نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه معارف اسلامی واحد بجنورد،دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.

2 استادیار گروه تاریخ واحد بجنورد،دانشگاه آزاد اسلامی، بجنورد، ایران.

3 عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد ، ایران.

چکیده

در مقالۀ حاضر برخی از وجوه غیریّت‎سازی و ابعاد منازعۀ گفتمانی در فرایند پذیرش ولایتعهدی امام رضا (علیه‎السلام) بررسی و بازنمایی شده است. ازآنجاکه قبول ولایتعهدی از سوی امام (علیه‎السلام) در فضای خاصّ سیاسی صورت گرفت، تلاش‌های گستردۀ آن حضرت برای فاصله‎گرفتن از نظام فکری، معنایی و سیاسی ـ اجتماعی دشمن (گفتمان رقیب) و نفی آن به شیوه‌های زبانی و عملی، حایز اهمیت است. آنچه مسلّم است اینکه گفتمان سیاسی رضوی در چارچوب گفتمان کلّی و کلان امامت و ولایت و متأثر از منازعات ریشه‎دار تاریخی و طولانی نسبت به گفتمان «خلافت و سلطنت» وجوه مختلفی از منازعه و غیریّت‎سازی را به نمایش گذاشته است. بررسی نوع گفتمان از این منظر می‎تواند قالب دیگری از رویکرد امام نسبت به تفکر حاکم بر جامعۀ آن روز را نشان دهد
ماحصل این بررّسی نشان می‎دهد گفتمان رضوی به‎تبع از گفتمان کلّی امامت از طریق غیریّت‎سازی نسبت به عناصر مفهومی گفتمان رقیب تلاش کرده است نظام معنایی و اندیشۀ سیاسی خود را در افکار عمومی آحاد جامعه گسترش دهد و به گفتمان فراگیر (هژمونیک) تبدیل شود. بهره‌گیری از ادبیات و روش‎شناسی تحلیل گفتمان به‎ویژه رویکرد پیشنهادی «لاکلائو و موفه» وجه تمایز این مقاله است که تاکنون کمتر مورد توجه و استفاده قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها

- آقاگل‎زاده، فردوس. (1385). تحلیل گفتمان انتقادی. تهران: علمی و فرهنگی.
- ابن بابویه، محمدبن‎علی. (1380). عیون الاخبار الرضا. مترجمان: علی‎اکبر غفاری و حمیدرضا مستفید. ج 1و2. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-  ــــــــــــــــــــــ .   (1347). الخصال. تهران: مکتبه‎الصدوق.
- ابن تغری بردی. ( 1963م). النجوم الزاهره فی ملوک مصر و قاهره. الجزء الثانی. قاهره: المؤسسه المصریه.
- ابن‎شعبه، حسن بن علی. (1383). تحف العقول. تهران: دارالکتب الأسلامیّه.
- ابن‎صباغ مالکی، علی بن محمد. ( 1422ق). الفصول المهمه. ج2. قم: دارالحدیث. 
- ابن‎کثیر، اسماعیل‎بن‎عمر. (1418ق). البدایهوالنهایه. الجزء السابع. تحقیق: علی‎یوسف شیخ‎محمدالباقی. بیروت: دارالفکر.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین. (1349). مقاتل الطالبیین. مترجم: رسول محلاتی. مقدمه و تصحیح: اکبر غفاری. تهران: نشر صدوق.
- ادیب‎زاده، مجید. (1387). زبان، گفتمان و سیاست خارجی. تهران: نشر اختران.
- ادیب، عادل. (1368). زندگی تحلیلی پیشوایان ما (ائمه دوازدهگانه). مترجم: اسدالله مبشری. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
- اربلی، علی بن عیسی. ( 1382). ترجمه و شرح کشف الغمه. مترجم: علی‎بن حسینی زواره‎ای. ج 3. تهران: اسلامیه.
- استرآبادی، احمدبن تاج الدین. ( 1374). تاریخ زندگانی پیامبر اسلام و ائمه اطهار(ع). به‎کوشش: حمید هاشم محدث.‌ نشر قبله .
- اکبری، امیر. (1394). عوامل سیاسی حضور امام رضا (ع) در خراسان. مشهد: پیشگامان خرد مینو.
-  جعفریان ، رسول. (1379). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (ع). قم: انصاریان.
- حرّ عاملی، محمدبن حسن. (بی‎تا). وسائلالشیعه. لبنان: داراحیاء التراث العربی.
- حمد، حسن. ( 1414ق). دیوان دعبلبنعلی خزاعی. بیروت: دارالکتب.
- شریف قریشی، باقر. (1382). پژوهشی دقیق در زندگانی امام علی بن موسی الرضا (ع). مترجم: سیدمحمد صالحی. چاپ اول. ج2. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- دهقانی فیروزآبادی، سیدجلال. (1387). «چرخه گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی». مجموعه مقالات درآمد (مروری بر کارنامه سی ساله نظام جمهوری اسلامی ایران). تهران: دانشگاه تهران.
- سلطانی، علی‎اصغر. (1384). قدرت، گفتمان و زبان، ساز و کارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی ایران. تهران: نی.
- شاکری، احسان. (1385). «میشل فوکو و انقلاب اسلامى». فصلنامه تاریخ معاصر ایران. سال دهم، ش37. صص: 37-50.
- فروند، ژولین. (1392). جامعهشناسی ماکس وبر. مترجم: عبدالحسین نیک‎گهر. تهران: نیکان.
- قمی، شیخ عباس ، ( 1389) ، تتمه المنتهی، وقایع ایام خلفا، تصحیح غلامحسین انصاری، تهران: نشر بین الملل.
- قندوزی حنفی، سلیمان‎بن ابراهیم. (1416ق). ینابیع الموده لذوی القربی. ج 3. تهران: دارالاسوه.
- ضیمران، محمد. (1389). میشل فوکو: دانش و قدرت. تهران: هرمس.
- طوسی، خواجه نصیرالدین. (1335). مجموعه رسائل.  به کوشش: محمد مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.
- عرفان‎منش، جلیل. (1376). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا (ع) از مدینه تا مرو. مشهد: آستان قدس رضوی.
- عطاردی خبوشانی، شیخ عزیزالله. (1406ق). مسند الأمام الرضا (ع). مشهد: آستان قدس رضوی.
- فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان. مترجم: غلامرضا کاشی و دیگران. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
- فضل‎الله، محمدجواد. (1381). تحلیلی از زندگانی امام رضا (ع). مترجم: سیدمحمد صادق عارف. مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
- فیرحی، داود. (1382). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: سمت.
- کلینی الرازی، محمدبن یعقوب. (1388 ه.ق). الاصول مِنَ الکافی.  تهران: مکتبه الأسلامیه.
- مجموعه آثار نخستین کنگره جهانی حضرت رضا (ع). (1365). مشهد: مؤسسه چاپ و  انتشارات آستان قدس رضوی.
- مدرسی، محمدتقی. (1372). زندگی و سیمای امام رضا (ع). محمدصادق شریعت. تهران: مؤسسه فرهنگی انصارالحسین.
- مفید، محمدبن محمدبن نعمان. (بی‎تا). الارشاد. ترجمه و شرح: هاشم رسولی محلاتی. ج2. تهران: علمیه.
- مرتضوی، سیدمحمد. (1387). ولایتعهدی امام رضا (ع). مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
- مجلسی، علامه محمدباقر. (1380). زندگانی حضرت امام رضا (ع). مترجم: موسی خسروی. تهران: اسلامیه.
- مرعشی تستری، نورالله. (1409ق).  احقاق الحق. ج28. قم: مکتبه‎المرعشی.
- هال، استوارت. (1386). غرب و بقیه (گفتمان و قدرت). مترجم: محمود متحد. تهران: آگه.
- یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز. (1389). نظریه و روش در تحلیل گفتمان. مترجم: هادی جلیلی. تهران: نی.