نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار تاریخ دانشگاه آزاد اسلامی واحد بجنورد
چکیده
بررسی و تحلیل پیامدهای حضور امام رضا(ع) در خراسان از ابعاد گوناگون درخور توجه است. حضور با برکت امام در خراسان با تأثیرهای مهم اجتماعی ـ سیاسی و بهخصوص فکری و فرهنگی همراه بود. شاید در کنار بررسی عوامل گوناگون عزیمت امام به خراسان و نیز تأثیر و اهمیت نقش ولایتعهدی امام، محققان کمتر به نقش فرهنگی و فضای علمی عصر امام پرداختهاند. از این رو، تأثیر حضور امام به لحاظ فرهنگی و تأثیری که در آزاداندیشی علمی مرو از خود برجای گذاشتهاند، سؤال اصلی این نوشتار است.
در این نوشتار تلاش شده با تبیین جایگاه مرو در دورههای گذشته به سابقۀ علمی و فرهنگی امالقرای خراسان پرداخته شود. شناخت این موقعیت به همراه توسعۀ علمی و فضای آزاداندیشی مرو بهترین فرصت برای امام رضا(ع) بود تا با ابراز عقاید و دیدگاههای محکم شیعی، نقش فرهنگی خود را در هدایت جامعۀ اسلامی تبیین کنند. ایجاد فضای علمی و اعتقادی آزاد در مرو برای اولین بار در تاریخ حکومت عباسیان (132 تا 656 ق) نشان داد که چگونه اندیشهها و تعالیم شیعی میتواند بر مبنای استدلال و منطق، برتری خود را در مقایسه با دیگر مکاتب فکری و فقهی ثابت کند.
کلیدواژهها
ابناثیر، عزالدین علی، (1381). تاریخ کامل اسلام و ایران. ترجمۀ حمیدرضا آژیر، تهران: اساطیر.
ابناعثم کوفی، احمدبن علی(1372). الفتوح. ترجمۀ احمد مستوفی هروی، تصحیح غلامرضا طباطباییمجد، تهران: انقلاب اسلامی.
ابنتغری بردی، ابوالمحاسن جمالالدین یوسف، (1383ق/1963م). النجوم الزاهره. الجزء الثانی، قاهره: المؤسسه المصریه.
ابنحوقل، محمدبن علی، (1366). ایران در صورةالارض. ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
ابنخلدون، (1364). تاریخ ابنخلدون. ترجمۀ عبدالحمید آیتی، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
ابنشهر آشوب مازندرانی، محمدبن علی، (1379ق). مناقب آل ابیطالب. قم: علامه.
ابنطقطقی، ابوعبدالله محمدبن علیبن علیبن طباطبا، (1367). تاریخ فخری. ترجمۀ محمدوحید گلپایگانی، تهران: علمی و فرهنگی.
ابنطیفور، (1388 ق). بغداد فیالتاریخ الخلافة العباسیه. بغداد: مکتب المثنی.
ابنندیم، محمدبن اسحاق، (1366). الفهرست. ترجمۀ محمدرضا تجدد، تهران: امیرکبیر.
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1362). المسالک و الممالک. به اهتمام رحیم رضازاده ملک، تهران: کتابخانه طهوری.
اصفهانی، ابوالفرج، (1350). مقاتل الطالبیین (سرگذشت کشتهشدگان از فرزندان ابوطالب)، ترجمۀ سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: صدوق.
اصفهانی، حمزهبن حسن، (1367). تاریخ پیامبران و شاهان. ترجمۀ جعفر شعار، تهران: امیرکبیر.
اکبری، امیر، (1384). تاریخ حکومت طاهریان. تهران: سمت.
بلاذری، احمدبن یحیی، (1364). فتوحالبلدان. ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، تهران: سروش.
بلنیتسکی، آلکساندر مارکوویچ، (1378). خراسان و ماوراءالنهر. ترجمۀ پرویز ورجاوند، تهران: علمی و فرهنگی.
بویل، جی.آ، (گردآورنده)، (1368). تاریخ ایران؛ از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی. ترجمۀ حسن انوشه، جلد سوم، قسمت اول، تهران: امیرکبیر.
پیرنیا، حسن، (1374). ایران باستان. تهران: دنیای کتاب.
تاریخ سیستان، (1373). ویرایش مدرس صادقی، تهران: مرکز.
ثعالبی، ابومنصور، (1378). لطائفالمعارف. ترجمۀ علیاکبر شهابی، مشهد: آستان قدس.
جهشیاری، محمدبن عبدوس، (1347). الوزراء و الکتاب. با تحقیقات مصطفی السقا و ابراهیم الابیاری، ترجمۀ ابوالفضل طباطبایی، تهران: بینا.
حافظ ابرو، شهابالدین عبداللهبن الطفاللهبن عبدالرشید خوافی، (1370). جغرافیای تاریخی خراسان. تصحیح ورهرام، تهران: اطلاعات.
حدود العالم من المشرق الی المغرب، (1362). به کوشش منوچهر ستوده، تهران: کتابخانه طهوری.
خامنهای، سیدعلی، (1366). «مجموع مقالات کنگرۀ سیاسی امام رضا(ع)». مشهد: آستان قدس.
دوستخواه، جلیل، (1375). اوستا. تهران: مروارید.
دینوری، احمدبنداوود، (1372). اخبارالطوال. ترجمۀ مهدوی دامغانی، تهران: نی.
رفاعی، احمد فرید، (1342). عصر المأمون. قاهره: دارالکتب المصریه.
سیوطی، عبدالرحمنبن ابیبکر، (1925). تاریخ الخلفاء. بیروت: دارالثقافه.
صدوق، محمدبن علی (ابنبابویه قمی)، (1380). عیون اخبارالرضا. ترجمۀ علیاکبر غفاری و حمیدرضا مستفید، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طبرسی، فضلبن سهل، (1388). اعلامالوری باعلام الهدی از زندگانی چهارده معصوم. ترجمۀ محمدحسین ساکت، تهران: اساطیر.
طبری، محمدبن جریر، (1352). تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
طبسی، محمدمحسن، (1388). امام رضا(ع) به روایت اهل سنت. چاپ اول، قم: دلیل ما.
فرای، ریچارد، (1363). عصر زرین فرهنگ ایران. ترجمۀ مسعود رجبنیا، تهران: صداوسیما.
فرای، ریچارد، (1376). تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانی. تهران: امیرکبیر.
فرای، ریچارد، (1380). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه. ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
قرآنمجید.
قمی، شیخ عباس، (1417ه.ق). الانوار البهیه فی تواریخ الحجج الالهیه. قم: مؤسسه نشر الاسلامیه.
کلینیرازی، ابوجعفر محمدبن یعقوب، (1388). اصول کافی. ترجمۀ سیدعلیاکبر غفاری، تهران: دارالکتاب.
گردیزی، ابوسعید عبدالحیبن ضحاکبن محمود، (1363). تاریخ گردیزی. تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
مارکوارت، یوزف، (1373). ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی. ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران: اطلاعات.
مجلسی، محمدباقر، (1356). بحارالانوار. ترجمۀ موسی خسروی، تهران: اسلامیه.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق). بحارالانوار. جلد 49، بیروت: وفا.
محدثاربلی، ابوالحسنعلیبنعیسی، (1381ق). کشفالغمة فی معرفةالأئمه. تبریز: بنیهاشمی.
مستوفی، حمدالله، (1336). نزهةالقلوب. به کوشش دبیر سیاقی، تهران: طهوری.
مسعودی، ابوالحسنعلیبن حسین، (1370). مروجالذهب. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: علمی و فرهنگی.
مظفر، محمدحسین، (1375). تاریخ شیعه. ترجمۀ سیدمحمدباقر حجتی، چاپ سوم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مفید، محمدبن محمدبن نعمان، (1351). الارشاد. ترجمۀ محمدباقر ساعدی خراسانی، تصحیح محمدباقر بهبودی، تهران: اسلامیه.
مقدسی، ابوعبدالله محمدبن احمد، (1361). احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
نخجوانی، هندوشاهبن سنجربن عبدالله، (1357). تجارب السلف. تصحیح عباس اقبال، تهران: طهوری.
نرشخی، محمدبن جعفر، (1363). تاریخ بخارا. ترجمۀ قباوی، تصحیح مدرسی، تهران: توس.
یعقوبی، احمدبن اسحاق، (1343). البلدان. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یعقوبی، احمدبن اسحاق، (1356). تاریخ یعقوبی. ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یعقوبی، احمدبن اسحاق، (1371). تاریخ یعقوبی. جلد 2، ترجمۀ محمدابراهیم آیتی، تهران: علمی و فرهنگی.
P.M. Holt,(1970). "Al Mamun". The Encyclopedia of Islam , vol VI.
- Lapidus ,(1975). A History of Islam Societies , Cambridge University press.