نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح 4 حوزۀ علمیه قم و مدرس معارف اسلامی دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران

2 طلبه سطح 4 حوزه علمیه قم و دکترای فقه و مبانی حقوق دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

شناخت «حقیقت عرش» همواره از مسائل پیچیده و پراهمیت برای دانشمندان و صاحبان علم و معرفت بوده که دلیل آن آیات شریفة قرآن مانند: «الرَّحْمنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوى‏»(طه، 5) و روایات مرتبط بوده که به‌صراحت از عرش سخن گفته است؛ بنابراین اندیشمندان دینی از جمله مفسران و متکلمان در این باره به فحص و جست‌وجو پرداخته‌اند. هدف پژوهش این است که با بررسی مفهوم حقیقی عرش، با توجه به ضرورت شناخت آن در حوزة جهان‌شناسی و خداشناسی و معارف الهی، درصدد پاسخی روشن به برخی ابهام‌ها مانند تفکر مشبهه و مجسمه باشد که در این موضوع وجود دارد. روش تحقیق، کتابخانه‌ای و تحلیلی است و دستاورد پژوهش با توجه به احادیث امام رضا (ع) به‌خصوص روایت خواجه اباصلت از امام رضا (ع)، این است که عرش الهی جسم نیست و حقیقتی مستقل و از جنس حقایق غیبی و در مرتبة عوالم مجردات است و مراد  از حقیقت عرش، جایگاهِ تدبیر و مدیریت و ربوبیت الهی و مقامی‌ است‌ که منشأ صدور احـکام عـالم بوده و همه اوامر الهی به سوی آن منتهی می‌شود و عرش، علم الهی نیز به شمار می رود.

کلیدواژه‌ها

ـ قرآن کریم.
ـ ابن بابویه، محمدبن علی. (1414ق). الاعتقادات. قم: ‌المؤتمر العالمی للمفید.
‌ـ ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (1995م). مجموع الفتاوی. مدینه نبوی: ‌مجمع ملک فهد مصحف شریف.
‌‌ـ ابن زکریا، احمد بن فارس. (‌1404ق). معجم مقائیس اللغه. قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزة علمیه قم.
ـ ابن عربی، ‌‌محمد بن علی.(بی‌تا). الـفتوحات المکیة. قم: موسسه آل البیت b.
ـ ابن منظور، ‌محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. ‌چاپ سوم. ‌بیروت: ‌دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، دار صادر.
ـ اشعری، علی بن موسى. (‌1430‍ق). الإبانة عن أصول الدیانة. قاهره: مکتبه الثقافه الدینیه.
 ـ جوادی آملی، ‌عبدالله. (1388). تفسیر تسنیم. چاپ دوم. قم: اسراء.
ـ حکیم سبزوارى، حاج ملاهادی. (‌1379). شرح المنظومه. تهران: ناب.
ـ   ــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1383). اسرار الحکم. قم: مولی.
ـ راغب اصفهانى، ‌حسین بن محمد. (1412ق). مفردات ألفاظ القرآن. سوریه. دار العلم الدار الشامیه.
ـ رشید‌رضا، محمد.(‌1990م). تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار). بیروت: ‌هیئه المصریه العامه للکتاب.
ـ زمانی قمشه‌ای، علی. (1381). هیئت و نجوم اسلامى. قم: موسسه فرهنگی سماء.
 ـ سبحانى تبریزى، ‌جعفر. (‌1421‍ق). مفاهیم القرآن. قم: ‌مؤسسه إمام صادق g.
ـ سیوطی، ‌‌جلال الدین. (1404ق). الدر المنثور فی تفسیر المأثور. بیروت: ‌دار الفکر،
ـ شهرستانی، ‌محمد بن عبدالکریم. (1384). توضیح الملل و النحل، ترجمه الملل و النحل. ‌‌تهران: ‌اقبال.
ـ شیخ بهایى، محمد بن حسین‏. (بی‌تا). هیئت. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى.
ـ طباطبایی، ‌محمد حسین. (‌1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه اعلمی مطبوعات.
ـ  ــــــــــــــــــــــــ. (1362). نهایه الحکمه. ‌محقق: ‌شیخ عبّاس علی زارعی سبزواری. قم: ‌مؤسسه نشر إسلامی.
ـ طبرسى، فضل بن حسن. (1372‍). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: ‌ناصر خسرو.
ـ طوسى، خواجه نصیر الدین. (1321ق). زبدة الهیئة. مهدى حسینى بن محمدعلى. قم: تاجر کتاب‏فروش شیرازى‏.
ـ فخر رازى، محمد بن عمر. (1420ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ـ فیض کاشانى، محمد محسن. (1406ق). الوافی. اصفهان: ‌کتابخانه امیر المؤمنین.
ـ قرشى، ‌سید على اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ـ کلانتری، ابراهیم؛ روشن‌بین، خدیجه. (1392). «حقیقت عرش در قرآن کریم و تحلیل دیدگاه مفسران». مطالعات تفسیری. شماره 15. صص: 7-28.
ـ کلینی، ‌محمد بن یعقوب. (1407ق). ‌‌اصول کافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ـ مجلسى، ‌محمد باقر. (1403ق). بحار الأنوار. ‌بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
‌‌ـ مفید، محمدبن نعمان. (‌1413ق). تصحیح اعتقادات الإمامیه. قم: ‌‌المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
ـ مکارم شیرازى، ‌ناصر و همکاران. (‌1371‌). تفسیر نمونه. تهران: ‌دار الکتب الإسلامیه.
‌ـ ملاصدرا، محمد بن ابراهیم.(1360). أسرار الآیات. تهران : انجمن حکمت و فلسفه. ‌
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ.(‌1981م). الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة. بیروت: ‌دار احیاء التراث.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ.(‌1361). تفسیر القرآن الکریم (صدرا). قم: ‌بیدار.
ـ  ــــــــــــــــــــــــــ.(‌1383). شرح أصول الکافی.تهران: ‌مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى. ‌
ـ وطن دوست، محمدعلی. (1397). «بررسی تحلیلی دیدگاه ملاصدرا دربارة عرش و کرسی با تکیه بر مبانی حکمت متعالیه، فلسفه و کلام».  اندیشه نوین دینی. شماره 55. صص: 105- 118.