نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان، سمنان ، ایران

2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه سمنان، سمنان ، ایران

چکیده

نظریة کنش گفتار یکی از مؤلفه‌های کاربردشناسی زبان با شعار کنش‌گرایی پاره‌گفتارهای زبانی پا به عرصه زبان‌شناسی کاربردی گذاشت. به نظر آستین سخن گفتن به یک زبان خاص، کنش قاعده‌مند در یک بافت مشخص را به همراه دارد، به طوری که در پی ارتباط کلامی، تغییراتی در رفتار و افکار کاربران زبان متجلی می‌شود. از این جهت کاربست این نظریه در حوزه پدیده‌های گفتمانی ناشی از ارتباط زبانی، موجب فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر متون به‌ویژه متون دینی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد کاربردشناسی زبان بر اساس الگوی جان سرل در کنش گفتار، گفتمان خداشناسی امام رضا(ع) را بررسی کرده است. از این‌رو، ابتدا تعاریفی از نظریة کنش گفتار با آرای آستین و سرل ذکر کرده سپس به تحلیل پاره‌گفتارهای امام(ع) در باب خداشناسی پرداخته است. دستاوردهای این پژوهش بیانگر این است که امام رضا(ع) در گفتمان خود در باب خداشناسی به انتخاب ساختار گفتار و پاره‌گفتار‌ها و گزینش گزاره‌ها و کاربست واژگان و عبارت‌ها به شرایط شنونده توجه داشته است که این امر نقش بارزی در جهت‌دهی کنش‌های گفتار ایفا می‌کند. از طرفی کنش گفتار اظهاری بیشترین بسامد را بین دیگر کنش‌های گفتار مثل ترغیبی و عاطفی دارد که این امر نشانگر این است که حضرت رضا(ع) شنوندگان خود را ناآگاه یافته و درصدد آگاهی بخشی آن‌ها در قالب تفسیر و تشریح بر آمده است. هرچند فعل مضمون در سخن کنش‌های اظهاری نوعی ترغیب مخاطب را نیز به همراه دارد.

کلیدواژه‌ها

- قرآن کریم.
- آستین، جان. (1991). نظریۀ أفعال الکلام. ترجمه: عبدالقادر قینینی. القاهرة: دار الکتب العربیة.
- آقاگل‌زاده، فردوس. (۱۳۹۲). فرهنگ توصیفی تحلیل گفتمان و کاربردشناسی. تهران: نشرعلمی.
- ابن بابویه، محمد بن علی. (1378). عیون أخبار الرضا. الجزء الأول. منشورات الشریف الرضی.
- اجعیط، نورالدین. (2012). تداولیات الخطاب السیاسی. عمان: عالم الکتب الحدیث.
- الأدواری، العیاشی. (2011). الاستلزام الحواری فی التداول اللسانی. الرباط: دار الأمان.
-  أسامه، إبراهیم عمر. (2018). المظهر التداولی فی أسلوب الشرط فی النحو العربی. مجله کلّیات اللغة. جامعة طرابلس. العدد 17. صص: 1- 15.
- السامرائی، فاضل صالح.(1423ق). معانی النحو. المجد الثالث. تهران: نشر کمال الملک.
- الوت، نیکولاس. (1399). کلید واژههای کاربردشناسی. ترجمه: مهرداد امیری. بهداد امیری. تهران: نشر نویسه پارسی.
- الأوسی، قیس إسماعیل.(1989م). أسالیب الطلب عند النحویین و البلاغیین. جامعة بغداد: بیت الحکمة.
- ایشانی، طاهره؛ نعمتی قزوینی، معصومه. (1393). «تحلیل خطبه حضرت زینب h در کوفه بر اساس نظریه کنش گفتار سرل». سفینه. سال دوازدهم. شماره 45 «ویژه حدیث». صص: 25-51.
- بحرالعلوم. (۱396). الفوائد الرجالیه. تهران: مکتبة الصادق.
- برینکر،کلاوس.(2005). التحلیل اللغوی: مدخل إلی المفاهیم الأساسیة والمناهج. الترجمة: سعید البحیری. القاهرة: مؤسسة المختار للنشر والتوزیع.
- بلحاج، بسمة رحومه. (2007).  السؤال البلاغی. الإنشاء والتأویل. تونس: المعهد العالی للغات.
- پالمر، فرانک. ( 1997). مدخل إلى علم الدلالة. ترجمه: د. خالد محمود جمعة. الکویت: دار العروبة.
- توکلی سعد آباد، لیلی. (1394). «تحلیل کنش گفتاری چهارده سوره مدنی قرآن کریم بر پایه نظریه سرل». پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. دانشگاه فردوسی مشهد.
- داود، أمانی سلیمان. (2002). الأسلوبیة و الصوفیة. القاهرة: دارالغریب للطباعة و النشر.
- دسترنج، فاطمه؛ احسانی، کیوان؛ عرب، منصوره. (1400). «کاربست نظریه کنش گفتاری جان سرل در خوانش خطبه غراء».  پژوهشنامه نهج البلاغه. سال نهم. شماره 33. صص: 71-95.
- الزرکشی، بدرالدین.(1980). البرهان فی علوم القرآن. تحقیق: محمد ابو الفضل ابراهیم. لبنان: دارالفکر.
- سرل، جان. (1387). أفعال گفتاری: جستاری در فلسفه زبان. ترجمه: محمد علی عبداللهی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
- سلامه، یوسف. (2002). المنطق عند إدموند هوسرل. بیروت: دار حوران.
- سیدباقر الحسینی، سیدجعفر. (1388). أسالیب المعانی فی القرآن الکریم. الطبعة الثانیة. قم: بوستان کتاب.
- الشهری، عبدالهادی بن الظافر. (2004). استراتیجیات الخطاب مقاربة لغویة تداولیة. بیروت: دار الکتاب الجدید المتحدة.
- صانعی‌پور، محمدحسین. (1390). مبانی تحلیل کارگفتی در قرآن کریم. تهران: دانشگاه امام صادق g.
- الصبیحی، محمد الأخضر. (2008). مدخل إلی علم لغة النص. الجزائر: دارالعلوم العربیة.
- صفوی، کورش. (۱۳90). درآمدی بر معنی شناسی. تهران: سوره مهر.
- طه، هاجر سلیمان. (2019). طاقة التأثیر فی أسلوب الاستفهام ماهیتها وأسبابها (دراسة تطبیقیة فی الخطاب القرآنی). القاهره: الأزهر.
- عتیق، محمد عبدالهادی. (2010). ظواهر أسلوبیة فی القرآن الکریم. الترکیب والرسم والإیقاع. الأردن: عالم الکتب الحدیث.
- عزوز، أحمد. ( 2011). المدارس اللسانیة أعلامها مبادئها. و مناهج تحلیلها للأداء التواصلی. الجزائر: دار الأدیب.
- عیسی، عبدالحلیم.( 2006م). «المرجعیة اللغویة فی النظریة التداولیة». دراسات أدبیة. عدد 1. صص: 9- 16.
- فان دایک. (1999). علم النص: مدخل متداخل الاختصاصات. ترجمه: سعید حسن البحیری. القاهرة: دار القاهرة للکتاب.
- فراهیدی، خلیل بن أحمد. (1414ق). العین. تح: مهدی المخزومی و إبراهیم السامرائی. قم: مؤسسة المیلاد.
- قانع، احمد علی. (1393). «خداشناسی در روایات امام رضاg». فرهنگ رضوی. سال  دوم. شماره5. صص: 89-109.
- کوک، گای. (۱۳۸۸). زبانشناسی کاربردی. ترجمه: مصطفی حسرتی. فریبا غضنفری و عامر قیطوری. کرمانشاه: دانشگاه رازی.
- المتوکل، أحمد. ( 1986). دراسات فی نحو اللغة العربیة الوظیفی. القاهرة: دار الثقافة.
- مطهری، مرتضی. (1370). آشنایی با قرآن.  چاپ دوم. تهران: صدرا.
- نحله، أحمد محمود. ( 2002). آفاق جدیدة فی البحث اللغوی المعاصر. د.ط. مصر: دار المعرفة الجامعیة.
- نجفی ایوکی، علی؛ رسول نیا، امیرحسین؛ کاوه نوش آبادی، علیرضا. (1396). «تحلیل متن‌شناسی خطبه شقشقیه بر اساس نظریۀ کنش گفتار سرل». پژوهشنامه نهج البلاغه. سال پنجم شماره 19 صص: 1- 17.
- نورسیده، علی اکبر؛ میراحمدی، سید رضا؛ باقری، علی. (1399). «القصدیّة فی رسائل الإمام علیّg إلی معاویة فی ضوء الأفعال الکلامیّة». دراسات فی اللغة العربیّة وآدابها. دوره 16. شماره 32. صص: 129- 154.
- وهبة، مجدی والمهندس. (1989). معجم المصطلحات العربیة فی اللغة والأدب. الطبعة الثانیة. بیروت: مکتبة لبنان.
- یول، جورج. (1385). کاربردشناسی زبان. تر: محمد عموزاده مهدیریجی و منوچهر توانگر. چاپ دوم. تهران: سمت.