نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشگاه ادیان و مذاهب

2 دانشیار دانشگاه ادیان و مذاهب

3 دانشیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

مطالعۀ سیر تاریخی تعیین امام از سوی امام قبلی، حاکی از وجه متفاوت آن از سوی امام کاظم (ع) است، تا آن‌جا که برای نخستین بار در فرهنگ امامت، آن حضرت در فضای عمومی و مکرر اقدام به معرفی جانشین خویش کرد. با بررسی­های صورت گرفته در منابع حدیثی اولیه به دست می آید که 41 حدیث در باب معرفی امام هشتم (ع) از سوی امام پیشین روایت شده که در این میان، علاوه بر تلقی به قبول این روایات از سوی عموم اصحاب امامی، 11 حدیث براساس مبانی اعتبارسنجی متأخرین صحیح السند است. اختلاف محسوس آمار این گروه از روایات، بیش از هر چیز معلول عواملی از جمله گسترش جامعه شیعی تا دورترین نقاط عالم اسلامی و گسترش سازمان وکالت و نیز پیش بینی جریان­های انحرافی از جمله جریان واقفه به سردمداری برخی  بزرگان و وکلا، از سوی امام کاظم(ع) است. تبیین مسئله امامت و شاخصه‌های امام، اعلام علنی و معرفی در ملأ ­عام، وصی، خلیفه و قیم قرار دادن حضرت در حیات و ممات، سپردن ودایع امامت، تعیین نشانه­ای خاص برای شناخت امام، تکریم و احترام بسیار و دیگر اقدام ها از جمله ساز و کارهای امام کاظم (ع) در اعلام امامت امام رضا (ع) به شمار می­رود. این پژوهش به روش تاریخی و حدیثی مبتنی بر تحلیل مضمون می کوشد تا ابعاد گوناگون قضیه را بکاود و راز آن را بیان کند.

کلیدواژه‌ها

ـ آیتی، نصرت الله.(1393). «واکاوی جریان وصیت در شناخت امام». فصلنامه علمی ـ ترویجی پژوهشهای مهدوی. س 3. ش9. صص:75-97.
ـ ابن بابویه، محمدبن علی.(1389). عیون اخبار الرضا علیهالسلام. ج1. مترجم محمد صالح روغنی قزوینی. قم: نشر مسجد مقدس جمکران.
ـ ـــــــــــــــــــــــ.(1385). معانی الاخبار. ترجمه عبدالعلی محمدی شاهرودی. ج2. چاپ سوم. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ ـــــــــــــــــــــــ.(1377). خصال. ترجمه محمدباقر کمره ای. چاپ هشتم. تهران: نشر کتابچی.
ـ ـــــــــــــــــــــــ.(1395). کمال الدین و تمام النعمه. تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ ابن العنبة، احمد بن علی.(1380ق). عمدة الطالب فی أنساب أبی طالب. چاپ دوم. نجف: المطبعه الحیدریه.
ـ ابوالفرج اصفهانی،علی بن حسین.(1385). مقاتل الطالبین. چاپ دوم. قم: مؤسسه دارالکتاب.
ـ اشعری، ابوالحسن.(1400ق). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. چاپ سوم. آلمان، ویسبادن : نشر فرانس شتاینر.
ـ اشعری قمی، سعد بن عبدالله.(1360). المقالات و الفرق. تصحیح از محمدجواد مشکور. چاپ دوم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ امین، سیدمحسن.(1403). اعیان الشیعه. ج6. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
ـ برقی، احمد بن محمد.(1342). کتاب الرجال. تهران: چاپ جلال الدین ارموی.
ـ پورمحمدی، نعیمه.(1391).«اعیان ائمه علیهم السلام؛ جستاری در راه‌های اثبات امامت اشخاص ائمه علیهم السلام در روایات شیعه». فصلنامه امامت پژوهی.س 2. ش 8. صص:137-166.
ـ پیشوایی، مهدی.(1390). سیره پیشوایان. چاپ سی ویکم. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.
ـ جباری، محمدرضا.(1382). سازمان وکالت و نقش آن در عصر ائمه علیهم السلام. ج1. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمه الله علیه.
ـ ــــــــــــــــــ.(1392). « امام کاظم علیه السلام و سازمان وکالت». فصلنامه تاریخ اسلام. س 14. ش1 (پیاپی53). صص: 7-45.
ـ جعفریان، رسول.(1391). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. چاپ دوم. تهران: نشر علم.
ـ الجوهری، احمد بن عبیدالله بن عیاش.(بی تا). المقتضب الاثر. تهران: نشر مکتبه الطباطبایی.
ـ خامنه‌ای، سیدعلی.(1393). انسان250 ساله. چاپ چهل وسوم. تهران: انتشارات صهبا.
ـ خزاز قمی،علی بن محمد.(1401ق). کفایه الاثر فی النص علی الائمه الاثنی عشر. قم: انتشارات بیدار.
ـ حمیری، عبدالله بن جعفر.(1371). قرب الاسناد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
ـ حسین زاده شانه چی، حسن ؛ حسین شاه، سیدعلمدار.(1390). « فرقه‌های شیعی در نیمه نخست قرن سوم هجری». فصلنامه علمی ـ تخصصی سخن تاریخ. ش 12. صص: 19-35.
ـ حسینیان مقدم، حسین ؛ گودرزی، ابراهیم. (1396). «بازشناسی حدیث «الامام لا یغسله الا الامام» در گفتمان واقفیه و امامیه(براساس پیشینه شناسی تجهیز معصومان در منابع فریقین)». فصلنامه علمی پژوهشی علوم حدیث. دوره 22. ش 4. صص:102-122.
ـ راوندی، قطب الدین.(1419ق). الخرائج و الجرائج. ج2. قم: مؤسسه امام مهدی علیه السلام.
ـ سبط ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی.(1376). تذکره الخواص. قم: نشر الشریف الرضی.
ـ شعبانپور، محمد.(1392). «روش امام شناسی از منظر امام رضا علیه السلام با تأکید بر کتاب عوالم العلوم». مجموعه مقالات دانشگاه علامه طباطبایی. ش290. صص:147-162.
ـ شهرستانی، محمد بن عبدالکریم.(1364). الملل و النحل. چاپ سوم. قم: نشر الشریف الرضی.
ـ صادقی کاشانی، مصطفی.  (1394). « شیوه‌های تشخیص امام در عصر حضور». پژوهشنامه امامیه. س1. ش2. صص: 47-66.
ـ صفار قمی، محمد بن حسن.(1362). بصائر الدرجات الکبری فی فضائل آل محمد. تصحیح و تعلیق میرزا محسن کوچه باغی. تهران: منشورات اعلمی.
- صفری فروشانی، نعمت الله.(1388). «فرقه‌های درون شیعی دوران امامت امام رضا علیه السلام(با تأکید بر فطحیه و واقفیه)». پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی(طلوع نور سابق). س 8. ش 28. صص:3-22.
ـ طبرسی، فضل بن حسن.(1390). اعلام الوری بأعلام الهدی. با مقدمه حسن خرسان. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ـ طبرسی، احمد بن علی.(1403ق). الاحتجاج. ج2. مصحح: محمدباقر موسی خرسان. مشهد: نشر المرتضی.
ـ طبری، محمد بن جریر.(1413ق). دلائل الامامه. قم: نشر مؤسسه بعثت.
ـ طوسی، محمد بن حسن.(1411ق). الغیبه. محققین عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح. قم: مؤسسه معارف اسلامی.
ـ ــــــــــــــــــــــــ.(1415ق). رجال الطوسی. تحقیق جواد قیومی. قم: مؤسسه نشر اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
ـ کاظمی نجف آبادی، روح الله. (1393). « علل اختلاف شیعیان عصر حضور درتشخیص مصداق امام». نشریه امامت پژوهی. ش 16. صص:43- 83.
ـ کشی، محمدبن عمر.(بی تا). اختیار معرفه الرجال. خلاصه کننده محمد بن حسن طوسی. محقق: مهدی رجایی. مصحح: محمدباقر میرداماد. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث.
ـ کلینی، محمد بن یعقوب.(1388). الاصول من الکافی. مصحح علی اکبر غفاری. ج1. چاپ سوم. تهران: دار الکتب الاسلامیه.          
ـ قمی، عباس.(1387). الانوار البهیه فی تواریخ الحجج الالهیه. با مقدمه کاظم مدیرشانه چی. قم: نشر المکتبه الحیدریه.
ـ مجلسی، محمدباقر.(1403ق). بحارالانوار. ج48. چاپ دوم. بیروت: مؤسسه الوفاه.
ـ مفید، محمدبن محمد.(1379). الاختصاص. تصحیح علی اکبر غفاری. تهران: مکتبه الصدوق.
ـ ــــــــــــــــــــــ.(1414ق). الفصول المختاره. محقق سیدعلی میرشریفی. بیروت: دارالمفید.
ـ ــــــــــــــــــــــ.(1376). الارشاد فی معرفه حجج الله. ج2. مصحح محمدباقر بهبودی. مترجم محمدباقر ساعدی خراسانی. چاپ سوم. تهران: کتابفروشی اسلامیه.
ـ نوبختی، حسن بن موسی.(بی تا). فرق الشیعه. چاپ دوم. بیروت: دارالاضواء.