نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار رشتة علوم و معارف حدیث دانشگاه قرآن وحدیث

2 کارشناس‌ارشد علوم حدیث گرایش کلام و عقاید (نویسندۀ مسئول)

چکیده

فرایند درک و تفسیر احادیث معصومین با زمینه‌های فکری، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی که معصوم را احاطه کرده و سخن ایشان در آن جغرافیای خاص ایراد شده است، در ارتباط تنگاتنگ بوده و‌ آشنایی با زمان، مکان، افراد و سایر اوضاع و شرایط، تأثیر بسزایی در کشف مراد و مقصود ایشان دارد. این مقاله به‌منظور فهم بهتر معارف رضوی در عرصۀ باور توحید بر آن است تا با معرفی مهم‌ترین آسیب‌های اعتقادی در این زمینه، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌ها و قرائن صدور روایت‌های رضوی که در لایه‌های فرهنگی جامعه نفوذ کرده و فضایی چالشی در آن زمان ایجاد کرده بود، تأثیر غیر‌قابل انکار این چالش‌ها را در میراث احادیث رضوی گوشزد کرده و از این رهگذر زمینۀ درک بهتر معارف توحیدی امام علی‌بن‌ موسی‌الرضا(ع) فراهم شود. بدین منظور با استفاده از روش توصیفی ـ کتابخانه‌ای به استخراج آسیب‌های اعتقادی از متن روایت‌ها پرداخته شد. یافته‌های این بررسی نشان می‌دهد که انکار وجود صانع و ایجاد تردید در وجود او، تشبیه، تجسیم و ... ازجمله مهم‌ترین آسیب‌هایی هستند که فضای چالشی را در حوزۀ اعتقاد اسلامی و به‌خصوص معارف توحیدی به‌وجود آورده بود.

کلیدواژه‌ها

قرآن‌کریم، (1415ق). محمد مهدی فولادوند، دارالقرآن الکریم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى.
ابن أبی‌جمهور، محمد‌بن ‌زین‌الدین، (1405 ق). عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. 4جلد، قم: دار سیدالشهداء.
ابن‌بابویه، محمد‌بن‌ علی، (1378ق). عیون اخبارالرضا. 2جلد، تهران: جهان.
ابن‌بابویه، محمد‌بن‌ على، (1376ش). الأمالی. چاپ ششم، تهران: کتابچى.
ابن‌بابویه، محمد‌بن‌ على، (1398ق). التوحید. قم: جامعۀ مدرسین.
ابن‌طاووس، على‌بن موسى، (1368ق). فرج المهموم. قم: دارالذخائر.
بحرانى، سید‌هاشم، (1416ق). البرهان فى تفسیر القرآن. 5جلد، تهران: بنیاد بعثت.
بحرانى‌اصفهانى، عبد‌الله‌بن نور‌الله، (1413ق). عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال. 2جلد، قم: مؤسسة الإمام المهدى عجّل الله تعالى فرجه الشریف.
جعفریان، رسول، (1372ش). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. 2جلد، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
حر‌‌عاملى، محمد‌بن ‌حسن، (1409ق). وسایل الشیعه. چاپ اول، 30جلد، قم: مؤسسة آل البیت.
 
حر‌عاملى، محمد‌بن حسن، (1414ق). هدایة الأمة إلى أحکام الأئمة علیهم السلام. 8جلد، مشهد: آستانة الرضویة المقدسه، مجمع البحوث الإسلامیه.
خویی، ابوالقاسم، (1395ق/ 1975م). البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالزهراء للطباعة والنشر والتوزیع.
ذهبی، محمد‌بن ‌احمد، (1413ق). سیر اعلام النبلاء. تحقیق صالح سمر، بیروت: مؤسسة الرساله.
سبحانى، جعفر، (بی‌تا). بحوث فی الملل و النحل. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، مؤسسة الإمام الصادق(ع).
سلیمانی، داوود، (1383ش). «اسباب صدور حدیث». مقالات و بررسی­ها، شمارۀ76: 79ـ65.
شریف‌‌‌رضى، محمد‌بن‌ حسین، (1414ق). نهج‌البلاغة (للصبحی صالح). قم: هجرت.
شهرستانى، عبد‌الکریم، (1364ظ). الملل و النحل. تحقیق محمد بدران، چاپ سوم، قم: شریف رضی.
طباطبایی، سید محمدکاظم، (1391ش). «فضای صدور». علوم حدیث، شمارۀ66: 18 ـ 3.
طباطبایی، محمد‌حسین، (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم، 20جلد، قم: اسلامی وابسته به جامعۀ مدرسین.
طبرسى، احمد‌بن على، (1403ق). الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی). 2جلد، مشهد: مرتضى.
طبری، محمد‌بن ‌جریر، (بی‌تا). تاریخ طبری. تحقیق نخبة من العلماء الأجلاء، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
عروسى‌‌حویزى، عبد على‌بن ‌جمعه، (1415ق). تفسیر نور الثقلین. 5جلد، قم: اسماعیلیان.
عطاردى، عزیز‌الله، (1406ق). مسند الإمام الرضا. ‏2جلد، مشهد: آستان قدس(کنگره).
عیاشى، محمد‌بن‌ مسعود، (1380ق). کتاب التفسیر. تهران: علمیه.
فیض‌کاشانى، محمد‌محسن، (1406ق). الوافی. 26جلد، اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على(ع).
فیض‌کاشانى، محمدمحسن، (1415ق). تفسیر الصافی. 5جلد، تهران: مکتبۀ الصدر.
قمی‌مشهدی، محمد‌بن ‌محمدرضا، (1368ش). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. 14جلد، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
کثیری، محمد، (1418ق). السلفیة بین أهل السنة والإمامیة. بیروت: الغدیر للطباعة والنشر والتوزیع.
کشى، محمد‌بن ‌عمر، (1424ق). اختیار معرفة الرجال (رجال کشی). تحقیق حسن مصطفوی، چاپ چهارم، تهران: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی.
کلینى، محمد‌بن یعقوب‌بن اسحاق، (1407ق). الکافی (ط - الإسلامیة). 8جلد، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
 
مجلسى، محمدباقر، (1404ق). مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول. 26جلد، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
مجلسى، محمدتقى، (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه (ط - القدیمة). 14جلد، قم: مؤسسۀ فرهنگى اسلامى کوشانبور.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان، (1414ق). أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. تحقیق ابراهیم انصاری، چاپ دوم، بیروت: دارالمفید.
نوبختى، حسن‌بن‌ موسی، (1404ق). فرق الشیعه. چاپ دوم، بیروت: دارالاضواء.
هاشمى‌خویى، حبیب‌الله، (1400ق). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه و تکملة منهاج‌البراعة (خوئى). 21جلد، تهران: مکتبة الإسلامیه.
یعقوبی، احمد‌بن ‌ابی‌یعقوب‌بن‌ جعفربن‌ وَهْب، (بی‌تا). تاریخ یعقوبی. بیروت: دار صادر.