نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشیارگروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

3 استادیارگروه معارف اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

یکی از مباحث مهم در حوزۀ اسماء و صفات الهی، اثبات علم پیشین الهی به ذات قبل از ایجاد ممکنات است. ظاهر روایت عمران صابی از امام رضا (ع) نیاز خداوند به چنین علمی را منتفی دانسته و این سبب ناسازگاری با روایات مثبت مطلق علم الهی، ازجمله حدیث دیگر از امام رضا (ع) شده است. شارحان این حدیث از میان محدثان، فلاسفه و عرفا در تبیین و حلّ این ناسازگاری اختلاف‌نظر دارند. علامه مجلسی چهار توجیه ذکر می‎کند که همه آنها قابل نقد است. قاضی سعید قمی ظاهر حدیث را می پذیرد و آن را حمل بر مقام احدیت می‎کندکه این دیدگاه نیز با روایات مثبت صفات ذاتی سازگاری ندارد. علامه جعفری فقط از اصل «هوهویت» در توجیه روایت استفاده می‎کند و حمل روایت بر علم حضوری را نمی‌پذیرد. در این میان، دیدگاه ملاصدرا که بر اساس علم حضوری و قاعده «هوهویت» بنا شده، در حلّ این تعارض، با روایت امام رضا (ع) سازگارتر دانسته شده است.

کلیدواژه‌ها

ـ ابراهیمی دینانی، غلامحسـین. (1375). اسماء و صـفات حـق تبارکوتعالی. تهـران: اهل‌قلم.
ـ ابن بابویه، محمدبن‎على. (1398 ق). التوحید (للصدوق). قم: جامعه مدرسین.
ـ  ــــــــــــــــــــــ .(1378 ق). عیون أخبار الرضا g. تهران: جهان.
ـ آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن. (1983 م). الذریعة الی تصانیف الشیعه. بیروت: دارالاضواء.
ـ بهمنیار، ابوالحسین. (1349). التحصیل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ـ سهروردی، شهاب‎الدین یحیی. (1380). مجموعه مصنفات. ج 2. تصحیح هانری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ـ طوسی، محمدبن‎حسن.(1348). رجال کشی. مشهد: مرکز تحقیقات و مطالعات دانشگاه مشهد.
ـ جعفری، محمدتقی.(1366). «تفسیری بر احتجاج امام علی بن موسی الرضاg با عمران صابی». مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا g. ج 1. مشهد: آستان قدس رضوی. صص: 489-582.
ـ  ــــــــــــــــــــ . (1334). ارتباط انسان و جهان. ج 2. تهران: دارالکتب‎الاسلامیه.
ـ حسینی خاتون‌آبادی، سید اسماعیل. (شماره ثبت: 78251). شرح حدیث عمران صابی. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.
ـ قمی، قاضی سعید. (1379). شرح الاربعین. تصحیح و تعلیق نجفقلی حبیبی. تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
ـ  ــــــــــــــــــ . (1373). شرح توحید صدوق. تصحیح و تعلیق: نجف قلی حبیبـی. تهـران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ  ــــــــــــــــــ . (1381). اربعینیات لکشف انوار القدسیات. تصحیح و تعلیق: نجف قلی حبیبی. تهران: میراث مکتوب.
ـ کلینى، محمد بن یعقوب‏. (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب‎الإسلامیه.
ـ مجلسى، محمدباقر. (1403 ق). بحار الأنوار. بیروت: دارالاحیاء‎التراث‎العربی.
ـ  ــــــــــــــــــــ . (1404 ق). مِرآةُ العُقُول. تهران: دارالکتب‎الإسلامیه.‏
ـ محقق، مهدی. (1366). «نهضت ترجمه و نشر علوم بیگانگان در زمان حضرت رضا g ». مجموعه آثار دومین کنگره جهانی امام رضا g. ج 1. مشهد: آستان قدس رضوی. صص: 246 -279.
ـ مختاری ‌‌نائینی، بهاءالدین محمد.(1380). «شرح حدیث عِمران صابی». مصحح: علیرضا هزار. میراث حدیث شیعه.  ش6. صص: 463-478.
ـ ملاصدرا، محمدبن‎ابراهیم. (1360). اسرار الایات. تهران: انجمن حکمت و فلسفه.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ . (1981 م). اسفار اربعه. بیروت: دارالاحیاءالتراث.
ـ  ـــــــــــــــــــــــــ . (1383). شرح اصول الکافی. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ـ النجاشی، ابی‎العبّاس احمدبن‎علی.(1407ق).  رجال النجاشی. المحقق: السید موسی الشبیری الزنجانی. قم: مؤسسه النشرالاسلامی.
ـ  نصیر الدین‏، محمدبن‎محمدبن حسن الطوسى. (1403ق). شرح اشارات و تنبیهات . قم: نشر البلاغه.