نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س)
2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه الزهرا(س)
چکیده
حدیث قدسی سلسله الذهب، حاوی گفتمان های توحید و امامت است که توأمان، گفتمان تفکر شیعی را تشکیل می دهند و با رویکردی سیاسی-اجتماعی همه ذیل گفتمان مقاومت، جای می گیرند. این حدیث، در سال 200 ه.ق توسط امام هشتم شیعیان اثنی عشری، امام علی بن موسی الرضا (علیه السّلام)؛ زمانی که از سوی مأمون خلیفه عباسی به مرو فراخوانده شده بود، در مسیر رفتن از مدینه به مرو، در نیشابور، در جمع عده ای از علما و اصحاب حدیث بیان شد.
پژوهش حاضر، سعی دارد با بررسی حدیث مذکور با بهره گیری از الگوی روشی تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، به واکاوی و بررسی چرایی انتخاب، اهمیت و بازتاب های حدیث سلسله الذهب در آن مقطع مهم، حسّاس و تاریخی بپردازد.
بررسی صورت گرفته نشان داد که؛ امام رضا (علیه السّلام)، با نقل حدیث مذکور، به تأیید، تقویت و آشکارسازی گفتمان تفکر شیعی پرداخته و الگویی راهبردی برای شیعیان و همه مسلمین ارائه فرمود.
کلیدواژه‌ها
ـ قرآن مجید.
ـ ابناثیر، ابوالحسن علیبنابیالکرم. (5831ق/5691م). الکامل فی التاریخ. بیروت: دارصادر ـ دار بیروت.
ـ ابنبابویه، محمدبنعلی. (1378ق). عیون أخبارالرضا (ع). تهران: جهان.
ـ ــــــــــــــــــ . (1379ق-1338). معانیالأخبار. تصحیح و تعلیق: علیاکبر غفاری. قم: مؤسسةالنشرالإسلامی التابعة لجماعة المدرسین بقم المشرفة.
ـ ــــــــــــــــــ . (1398ق). التوحید. قم: مؤسسةالنشرالإسلامی.
ـ ــــــــــــــــــ . (1404ق/1984). عیون أخبارالرضا (ع). تحقیق: شیخ حسین اعلمی. بیروت: منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
ـ ــــــــــــــــــ . (1405ق). کمال الدین و تمام النعمة. تصحیح و تعلیق: علیاکبر غفاری. قم: مؤسسهالنشر الاسلامی.
ـ ــــــــــــــــــ . (1417ق). الأمالی. قم: مرکز الطباعة والنشر فی مؤسسةالبعثة.
ـ ابنجوزی، ابوالفرج. (1412ق). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک. بیروت: دارالکتبالعلمیه.
ـ ابنحجر عسقلانى، احمدبنعلى. (1325ق). تهذیبالتهذیب. بیروت: دارصادر.
ـ ابنحجر هیتمی مکی، احمد. (1385ق-1965م). الصواعق المحرقة فی الرد على أهل البدع والزندقه. تحقیق: عبدالوهاب عبداللطیف. چاپ دوم. قاهره: مکتبهالقاهره.
ـ ابن شهرآشوب مازندرانى،محمد بن علی. (1379ق). المناقب. قم: علامه.
ـ ابنصباغ مالکى، علی بن محمدبن أحمدالمالکی. (1422ق). الفصول المهمه فی معرفه الأئمة (ع). قم: دارالحدیث.
ـ ابنعمرانى، محمدبنعلىبنمحمد. (1421ق/2001م).الإنباءفىتاریخالخلفاء. تحقیق: قاسم السامرائى. قاهره: دارالآفاق العربیه.
ـ ابوالفرج اصفهانى، علىبنالحسین. (بی‌‌تا). مقاتل الطالبین. تحقیق: سیداحمد صقر. بیروت: دارالمعرفه.
ـ احمدیان، مینا. (1383). «حدیث سلسله‌‌الذهب رهاوردی از مدینه». علوم قرآن و حدیث: گلستان قرآن. ش193. صص:15-18.
ـ اربلى، علیبنعیسی. (1421ق). کشف الغمه فی معرفه الأئمة. قم: رضى.
ـ اشعری قمی، سعدبنعبدالله. (1361). المقالات و الفرق. تصحیح و تعلیق محمدجواد مشکور. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
ـ بختیاری، زهرا. (1392). امام رضا (ع) و فرقه‌های شیعه. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
ـ بغدادی، ابومنصور عبدالقاهر. (1367). الفرق بین الفرق در تاریخ مذاهب اسلام. مترجم: محمدجواد مشکور. چاپ چهارم. تهران: کتابفروشی اشراقی.
ـ بیوکارا، م. علی. (1382). «دودستگی در شیعیان امام کاظم علیهالسّلام و پیدایش فرقه واقفه». مترجم: وحید صفری. علوم حدیث. ش30. صص:164-195.
ـ پاکتچی، احمد. (1379). «اصحاب حدیث». دائره المعارف بزرگ اسلامی. محمدکاظم موسوی بجنوردی. تهران: دائره المعارف بزرگ اسلامی. صص:113-126.
ـ پاکدامن، محمدحسن. (1392). «بازنمایی سلسله‌‌الذهب در نگارشها و تحلیلها». مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی حدیث سلسله الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص:93-114.
ـ حاجی‌‌آبادی، نوروزعلی. (1392). «پژوهشی دربارة رجال حدیث سلسله‌‌الذهب». مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی حدیث سلسله‌‌الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص:115-137.
ـ خطیب بغدادى، احمدبنعلى. (1417ق-1997م). تاریخ بغداد أو مدینة السلام. دراسة و تحقیق: مصطفى عبدالقادر عطا. بیروت: دارالکتبالعلمیه.
ـ خنجى اصفهانى، فضلاللهبن روزبهان. (بی‌‌تا). وسیلة الخادم إلى المخدوم در شرح صلوات چهارده معصوم علیهم السلام. قم: انصاریان.
ـ خویى، ابوالقاسم. (1413ق). معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة. بىجا: بىنا. چاپ پنجم.
ـ رافعى قزوینى، عبدالکریمبنمحمد. (1408ق). التدوین فى أخبار قزوین. تحقیق: عزیزالله عطاردى قوچانى. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ـ زارعی افین، محمد. (1392). «تحلیلی بر حدیث سلسله‌‌الذهب». مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی حدیث سلسله‌‌الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص:138-155.
ـ سبطبن جوزى. (1418ق). تذکره الخواص. قم: منشورات الشریف الرضى.
ـ سلطانی، علیاصغر. (1384). قدرت، گفتمان و زبان (سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران). تهران: نشر نی.
ـ سمهودى، علىبن عبداللهالحسن. (1405ق). جواهر العقدین فی فضل الشرفین. بغداد: مطبعهالعانى.
ـ شهرستانی، ابوالفتح محمدبن عبدالکریم. (1367). الملل و النحل. چاپ سوم. قم: منشورات الرضی.
ـ صفری فروشانی، نعمتالله و بختیاری، زهرا. (1391). «امام رضا (ع) و فرقه واقفیه». پژوهشهای تاریخی. سال چهل و هشتم. دوره جدید: سال چهارم. ش دوم. صص:79-98.
ـ صفری فروشانی، نعمتالله. (1378). غالیان؛ کاوشی در جریانها و برآیندها تا پایان سده سوم. مشهد: آستان قدس رضوی.
ـ طبسی، محمّدمحسن. (1392). «سلسله الذهب به روایت اهل سنّت». مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی حدیث سلسله الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص:30-92.
ـ طوسی، محمدبنحسن. (1404ق). اختیار معرفة الرجال (رجال الکشی). تحقیق: میرداماد و محمدباقرحسینی، سیدمهدی رجائی. قم: مؤسسة آلالبیت (ع).
ـ ـــــــــــــــــــــ . (1411ق). الغیبة. تحقیق عبادالله طهرانی و علی احمد ناصح. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة.
ـ ـــــــــــــــــــــ . (1381 ق). رجال الشیخ الطوسی. نجف: انتشارات حیدریه.
ـ ـــــــــــــــــــــ . (1414ق). أمالی. تحقیق قسم الدراسات الإسلامیة - مؤسسة البعثة. قم: دارالثقافة للطباعة والنشر والتوزیع.
ـ فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. ترجمه فاطمه شایستهپیران و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
ـ قندوزى، سلیمانبن ابراهیم. (1422ق). ینابیع المودة لذو القربى. قم: اسوه.
ـ کلانتری، عبدالحسین. (1391). گفتمان از سه منظر زبانشناختی، فلسفی و جامعهشناختی. تهران: جامعهشناسان.
ـ کلینی، محمدبنیعقوب. (1363).کافی. تصحیح و تعلیق: علیاکبر غفاری. طهران: دارالکتب الإسلامیه. چاپ پنجم.
ـ لیثی واسطی، ابیالحسنعلیبنمحمد. (1376). عیون الحکم و المواعظ. تحقیق: شیخ حسین حسنی بیرجندی. قم: دارالحدیث.
ـ محسنزاده، صالح. (1363). توحید عملی، نابودی بت و طاغوت. تهران: کانون نشر فرهنگ قرآن.
ـ مرادی، اکرم و حجتفر، گلی. (1392). «تحلیل جمله (بشروطها و أنا من شروطها)». مجموعه مقالات همایش علمیـپژوهشی حدیث سلسله‌‌الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص:180-199.
ـ معینی، محمدجواد؛ ترابی، احمد. (1376). امام علیبنموسیالرضا (ع) منادی توحید و امامت. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
ـ ناشیاکبر، عبداللهبنمحمد. (1386). مسائل الامامة (فرقه‌های اسلامی و مسئلة امامت). مترجم: علی‌رضا ایمانی. قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
ـ نوبختی، ابومحمد حسنبنموسی. (1355). فرقالشیعه. تصحیح و تعلیق: سیدمحمدصادق آل بحرالعلوم. نجف: المکتبهالمرتضویه.
ـ واعظ‌‌زاده خراسانی، محمد. (1392). «بررسی متنی و سندی حدیث سلسله‌‌الذهب». مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی حدیث سلسله‌‌الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص: 15-29.
ـ وداد القاضی. (1974). الکیسانیه فی التاریخ و الأدب. بیروت: دارالثقافه.
ـ هوشیار حاجیان یزدی، محمّدجواد. (1392). «ابن راهویه مروزی؛ راوی حدیث سلسله‌‌الذهب». مجموعه مقالات همایش علمی ـ پژوهشی حدیث سلسله‌‌الذهب. مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی. صص:156-166.
ـ یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1395). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. مترجم: هادی جلیلی. چاپ ششم. تهران: نشرنی.
)