نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 نویسنده
2 نویسنده مسئول
چکیده
گفتمانها که در بستر جریانها و بافتهای موقعیتی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ارتباطی شکل میگیرند، در هر زمانی میتواند تأثیر بسیاری در رویکرد مفسران در تفسیر قرآن کریم داشته باشد. در این میان دوران امام جواد(ع) که دوران شیوع مناظرات علمی و کلامی بین ادیان گوناگون و طرح شبهات و سؤالهای کلامی مذاهب و فرق گوناگون بوده، تأثیر قابل توجهی بر رویکردهای تفسیری امام جواد(ع) در تفسیر قرآن داشته است. این مقاله که با تکیه روش تحلیل گفتمان سامان یافته است ما را با رویکردهای تفسیری امام جواد(ع) و موارد بهرهگیری ایشان از ظرفیت قرآن در مواجهه با گفتمانهای علمی عصری آشنا مىسازد. بررسیها حکایت از آن دارد که عصر اختلافات و شبهات، ظهور و قدرت گیری مکاتب گوناگون، نهضت ترجمه، سازمان وکالت و گسترش فعالیت شیعیان، شرکت در مناظرات دربار، گفتمان امامت، اضلاع گفتمانی دوران امامت امام جواد(ع) را رقم زده است. از سوی دیگر رویکرد فقهی، رویکرد کلامی، رویکرد روایی، رویکرد عقلی، رویکرد تأویلی و باطنی، و رویکرد قرآنی در نقد روایات موضوعه مهمترین رویکردهای تفسیری امام جواد(ع) بر پایه تحلیل گفتمان است که این رویکردها در رویارویی حضرت با گفتمانهای علمی عصر خویش اتخاذ شده است.
کلیدواژهها
فهرست منابع
- قرآن کریم.
- ابنابى الحدید، عبد الحمید بن هبه الله(1404ق)، شرح نهج البلاغه، ج4و12، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشى.
- ابنبابویه قمی، محمد بن علی(شیخ صدوق)( 1398ق)، التوحید، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- -----------------( بیتا) عللالشرائع، ج1،قم: انتشارات مکتبه الداوری.
- -----------------(1378ق)، عیون أخبار الرضا(ع)، بیجا: انتشارات جهان.
- -----------------(1361)، معانی الأخبار، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- -----------------(1413ق)، من لایحضره الفقیه، ج1و3، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
- ابنجوزى، ابوالفرج عبدالرحمن(1412ق)، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، ج11؛ تحقیق محمد و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابنرستم طبرى، محمد بنجریر(بىتا)، دلائلالإمامه، قم: دار الذخائر.
10. ابنشعبه حرانی، حسن بن علی(1404ق)، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
11. ابن شهرآشوب مازندرانی،محمدبن علی(1379)،مناقب آل ابی طالب(ع)،ج4،قم:موسسه انتشارات علامه.
12. ابنطاوس، سید على بن موسى(بیتا)، سعد السعود، قم: دار الذخائر.
13. ابنعبد الوهاب، حسین بنعبد الوهاب(بى تا)؛ عیون المعجزات، قم: مکتبه الداورى.
14. ابنالفقیه، احمد بن محمد، البلدان(1416ق)، تحقیق یوسف الهادى، بیروت: عالم الکتب.
15. ابن کثیر الدمشقی،أبوالفداء اسماعیل بن عمر(1407ق)،البدایه و النهایه،ج11،بیروت:دارالفکر.
16. ابنندیم بغدادی، محمد بن اسحاق(1417ق)، الفهرست، تحقیق ابراهیم رمضان، چاپ دوم، بیروت: دار المعرفه.
17. احمد بنحنبل(بیتا)، مسند احمد، ج3، بیروت: دار صادر.
18. إربلى، على بن عیسى(1381ق)، کشف الغمه فی معرفه الأئمه(ع)،ج2، تبریز: مکتبه بنىهاشمى.
19. بابایى، على اکبر(1381)، مکاتب تفسیرى،ج1، تهران:سمت/پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
20. بحرانی، سیدهاشم(1416ق)، البرهان فی تفسیر القرآن،ج2و5، تهران: بنیاد بعثت.
21. بشیر، حسن(1384)، تحلیلگفتمان دریچهای برای کشف ناگفتهها، چاپ چهارم، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
22. برقی، احمد بن محمد بن خالد(1371ق)، المحاسن،ج1، قم: دار الکتب الإسلامیه.
23. پیشوایی، مهدی(بىتا)، سیره پیشوایان، قم: موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی و امام صادق(ع).
24. جعفریان، رسول(1381)، حیات فکرى و سیاسى ائمه(ع)، چاپ ششم، قم: انصاریان.
25. جوادیآملی، عبدالله(1379)، تسنیم، قم: مرکز نشر إسراء.
26. حاتمی علی و جبار نژاد سمیرا (1387)، تحلیل گفتمان به مثابه یک روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: همایش ملی کنگره علوم انسانی.
27. حسین، جاسم(1385)، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم(عج)، ترجمه محمد تقىآیت اللهى، تهران: امیر کبیر.
28. حرعاملی، محمد بن حسن(1409ق)، وسائلالشیعه،ج4، 21-28، قم: مؤسسه آلالبیت(ع).
29. حلی، حسن بن یوسف بن علی(1411ق)، خلاصه الأقوال فی معرفه أحوال الرجال(رجال العلامه الحلی)، قم: دار الذخائر .
30. حویزی، عبدعلی بن جمعه(1415ق)، تفسیر نور الثقلین،ج2، تحقیق سیدهاشم رسولی، قم: انتشارات اسماعیلیان .
31. خزاز قمى، على بن محمد(1401ق)، کفایه الأثر، قم: انتشارات بیدار.
32. دارمی، عبد الله بنبهرام(1349)، سنن الدارمی،ج2، به کوشش محمد أحمد دهمان، دمشق: مطبعة الاعتدال.
33. دهقانی، یونس و سید طباطبایی، سیدمحمد کاظم ، ﺗﺤﻮﻻت در ﻓﻬﻢ رواﯾﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮ ﭘﺎﯾﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﮔﻔﺘﻤﺎن ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮردی رواﯾﺖ «اﻧﺎ ﻗﺘﯿﻞ اﻟﻌﺒﺮه»، مجله حدیث پژوهی دانشگاه کاشان، شماره 3، بهار و تابستان 1389، صص1-16.
34. دینورى، ابوحنیفه احمد بن داود(1368)، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمالالدین شیال، قم: منشورات الرضى.
35. ذهبى، محمد بن احمد(1413ق)، تاریخ الاسلام،ج14و19، تحقیق عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت: دار الکتاب العربى.
36. راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودی، دمشق-بیروت: دارالعلم الدار الشامیه.
37. راوندى، مرتضى(1382)، تاریخ اجتماعى ایران،ج10، چاپ دوم، تهران: انتشارات نگاه.
38. سهیلى، عبدالرحمن بن خطیب(1412ق)، الروض الأنف فی شرح السیره النبویه،ج5، بیروت: دار إحیاء التراث العربى.
39. سید رضی، محمد بن حسین(بیتا)، نهج البلاغه، قم: انتشارات دار الهجره.
40. شریف قرشی،باقر(1382) ،پژوهشی دقیق در زندگانی امام رضا(علیه السلام)،ج2،مترجم سید محمد صالحی،تهران:اسلامیه.
41. صفار، محمد بن حسن(1404ق)، بصائر الدرجات، قم: انتشارات کتابخانه آیت الله مرعشی.
42. طباطبایی، سید محمد حسین(1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن،ج20 قم: دفتر انتشارات اسلامی، قم.
43. طبرسی، احمد بن علی(1403ق)، الاحتجاج،ج2 مشهد مقدس: نشر مرتضی.
44. طبرسى، فضل بنحسن(بىتا)، إعلام الورى، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
45. طریحى، فخرالدین(1375)، مجمع البحرین،ج3، به کوشش سید احمد حسینى، تهران: کتابفروشى مرتضوى.
46. طوسی، محمد بن حسن(1390ق)، الإستبصار،ج2 تهران: دار الکتب الإسلامیه.
47. --------------(1414ق)، الأمالی، قم، انتشارات دارالثقافه.
48. --------------(1365)، تهذیب الأحکام،ج3،4،6 تهران: دار الکتب الإسلامیه.
49. --------------(1411ق)، الغیبة، قم: مؤسسه معارف اسلامى.
50. عیاشی، محمد بن مسعود(1380ق)، تفسیر العیاشی،ج1و2، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانه علمیه.
51. فرکلاف، نورمن(1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
52. فوکو، میشل(1378)، نظم گفتار، ترجمه باقر پرهام، تهران: انتشارات آگاه.
53. قاضى عیاض اندلسى، عیاض بن موسى(1407ق)، الشفا بتعریف حقوق المصطفى،ج2، چاپ دوم، عمان: دار الفیحاء.
54. قمی، علی بن ابراهیم(1404ق)، تفسیرمنسوب به علی بن ابراهیم قمی[تفسیرالقمی]،ج1، قم: مؤسسه دارالکتاب.
55. کشی، محمد بن عمر(1348)، رجالالکشی، انتشارات دانشگاه مشهد.
56. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب(1365)، الکافی،ج1،3،5،7 تهران: دار الکتب الإسلامیه.
57. مجلسی، محمد باقر(1404ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الاطهار(ع)،ج10،16،23،25،50 بیروت: مؤسسه الوفاء.
58. مسعودی، على بن حسین(1426ق)، إثبات الوصیه للإمام على بن أبى طالب(ع)، چاپ سوم، قم: انصاریان.
59. ---------------(1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر،ج3، تحقیق اسعد داغر، قم: دار الهجره.
60. مصطفوی، حسن(1380)، تفسیر روشن، مرکز نشر کتاب، تهران.
61. مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1413ق)، الإختصاص(منسوب به شیخ مفید)(الف)، قم: انتشارات کنگره جهانى شیخ مفید.
62. ------------------(1413ق)، الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد(ب)، قم: انتشارات کنگره جهانى شیخ مفید.
63. -----------------(1413ق)، أوائلالمقالات(ج)، قم: کنگره جهانى شیخ مفید.
64. مقریزى، احمد بن علی(1420ق)، إمتاع الأسماع،ج9 بیروت: دار الکتب العلمیة.
65. نجاشی، احمد بن علی(1407ق)، رجال،قم: جامعه مدرسین.
66. واقدى، محمد بن عمر(1409ق)، المغازی،ج1 چاپ سوم، بیروت: اعلمی.
67. ولایتی،علی اکبر،(بی تا)،فرهنگ و تمدن اسلامی،قم:نشر معارف.
68. هارلند، ریچارد(1380)، ابرساختگرایی، فلسفه ساختگرایی و پساساختگرایی، ترجمه فرزان سجودی، تهران: حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
- Macmillan, Katie. 2006."Discourse Analysis — A Primer":
- Stubbs, Michael. 1983. Discourse Analysis: The Sociolinguistic Analysis of Natural Language. Oxford: Basil Blackwell