نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه الزهرا(س)
2 دانشیار گروه علوم قران و حدیث دانشگاه الزهراء(س)
3 دانشجوی دکترای علوم قران و حدیث دانشگاه الزهراء(س)
چکیده
«توحید» اساسی‌ترین اصل اعتقادی اسلام است و دیگر معارف اعتقادی و معارف ارزشی انسان از آن نشأت می‌گیرد. توحید ذاتی مهمترین نوع توحید و زیربنای تمام مراتب توحید است. امامرضا (علیهالسلام) نیز بسان سایر معصومان (علیهمالسلام) به این مسئله اساسی توجّهی ویژه داشته‌اند. دو پرسش اساسی این مقاله عبارت است از: موضع امامرضا (علیهالسلام) درباره توحید ذاتی چیست و چگونه می‌توان بر اساس نگاه فلسفی، دلالتهای پنهان دیدگاه توحیدی امامرضا (علیهالسلام) را آشکار کرد؟ نتایج بهدستآمده هم به این قرار است: در کلام امامرضا (علیهالسلام) سه تبیین از توحید ذاتی مشاهده شده است: 1. اثبات احدیت بدون ابتنا بر واحدیّت 2. اثبات واحدیّت بدون ابتنا بر احدیت 3. اثبات واحدیّت بر مبنای احدیّت. برهان نفی تحدید از خداوند در کلام امامرضا (علیهالسلام) از سویی وابسته به واحدیّت نیست و مستقل از آن اثبات می‌شود. بنابراین، از این جهت، برهان یادشده همان صورت اول توحید است و از سوی دیگر، همین نفی تحدید از خدا مقدمة اثبات واحدیّت می‌شود و از این جهت، این برهان، صورت سوم را رقم می‌زند و صورت دوم در قالب چهار برهان در بیانات این امام همام (علیهالسلام) ظهور می‌یابد که عبارتند از: نفی صفات مخلوقات از خداوند، ازلیّت و قدیمبودن خداوند، برهان تمانع، و مسبوقیت دوگانه‌پرستی به توحید. در این پژوهش سعی شده به مدد میراث فلسفی سنت اسلامی، برخی دلالتهای پنهان روایات امامرضا (علیهالسلام) نیز در فقرة توحید آشکار و لوازم و فروع آن تحلیل و استنباط شود بدون آنکه درصدد تحمیل فلسفه بر روایات برآییم.
کلیدواژه‌ها
)