واکاوی مضمونی حجاج‌های کلامی در پرتو آموزه‌های رضوی

معتمد لنگرودی, فرشته; محصص, مرضیه; اکبری زاده, فاطمه; قاسم نژاد, زهرا

واکاوی مضمونی حجاج‌های کلامی در پرتو آموزه‌های رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترای علوم قران و حدیث دانشگاه الزهراء(س)

² استادیار دانشکده الهیات و ادیان دانشگاه شهید بهشتی

³ استادیار گروه ادبیات عرب دانشگاه الزهراء (س)

⁴ استادیار گروه علوم قرآن و فقه دانشگاه شیراز

چکیده

نظریۀ «حجاج» جلوه‌ای از گفت وگو با هدف اقامه دلیل در جهت اثرگذاری درونی بر مخاطبان است. این فرایند از طریق به کارگیری عناصر زبانی در گفتمان‌ها محقق می‌شود. در عصر حاضر می‌توان با بهره‌جویی از این روش جدید تحلیل زبانی، دریچه‌ای نو به میراث معتبر رضوی گشود. امام رضا^(ع) متناسب با اقتضائات عصری ضمن پالایش مباحث کلامی، در قالب گفتمان حجاجی و با رویکردی هدایتی، از ظرفیت اندیشه‌ورزی مخاطبان حداکثر بهره‌برداری را می‌کنند. این پژوهش، ضمن تبیین علمی نظریه حجاج، در صدد پاسخگویی به این پرسش است که مطابق آموزه‌های رضوی چه مضامینی، محوریت حجاج‌های کلامی را تشکیل داده‌اند؛ لذا در قالب روش توصیفی تحلیلی، پس از تبیین مرزهای مفهومی اصطلاح حجاج و اصطلاحات مشابه همچون جدل، خطابه، برهان و اقناع بر مبنای رویکردهای معاصر به این نظریه، مضامین توحید، امامت و نبوت، به عنوان درون‌مایه‌های پرتکرار در روایات رضوی با اسلوب گفتمان حجاجی دسته‌بندی می‌شود. به اعتقاد نگارندگان مضمون امامت، به مثابه پربسامدترین مضمون در حجاج‌های کلامی رضوی، تن‌ها یک اقتضای عصری نبوده؛ بلکه نشانگر یک ضرورت مکتب تشیع و رهنمود فرهنگی حضرت رضا^(ع) دربارۀ لزوم تجهیز شیعیان به انواع روش‌ها در اثبات اصل امامت است. به عبارت دیگر از رهگذر بهره‌گیری از این اسلوب گفتمانی، موضوع امامت اهل‌ بیت^(ع) به عنوان یکی از مهمترین مسائل جامعه اسلامی و روح مکتب تشیع، مورد توجه مضاعف قرار می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها