نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق(ع) پردیس خواهران

2 دانشجوی کارشناسی‌ارشد حقوق خانواده دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

کودکان سرمایه­های انسانی هر جامعه هستند که تربیت و حمایت از آنان ضرورت دارد. از‌این‌رو شارع و به تبع آن قانون‌گذار ایران سازوکارهای حمایتی ویژه­ای به‌منظور حمایت از حیات، حقوق اساسی و نحوة تربیت آنان در قالب ولایت­قهری، حضانت و قیمومت پیش­بینی کرده است. در این مقاله پرسش اصلی این است که تربیت را بر چه اساسی باید تبیین کرد و چه ابعادی را دربر می­گیرد؟ در سازوکارهای شرعی و قانونی برای حمایت از تربیت مورد نظر چه تدابیری اندیشیده شده است؟ و در آموزه­های دینی به‌ویژه سیرة امام رضا(ع) چه شاخصی برای تبیین مفهوم تربیت در جامعه ارائه می‌شود؟ در این مقالهکه به روش توصیفی ـ تحلیلی تهیه شده در تمام سازوکارهای حمایتی از کودک، کفر و فسقمتقاضی سرپرستی کودک، مانع از برخورداری از سرپرستی می­شود زیرا دین و اخلاق کودک در معرض خطر قرار می­گیرد. همچنین توصیه­های متعددی در آموزه­های دینی و به‌طور خاص سیرة رضوی در رابطه با عوامل مؤثّر بر تربیت کودک ارائه شده و بیانگر این است که شارع مقدس به تأثیر این عوامل ازجمله وراثت، رضاع و تغذیه، سنن ولادت و... نه‌تنها بر جسم کودک بلکه بر فطرت و اخلاق او اهتمام داشته است. روش­های نیز در سیرة معصومین به‌ویژه امام رضا(ع) برای تربیت دینی کودک و نهادینه­کردن ارزش­های اسلامی در روح و جان کودک ارائه شده است که عبارت‌اند از: محبت­مداری و تکریم، ارائة الگو و تربیت عملی، تشویق و موعظه کردن.

کلیدواژه‌ها

اصفهانی‌بحرانی، عبدالله، (1413ق). عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال. 10 ج، چاپ اول، قم: الإمام المهدى(ع).
العطاردی الخبوشانی، عزیزالله، (1406ق). مسند الامام رضا(ع). 2 ج، بی­جا: الموتمرالعالمی للامام الرضا(ع).
انصاری‌شیرازی، قدرت‌الله، (1429ق). موسوعة أحکام الأطفال و أدلتها‌. 4 ج، چاپ اول، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار(ع).
بحرانى، یوسف‌بن احمدبن ابراهیم، (1405ق). الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. 25 ج، چاپ اول، قم: اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
تمیمى‌آمدى، عبدالواحدبن‌ محمد،‌ (1410ق). غررالحکم ‌و دررالکلم (مجموعة من کلمات و حکم الإمام علی(ع)). چاپ دوم، قم: دارالکتاب الإسلامی.
جعفری‌لنگرودی، محمدجعفر، (1378). مبسوط در ترمینولوژی حقوق. 5 ج، تهران: گنج دانش.
حرعاملى، محمدبن حسن، (1409ق). تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة. 30 ج، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع).
حلى، حسن‌بن یوسف‌بن مطهر، (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. 3 ج، چاپ اول، قم: اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
حلى، فخرالمحققین محمدبن حسن‌بن یوسف مطهر، (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. 4 ج، چاپ اول، قم: اسماعیلیان.
 دهخدا، علی‌اکبر، (1377). لغتنامه. 10 ج، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ری­شهری، محمد، (1386). حکمت­نامه کودک. چاپ اول، قم: دارالحدیث.
شرفی، محمدرضا، (1388). مهارت­های زندگی در سیرة رضوی. چاپ سوم، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
شریف‌رضی، محمدبن حسین، (1379). نهج­البلاغه. ترجمة محمد دشتی، چاپ اول، قم: مشهور.
صدوق، محمدبن علی، (1378). عیون أخبار الرضا(ع). 2 ج، مصحح مهدی لاجوردی، چاپ اول، تهران: جهان.
صدوق، محمدبن علی، (1413ق). من لایحضره الفقیه. 4 ج، چاپ دوم، قم: اسلامی.
صدوق، محمدبن علی، (1966م/ 1385ش). علل الشرائع. 2ج، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشى داورى.
 طباطبایی، محمدحسین، (1374). تفسیر المیزان. ترجمة محمدباقر موسوی‌همدانی، 20 ج، چاپ پنجم، قم: اسلامی.
طباطبایی‌حائرى، سید على‌بن محمد، (1418ق). ریاض المسائل. چاپ اول، قم: آل البیت(ع).
طریحى، فخرالدین، (1416ق). مجمع‌البحرین. 6 ج، چاپ سوم، تهران: کتاب‌فروشى مرتضوى.
طوسى، محمدبن حسن، (1387ق). المبسوط فی فقه الإمامیة. 8 ج، چاپ سوم، تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة.
طوسى، محمدبن حسن، (1400ق). النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوى. چاپ دوم، لبنان: دار الکتاب العربی.
عاملى، زین‌الدین بن على، (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (المحشّى - کلانتر). 10 ج، چاپ اول، قم: کتاب‌فروشى داورى.
عاملى، زین‌الدین بن على، (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. 15 ج، چاپ اول، قم: المعارف الإسلامیة.
عاملى، محمدبن مکى، (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. 3 ج، چاپ دوم، قم: اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
عاملى‌کرکى، على‌بن حسین، (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. 13 ج، چاپ دوم، قم: آل البیت(ع).
فاضل موحدی‌لنکرانى، محمد، (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة النکاح. چاپ اول، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
فاضل هندی‌اصفهانى، محمدبن حسن، (1416ق). کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام. 11 ج، چاپ اول، قم: اسلامى وابسته به جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
کاتوزیان، ناصر، (1389). حقوق مدنی خانواده. 2 ج، چاپ اول، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کلینى، ابوجعفر محمدبن یعقوب،  (1407ق). الکافی. 8 ج، چاپ چهارم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مجلسى، محمد باقر‌بن محمدتقى، (1403ق). بحار الأنوارالجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار. 111 ج، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مکارم‌شیرازی، ناصر، (1425ق). أنوار الفقاهة - کتاب البیع. چاپ اول، قم: مدرسة الإمام علی‌بن أبی‌طالب‌(ع).
نجفى، کاشف‌الغطاء، على‌بن محمدرضا، (1381ق). النور الساطع فی الفقه النافع. 2 ج، چاپ اول، نجف: مطبعة الآداب.
نجفى، محمدحسن، (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. 43 ج، چاپ هفتم، لبنان: دار إحیاء التراث العربی.
نظری‌توکلی، سعید، (1385). حضانت کودکان در فقه اسلامی. چاپ اول، تهران: سمت و بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
نوری، حسین‌بن محمدتقی، (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏. 28 ج، چاپ اول، قم: آل‌البیت(ع).