۱۳۸۶). رسالۀ حقوق امامسجادg. شرح نراقی. چاپ هفتم. قم: مهدی نراقی.
ـ دوئرتی، ویلیام؛ مک‌دانیل، سوزان. (۱۳۸۹). خانوادهدرمانی. ترجمۀ علی نیلوفری. تهران: ارجمند.
ـ راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمد. (۱۴۱۲ق). مفردات الفاظ القرآن. به‌تحقیق و تصحیح صفوان عدنان داوودى. بیروت: دارالعلم و دمشق: الدار الشامیة.
ـ ساروخانی، باقر. (۱۳۷۰). دایرةالمعارف علوم اجتماعی. تهران: کیهان.
ـ سالاری فر، محمدرضا. (1385). نظام خانواده در اسلام. قم: هاجر.
ـ ستیر، ویرجینیا. (۱۳۸۸). آدمسازی در روانشناسی خانواده. ترجمۀ بهروز بیرشک. چاپ هفتم. تهران: رشد.
ـ سند تحول بنیادین آموزشوپرورش. (۱۳۹۰). تهران: دبیرخانۀ شورای عالی انقلاب فرهنگی.
ـ سیوطی، عبدالرحمن‌بن‌‍‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ابی‌بکر. (1429ق). الجامعالصغیر فیاحادیثالبشیرالنذیر. ج1. بیروت: دارلفکرللطباعه والنشرو التوزیع.  
ـ شرفی، محمدرضا. (۱۳۸۸). مهارتهای زندگی در سیرۀ رضوی. مشهد: مؤسسۀ خدمات مشاوره‌ای.
ـ شریعتی، سیدصدرالدین؛ صحرایی، فاطمه. (۱۳۹۸). «بررسی نقش والدین در تربیت عاطفی کودک با بهره‌گیری از سیرۀ امام رضاg». فصلنامۀ فرهنگ مشاوره و رواندرمانی. 38 (10). صص:59 -80.
ـ شعاع‌کاظمی، مهرانگیز؛ سیف، سوسن. (۱۳۸۹). خانوادهدرمانی از دیدگاه ستیر. تهران: پازینه.
ـ شعیرى، محمدبن‌محمدبن‌حیدر. (بی‌تا). ‏جامع الاخبار. نجف: مطبعة حیدریة.
ـ طبرسی، فضل‌بن‌حسن. (۱۴۱۷ق). اِعلام الوری باَعلام الهدی. ج۲. قم: آل‌ البیت.
ـ طبرسی، حسن‌بن‌فضل. (1370). مکارمالاخلاق. قم: شریف‌رضی.
ـ طوسی، محمدبن‌حسن. (۱۴۱۴ق). الامالی. قم: دار الثقافة.
ـ عطاردی، عزیزالله. (۱۳۶۳). جوامع الحکم. دهلی: ایرانین آرط پرنترز.
ـ ـــــــــــــــــــ. (۱۴06ق). مسند الامام الرضا ابیالحسن علیبنموسیg. ج2. بیروت: دار الصفوة.
ـ عمید، حسن. (1343). فرهنگ فارسی عمید. چاپ پانزدهم. تهران: امیرکبیر.
ـ قائمی امیری، علی. (۱۳۹۱). خانواده در اسلام. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
ـ قرائتی، محسن. (1386). تفسیر نور. ج7. چاپ چهاردهم. تهران: مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
ـ کلینی، محمد‌بن‌یعقوب. (۱۴۰۷ق). الاصول من الکافی. به‌تحقیق و تصحیح على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى. ج3 و ۴. چاپ چهارم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
ـ گیدنز، آنتونی. (۱۳۹۵). جهان لغزنده است. ترجمۀ علی عطاران. تهران: کتاب پارسه.
ـ مبانی نظری تحول بنیادین در نظام تعلیموتربیت رسمی و عمومی در جمهوری اسلامی ایران. (۱۳۹۰). تهران: دبیرخانۀ شورای عالی آموزش‌وپرورش.
ـ مجلسی، محمدباقر. (۱۴۰۳ق). بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارb. ج1 و2 و3 و ۴۹ و71 و79 ،97 و101. چاپ دوم. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ـ محمدپور، احمد. (1392). روش تحقیق کیفی ضدروش. ج اول. چاپ دوم . تهران: جامعه شناسان.
ـ مرکز راهبردی فناوری‌های همگرا. (15/06/1394). «فناوریهای اجتماعی: تقویت عملکرد انسانی، وقتی کامپیوتر تنها یک ابزار نیست بلکه یک همراه است». قابلیت دسترسی در آدرس اینترنتی: https://nbic.ir/paper/3616
ـ مسعودی، علی‌بن‌حسین. (1384). اثبات الوصیه للامام علیبنابیطالب. قم: انصاریان.
ـ مطهری، مرتضی. (۱۳۷۷). یادداشتهای استاد مطهری. ج۱۱. تهران: صدرا.
ـ ــــــــــــــــ. (1388). نقدی بر مارکسیسم. ج1. تهران: صدرا.
ـ منسوب به جعفر بن محمد الصادقg. (۱۳۶۰). مصباح الشریعه. ترجمۀ مصطفوى‏. تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفۀ ایران‏.
ـ منسوب به علی بن موسی الرضاg.(بی‌تا). صحیفهالرضاg. مشهد: ندای اسلام.
ـ مهدی‌زاده، حسین. (1390). «سبک زندگی پیشینه‌ی دانش سبک زندگی». سوره اندیشه. ش50. صص: 57 – 59.
ـ مینوچین، سالوادور. (۱۳۸۱). خانواده و خانوادهدرمانی. ترجمۀ باقر ثنائی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
ـ مینوچین، سالوادور ؛ فیشمن، اچ.چارلز. (۱۳۹۷). فنون خانوادهدرمانی. ترجمۀ فرشاد بهاری و فرح سیا. چاپ دهم. تهران: رشد.
مؤسسۀ خدمات مشاوره‌ای جوانان و پژوهش‌های اجتماعی. (۱۳۹۰). مجموعۀ زندگی رضوی؛ ارتباط با خانواده درکلام رضوی. مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ موسوی، سیدابوالقاسم؛ جواهری، محمدرضا؛ اکرمی، ایوب. (۱۳۹۷). «روش‌های ایجاد و تعمیق باور به وجود خداوند در تربیت اعتقادی بر اساس سیرۀ امام رضاg». دوفصلنامۀ علمیپژوهشی آموزههای تربیتی در قرآن و حدیث.2 (3). صص:89-105.
ـ میرزمانی، اعظم. (۱۳۹۱). «آیا هرطور که بخواهیم می‌توانیم زندگی کنیم؟ تأثیرات سیاست‌گذاری عمومی بر سبک زندگی». سورۀ اندیشه. ش۶۰ و ۶۱. صص87 - ۹۰.
ـ نقیب‌زاده، میرعبدالحسین. (۱۳۸۶). نگاهی به فلسفۀ آموزشوپرورش. چاپ بیست ویک. تهران: طهوری.
ـ نوابی‌نژاد، شکوه. (۱۳۸۰). سه گفتار دربارۀ راهنمایی و تربیت فرزندان. چاپ هفتم. تهران: انجمن اولیا و مربیان.
ـ نوری‌طبرسی، حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل. ج3. قم: موسسه آل‌البیت لاحیاءالتراث.
ـ واسعی، سیدعلیرضا. (۱۳۹۵). «تعامل با خانواده در سنت رضوی (رویکرد تبارشناسانه)». فصلنامۀ فرهنگ رضوی. 16(4). صص:251- 276.
ـ هومن، علی‌حیدر. (۱۳۸5). راهنمای عملی پژوهش کیفی. تهران: سمت.
ـ یوسفیان، نعمت الله. (1389). تربیت دینی کودکان. قم: زمزم هدایت.
- Bensely, D Alan, (1997), Critical Thinking in Psychology, Pacific grove, California.
- Milgram, R.M., (1990), Teaching gifted andtalented learners in regular Classrooms. U.S.A.
- Onder FulyaCenkseven, Yasin Yilmaz (2012), The Role of Life Satisfaction andParenting Styles in Predicting Delinquent Behaviors among High School Students, Educational Sciences: Theory & Practice, 12(3): 1744-1748.
- Satir, William, (1975), ConjointFamily Therapy. Palo Alto.cA: science and Behavior Books.
- Tajfel, H., (1978), Differentiation Between Social Groups, London: Academic.
- Tezci, Erdogan; Sezer, Fahri; Aktan, Sumer; Gurgan, Ugur. (2016). Do Lifestyles ShapeSelf-Regulated Learning Strategies?, Eurasian Journal of Educational Research, 65, 239-258.
- Venera G; Zakirova and Ekaterina L. Nikitinab, (2016), Developingthe Pedagogical Culture of Parents by Means of Social Partnershipwith a Supplementary Education Institution, International Journal of Environmental andScience Education, v11, n8, 2099-2111.
- Weiju Zhao1; Zhiping Zhang andJuan Liu (2017), TheFamilySection in Current Elementary SocialStudies Textbooks in China, Journal of Education and Training Studies, Vol. 5, No. 10, URL: http://jets.redfame.com.